Klınıkalyq ólimdegi kelinshek qoryqqan júzimdi kórip keri oralypty – reanımatolog Baýyrjan Babashev
— Baýyrjan Baqytbekuly, reanımatolog — bir aıaǵy jerde, bir aıaǵy kórde turǵan adamnyń jan arashasy. Bul mamandyqqa qalaı keldińiz? Aldymen osy jaıynda aıtyp berseńiz.
— Eń aldymen mamandyǵymyzǵa qyzyǵýshylyq tanytyp, anestezıologııa men reanımatsııa jaıly málimetterdi oqyrmandarǵa jetkizýge sheshim qabyldaǵanyńyz úshin alǵys aıtqym keledi. Iá, 16 qazanda medıtsınalyq qaýymdastyq Dúnıejúzilik anestezıologtar kúnin atap ótedi. Bul kún kezdeısoq emes, 1846 jyly 16 qazanda, ıaǵnı dál 177 jyl buryn alǵashqy sátti efırlik anestezııa júrgizildi. Ony eń alǵash ret amerıkalyq tis dárigeri Tomas Morton jasaǵan edi. Bul kún anestezıologııanyń týǵan kúni sanalady. Sodan beri dáýir ózgerdi jáne bizdiń mamandyǵymyzdyń múmkindikteri men mańyzdylyǵy, onyń mindetteri men ǵylymı kózqarastyń qajettiligi arta tústi. Úlken aǵashtyń tarmaǵy retinde ol baǵyttarǵa, mektepterge bólinip, dástúrler men zańdarǵa tola bastady.
Osy múmkindikti paıdalanyp, ózimniń barlyq áriptesimdi, anestezıologtar men reanımatologtardy, úlken jaýapkershilik júgin arqalap, ómir men ólim máselesin jıi sheshetin qıyn mamandyq pen qyzyq taǵdyr ıelerin quttyqtaǵym keledi.
Al naqty saýalynyńyzǵa keler bolsaq, shyndyǵynda ınstıtýtta oqyp júrgenimde anestezıolog dárigeri bolamyn dep oılaǵan joqpyn. Alǵashqy armanym hırýrg dárigeri bolý edi. Keıin kardıologııa salasyna qyzyǵa bastadym. Degenimen, jas mamandardy jumysqa bólý jáne ornalastyrý máselesine kelgende tek anestezıolog mamandyǵynyń orny bos bolatyn.
Professor Mustafınniń jetekshiligimen osy mamandyqty ıgere bastadym. Jumys barysynda osy mamandyqtyń qanshalyqty mańyzdy jáne qyzyqty ekenine kóz jetkizdim. Áriptesterimniń arasynda mamandyǵyma qatysty mynadaı ázil bar: anestezıolog hırýrgııany kardıologtan, al kardıologııany hırýrgtan jaqsy biledi. Osy salada 26 jyl ishinde qýanysh pen qaıǵy, qulshynys pen dármensizdik, tańdaný men úmitsizdik syndy ár alýan sezimderdi bastan keshirdim. Biraq óz jumysymnan eshqashan jalyqqan emespin.
— Reanımatsııa salasynyń bilikti mamany boly úshin qandaı daǵdy jáne adamı qasıet qajet?
— Kez kelgen adam myqty hırýrg, bilikti jalpy tájirıbelik dáriger nemese gınekolog bolǵanymen jaqsy anestezıolog bola almaıdy. Qazirgi ýaqytta óz isiniń sheberi bolý óte qıyn. Medıtsına salasy basqalaryna qaraǵanda meılinshe keń aýqymdy, sonymen qatar dárigerden ár daıym ǵylymı damý men izdenisti talap etedi. Eńbektený men osy salanynyń aýyrtpashylyqtarynan qoryqpaý, úmit otyn óshirmeı, pozıtıvti kózqaraspen naýqas adamǵa saýyǵý jolyna jeteleý bolashaq dárigerler úshin óte mańyzdy.
— Patsıentterdiń reanımatsııaǵa túsýiniń eń kóp taraǵan sebepteri qandaı?
— Óz tájirıbemde jańa ómirge qadam basqan nárestelerden bastap, júz jasaǵan qarııalarymyzdy da emdeý týra keldi. Olardyń hál ústine, reanımatsııa bólimshesine túsýiniń san alýan sebepteri men dertteri bolatyn. Osyndaı aýyr kúıge shaldyqtyrǵan san alýan derttiń naqty sebebin tabý, aýrýdyń dálme-dál damý beınesin aıqyndaý — reanımatolog dárigerlerdiń eń basty mindeti. Osy máselelerdi týra sheshe otyryp, emdeýdiń durys baǵytyn tabýǵa bolady.
