Qoǵam quqyq qorǵaý organdaryna zańsyz áreketterdiń jolyn kesý múmkindigin berýi tıis - Bas prokýratýra ókili

ASTANA. Mamyrdyń 15-i. QazAqparat /Aıdar Ospanalıev/ - Búginde Parlament qabyrǵasynda talqylanyp jatqan «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine aqparattyq-kommýnıkatsııalyq jeliler máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasy qoǵamda túrli pikirleri týdyrǵany belgili.

Bas prokýratýranyң Memlekettik organdar қyzmetiniң zaңdylyғyn қadaғalaý departamentiniң bөlim prokýrory Orynkүl Dүbirbaeva atalғan zaң jobasyna қatysty өz oılaryn ortaғa salady. - Orynkүl Ғabjәlelқyzy, «Қazaқstan Respýblıkasynyң keıbir zaңnamalyқ aktilerine aқparattyқ- kommýnıkatsııalyқ jeliler mәseleleri boıynsha өzgerister men tolyқtyrýlar engizý týraly» zaң jobasynyң қoғamda қyzý pikirtalas týғyzғany belgili. Құjattyң jekelegen baptaryna қatysty әңgimeler әli kүnge deıin aıtylyp jүr. Jalpy bұl zaң jobasy bizge қajet pe? - Өzderiңizge belgili, ınternet қyzmeti қazir ýaқyt өtken saıyn damyp, jetilip otyr. Osyғan oraı oғan degen azamattardyң қyzyғýshylyғy da arta tүsýde. Әdette azamattarymyz ınternetti kөbine aқparat alý, bilim kөkjıegin keңeıtý nemese iskerlik maқsattarғa paıdalanady. Keıde tipti ony bos ýaқytyңdy өtkizý maқsatynda өziңe қajetti қyzyқty dүnıeler izdeýge de paıdalanasyң. Bir қaraғanda, odan asa қaýiptenetin eshteңe joқ ta sııaқty. Alaıda jaқsy dүnıeniң de ekinshi jaғy bolady emes pe? Bүginde ınternet ұlt қaýipsizdigine қaýip týdyrýy mүmkindigin eshkim de joққa shyғara almaıdy. Өıtkeni mұny tarıh dәleldep otyr. Oғan mysal keltireıin, 1996 jyly Kalıfornııadaғy ıslamdyқ toptardyң bir mүshesi Parıj metrosynda jarylғan bomba sekildi jarylғysh zattardy daıyndaý әdisin қajetti jerine osy ınternet arқyly jetkizip otyrғan. Onyң үstine ғalamtorda қazir tek bizge қajetti aқparattar ғana bar dep aıta almaımyz. Ondaғy mәlimetter jasөspirimderdiң sanasyn ýlap, adamgershilik қasıetterden alshaқtaýғa yқpal etedi. 1995 jyly Bavarııa prokýrory 200-den astam ınternet-konferentsııalar Germanııanyң pornografııaғa қarsy zaңdaryna қaıshy ekendigin anyқtaғan. Ol az bolsa, ınternet nәsildik kemsitýshilikke jol ashyp, zııatkerlik menshik jәne өzge de құқyқtardyң bұzylýyna әkelýi mүmkin. Bolashaғyn oılaıtyn el osy keleңsizdikterdiң barlyғyna nemқұraıly қaramasa kerek. Sondyқtan қazir kөptegen memleketter қajetsiz, keıde tipti zııandy aқparattardy tyıyp nemese rettep otyrý үshin tıisti sharalardy қolғa alýda. Jalpy әrtүrli ұlt өkilderinen құralғan jұmysshy toptardyң arasyndaғy kүndelikti kıkiljiңderdiң үdeı kele, үlken ұltaralyқ қaқtyғystarғa ұlasa jazdaғanyn biz өz tәjirıbemizden de bilemiz. Maңғystaý oblysynyң Jaңaөzen қalasynda, Atyraýda, Aқtөbe oblysynyң Mұғaljar aýdanynda bolғan oқıғalar osynyң aıғaғy. Bұl қaıshylyқtardyң қyzýyn basý үshin memlekettik organdar baryn salyp baқty. Sonymen қatar, қazir bәrimiz de elimizdegi aқparat құraldarynan ұltaralyқ, nәsilshildik, dinı jәne өzge de baғytta ұrys-keris týғyzýғa baғyttalғan Konstıtýtsııaғa қarsy ұrandardyң boı kөrsetip қalatyndyғynyң kýәsi bolyp jүrmiz. Sonyң saldarynan elimizde birқatar aқparat құraldarynyң қyzmetine tyıym salyndy. Қanshama jýrnalıster men redaktorlar әrtүrli deңgeıdegi jaýapқa tartyldy. Osynyң barlyғyn saraptap-saralaı kelgende elimizdiң aımaғynda aқparattardy tıisti zaң aıasynda taratý isin retteıtin osyndaı zaң jobasyn daıyndaýdyң қajettiligi týdy. - Құjatty talқylaý barysynda jұmys toby mүsheleriniң arasynda erekshe қyzý pikirtalas týdyrғan mәsele boldy ma ? - Iә, zaң jobasyn daıyndaýda, әsirese bұқaralyқ aқparat құraldarynyң өnimderin toқtatý sharalaryna қatysty dәlelder tizimin keңeıtýge қatysty bapty talқylaý kezinde erekshe pikirtalas boldy. Zaң jobasynyң 13-shi babynyң redaktsııasynda aқparat құralynyң қyzmetin toқtatýғa қatysty mәseler bar. Bizdiңshe «Bұқaralyқ aқparat құraldary týraly» zaңnyң 13-shi babynyң 3-shi jәne 4-shi tarmaқtaryndaғy talaptar tizimi aқparat құraldarynyң қylmystyқ jәne әkimshilik zaңnamalar normasymen toқtatylatyn өnimderiniң barlyғyn қamtyp otyrғan joқ. Sondyқtan da jұmys tobynyң өkilderi bұl talaptar tizimin keңeıtti. Alaıda zaң jobasyndaғy talaptardyң қaı-қaısy bolmasyn jaýapқa tartylatyn aқparat құralynyң қyzmetin sot sheshiminen bұryn jedel tүrde toқtatýdy қarastyrmaıdy. Sosyn kөp jaғdaıda tyıym salynғan aқparattardyң taraýyna kinәli azamattar respýblıkadan tys jerlerde bolady. Mұndaı jaғdaıda memlekettiң mүddesin қorғap қalýdyң eң oңtaıly joly azamattardyң jәne ınternetti paıdalanýshylardyң zaңғa қaıshy dүnıelerge қoljetimdiligin shekteý bolyp tabylady. - Қazirgi taңda atalmysh zaң jobasyna baılanysty ol demokratııa ұstanymdaryna қarsy, sөz bostandyғyn shekteıdi degen syңaıdaғy pikirler aıtylyp jүr. Siz bұғan ne der ediңiz ? - Meniңshe қoғamdaғy әrbir jýrnalıst үshin belgili bir deңgeıde shekteýler bolýy tıis jәne tilshi aқparat daıyndaý barysynda sol talaptardy bұljytpaı oryndaýy kerek. Іs jүzinde sөz bostandyғy men ar-ұjdan bostandyғy eshteңemen de shektelmeıdi. Sonymen қatar, kez-kelgen aқparat bizdiң қoғamda өmir sүretin өzge de adamdardyң құқyқtary men mүddelerin eskere otyryp, taralýy tıis. - Zaң jobasynda bүgingi қoғam asa zәrý bolyp otyrғan mәselelerdi қamtıtyn baptar bar ma? - Bұl құjat elimizdegi ınternet arқyly habar taratatyn aқparat құraldarynyң қyzmetin jetildirýge baғyttalғan. Sondyқtan onyң belgili bir baptaryn «mynaý bizge asa қajet» dep bөlip-jaryp alýdyң қajeti joқ. Әrıne, biz osy zaң jobasynyң қabyldanýymen қoғamdaғy bar mesele sheshilip қalady deýden aýlaқpyz. Alaıda bұl baғytta belgili bir қadamdar bar jәne ol өzge ýaқytta emes, tap bүgin jasalyp otyr. Onyң basty ereksheligi de, paıdasy da sonda. Biz zaң jobasyn Parlament қabyrғasynda talқylaý barysynda tүrli toptardyң mүddelerin eskerýge tyrystyқ. Al osy talқylaýlar kezinde bizdiң jәne өzge de құzyrly organdardyң jınaқtaғan tәjirıbeleri Қazaқstannyң bolashaғy үshin үlken baılyқ bolady degen senimdemin. - Zaң jobasy Mәjiliste talқylanғan kezde halyқ қalaýlylary ondaғy aқparat құraldarynyң қyzmetin toқtatý құzyryn onyң ıesine nemese sot organdaryna berý қajet degen pikirde boldy. Bұl mәselege baılanysty sizdiң pikiriңiz қandaı? - Mәsele Bas prokýrorda nemese Bas prokýratýrada emes. Өzi zaңғa қaıshy keledi dep sanaıtyn әreketterdiң aldyn alý nemese joıý үshin қoғam құқyқ қorғaý organdaryna tıisti tetikter berýi қajet. Al konstıtýtsııalyқ құrylymdy kүshpen өzgertýge, respýblıkanyң tұtastyғyn bұzýғa, memlekettiң қaýipsizdigin setinetýge shaқyrý, ұltaralyқ, ұlysaralyқ, әleýmettik қaıshylyқtar týdyryp, ұlttardyң, dinderdiң arasyna shı jүgirtý қaýipti ekenine eshkim daýlaspaıdy jәne mұndaı әreket қylmys sanalady. Batys elderiniң tәjirıbesine kөz jүgirtsek, onda өz paıymdaýyna қaraı dereý қylmystyң jolyn kesýge өkiletti organ bar, ol negizinen polıtsııa. Al bizde bұl zaң jobasynyң soңғy nұsқasyna sәıkes, sot negizinde ғana jүzege asady. Alaıda, sot tәjirıbesinde қandaı da bir sheshim қabyldaý kөp ýaқytty қajet etetindigin bәri biledi. Al құқyқ қorғaý organdarynda қylmyskerdiң jolyn jedel kesý mүmkindiginiң bolmaýy jәne sot kesimin kүtý memlekettiң, eң bastysy jekelegen azamattar men kәsiporyndardyң mүddesi үshin orny tolmaıtyn saldarlarғa әkelýi mүmkin.