Osyndaı tereń oılaý úrdisi reanımatolog dáriger mamanyń basqa sala dárigerlerinen erekshelendiredi. Biz árdaıym naýqas organıziminde bolyp jatqan patologııalyq protsessti taýyp, onyń naýqasqa keltiretin zardabyn azaıtyp, organızimniń ózin-ózi qalpyna kelitirýine járdemdesemiz.
— Koronovırýs órship turǵan kezde reanımatsııaǵa túsken adamdardyń sany kóp boldy ma? Olardyń janyn aman alyp qalý úshin qandaı tyń qadamdarǵa bardyńyzdar?
— Koronavırýs pandemııasy búkil álem úshin, ásirese densaýlyq saqtaý júıesi úshin aýyr synaq boldy. Jedel járdem dárigerleri, emhana men qabyldaý bólimsheleriniń terapevtteri, ınfektsıonıst mamandary jáne anestezıolog-reanımatolog dárigerler birinshilerdiń qatarynda bolyp alǵashqy soqqyny ózderine aldy. Mundaı jappaı aýyr halde naýqastardyń aýrýhanaǵa túsýi tek bizdiń elde emes, álem deńgeıinde buryn sońdy bolmaǵan jaǵdaı.
Reanımatsııa bólimshesine túsken júkteme orasan zor bolatyn. Pandemııa eń órshigen tusta árbir derlik naýqas qarqyndy terapııany qajet etti. Osy kezende medıtsına salasyndaǵy qyzmetkerler ǵajaıyp batyldyqtary pen tabandylyqtaryn kórsete bildi. Sebebi ınfektsııa tek naýqastar úshin emes, sonymen qatar osy indetpen kúresken ár azamattyń januıasyna, ózine qaýipti edi.
Soǵan qaramastan joǵaryda atap ótken mamandar ózderine júktelgen boryshtaryn abyroıly atqara bildi. Jumys barysynda kóptegen qıynshylyqtar jolyqty, emdeý men dıagnostıka tásilderi 180 gradýsqa ózgerip, jańa emdeý ádisteri ıgerile bastady jáne de buryn bolmaǵan taptyrmas tájirıbe paıda boldy. Atap ótsek, ókpege qosymsha zaqym keltirmeıtin, ınvazıvti emes ókpeni jasandy jeldetý apparaty, joǵarǵy aǵyndy óttegi terapııasy jappaı qoldanysqa eńgizildi.
Koronovırýs ınfektsııasy kezinde jınaqtalǵan tájirıbe qazirgi tańda bizdiń kúndelikti emdeý protsesinde jıi qoldanylyp júr. Árıne, bolshaqta mundaı jaǵdaılardyń qaıtalanbaýyna kepil joq. Degenmen densaýlyq saqtaý júıesi men medıtsına qyzmetkerleri buǵan daıyn.
— Reanımatologtardyń jumysyn jeńildetý úshin qandaı tyń tehnologııalyq ınnovatsııalar engizilip jatyr? Reanımatsııa nátıjesin jaqsartý úshin medıtsınalyq zertteý salasynda qandaı ınnovatsııalar qoldanylady?
— Aǵa býyn áriptesterimiz aıtqandaı, anestezıologııa jáne reanımatologııa bul — ilim, óner, sheberlik. Bul qasıetter bizdiń salamyzdaǵy árbir aq halatty abzal jandardyń boıynda kezdesedi. Al ǵylym, ınnovatsııa, tehnologııalyq progress — bul qajettilik. Damýdyń zamanaýı deńgeıi bizge jumysymyzdy jaqsartýdyń kóptegen tamasha quraldaryn usynady. Aıta keterlik, tsıfrlandyrý, jasandy ıntellekt, nanotehnologııalar, zamanaýı medıtsınalyq qurylǵylar — kóptegen derekterdi óńdeýge jáne durys sheshimderdi tańdaýǵa kómektesedi.
Prezıdenttik aýrýhanada jumys isteý bizge jańa tehnologııalardy, protsesterdi, standarttardy árdaıym meńgerip, olardy ózimizge beıimdep, praktıkamyzǵa engizýdi talap etedi. Bizdiń bólimshede de osy sharaǵa úlken mán beriledi. Mysaly, bizdiń mańyzdy baǵyttarymyzdyń biri — mýltımodaldy anestezııa engizý, ıaǵnı operatsııa kezinde jáne operatsııadan keıingi erte kezeńde naýqastyń jaǵdaıyn basqarý, anestezııamen baılanysty naýqas densaýlyǵyna keletin jaǵymsyz áserdi azaıtý. Bul aýyrsynýdy jáne onyń paıda bolýynyń barlyq kezeńderindegi vegetatıvti reaktsııalardy basatyn ártúrli preparattar men ádisterdi biriktirý arqyly qol jetkiziledi.
Bizdiń taǵy bir jobamyz — ókpeniń jeldetilýin ońtaılandyrý. Onsyz aýyr háldegi patsıentterdi qarqyndy emdeý múmkin emes. Ony qashannan bastap toqtatý, qandaı formada jáne qalaı qoldaný asa mańyzdy suraqtar. Bizdiń bólimde mundaı basym baǵyttar kóp jáne protsesti jaqsartý týraly únemi oılaıtyn áriptesterime alǵysym sheksiz.
Qazirgi zamanǵy qarqyndy terapııa barlyq protsesterdi vızýalızatsııalaýdy qajet etedi. Bizge endi óz qolymyzben sezinetin nemese qulaǵymyzben estıtin nárse jetkiliksiz (biraq jalpy tekserý erejelerinen eshkim bas tartqan joq!). Biz patsıenttiń ishki qurlysynda (júrek, ókpe, qan tamyrlar jáne t.b) ne bolyp jatqanyn naqty ýaqyt aýqymynda kózben kóre bilýimiz kerek. Ol úshin reanımatolog dárigerler rentgen, KT, MRT, ÝZI qurylǵylaryn, naýqasty kúndelikti baqylaıtyn kúrdeli monıtorlar men laboratorııalyq zertteý apparattaryn qoldanady. Jáne osy qurylǵylardy jetik qoldaný men nátıjelerdi taldaı bilý bizdiń jumysymyzdyń bir bóligi.
— Klınıkalyq ólim jaǵdaıyndaǵy patsıentke jan bitirgen kezde olar qandaı sezimde bolady? Ózińizdiń patsıentti tiriltip alǵan kezde bastan keshirgen qyzyqty oqıǵa bolsa, bólisseńiz…
— Ókinishke qaraı, árdaıym bári biz oılaǵandaı bola bermeıdi. Keı naýqastar bizdiń búkil kúsh-jigerimizge qaramastan dúnıeden ozady. Baǵymyzǵa oraı, keıbir jaǵdaılarda jáne óte jıi naýqasty klınıkalyq ólim jaǵdaıynan qaıtara alamyz. Bul reanımatologtar brıgadasynan erekshe úılesimdi jumysty jáne erik-jigerin, bilimin, salqynqandylyǵyn talap etedi.
Naýqas aman qalyp, keıin saýyǵyp ketse, bul — bárimizge úlken syı! Qazirgi tańda aýyr hálde bolyp, saýyqqan naýqastar kóptegen jyldar boıy bizben baılanysta jáne ár jyl saıyn bizdi merekelermen quttyqtaýdy umytpaıdy. Bul kisiler bizdiń otbasymyzdyń bir múshesine aınalǵan. Biz — úshin bul óte tamasha sezim.
Jas dáriger retinde jumysymnyń alǵashqy jylynda bolǵan oqıǵany sizdermen bóliskim keledi. Qalalyq perzenthanada, operatsııa barysynda, kóp qan ketý sebebinen patsıentte klınıkalyq ólim tirkeldi. Sol kúni men túngi kezekshiliktegi jalǵyz anestezıolog dárger bolatynmyn. Gınekolog dárigerlermen birlese jasaǵan is-áreketimiz naýqasty ómirge qaıta oraltty. Sol sátte de, qazir de adam janyna arasha túse alǵanym úshin baqyttymyn.
Eki kúnnen keıin óz ózine kelgen kelinshekpen azdy-kem áńgimelesken edim. Ol klınıkalyq ólim kezinde qarańǵy tuńǵıyqqa qulap bara jatyp, jaryq sáýlesi alshaqtaı túskende menim júzimdi, bálkim qoryqqan beınemdi kórip qaıta oralýǵa sheshim qabyldapty. Mine, osyndaı oqıǵa basymnan ótken edi.
— Suhbatyńyzǵa raqmet!