QQS-ty kótergennen otandyq bıznes kúsheımeıdi - sarapshy Baýyrjan Muqanovtyń pikiri
ıAǵnı, otandyq kásipke kómektesip, sheteldik bıznesti alalaý, salyq kóterý syndy zańdy joldar arqyly syrttan keletin taýarlardy ótkizbeýge tyrysý. Bul taýardy ózimizde de óndire alamyz degen oıdan shyǵyp tur. Prezıdenttiń Joldaýda aıtqan protektsıonızm, ulttyq ekonomıkany kóterý degeni osy. Biraq, protektsıonızm ekonomıkasy damyǵan, ózin-ózi qamtı alatyn elderdiń tásili. Qymbat lázzat desek te artyq aıtqandyq emes. Máselen, Tramp protektsıonıst boldy. «Qytaıdyń taýaryn, kóligin qashanǵa alamyz? Ózimiz de shyǵara alamyz» degen oıda edi.
Protektsıonızmniń birinshi nátıjesi – ol ishki ekonomıkada jumys oryndarynyń kóbeıýine áser etý yqtımaldyǵy. Biraq, onyń teris áseri de bar. Taýar qymbattaıdy. Nege? Óıtkeni, salyq qymbattaıdy. Ulttyq ekonomıka mınıstrligi QQS mólsherlemesin 12-den 16 paıyzǵa kóterý týraly usynys ázirledi. Salyqty kóterý sebebin Ulttyq ekonomıka mınıstrligi Reseıden keletin ımportpen túsindirip otyr. Mınıstrliktiń málimetinshe, Reseı úkimeti Qazaqstanǵa taýar satqan reseılik bızneske eksporttyń 20 paıyzyn qaıtaryp beredi. Osy oraıda, mınıstrlik, bizge 12 paıyz salyq tólegen reseı eksporttaýshysy 20 paıyzdy óz úkimetinen qaıtaryp alady, nátıjesinde 8 paıyz «plıýste» qalady deıdi. Osy oraıda, maǵan túsiniksiz bolyp otyrǵany mınsıtrliktiń máselege reseılik bıznes tarapynan qarap otyrǵany. «Biz QQS kótersek te olar shyǵyndalmaıdy» deıdi. Meniń oıymsha, reseılik bıznes «plıýske» kete me, «mınýske» kete me, ol bizdi alańdatpaýy kerek, biz úshin basty suraq - QQS kóterilgennen keıin otandyq óndirýshilerge qalaı áser etedi jáne halyqqa qalaı áser etedi? Osy eki suraqtyń jaýabyn izdeýimiz kerek.
Endi QQS-ty kótersek, sheteldik ımport qymbattady eken dep bizdiń bıznes kúsheıip ketpeıdi. Mysaly, naryǵymyzdyń sál ǵana bóligin sútpen, aıranmen qamtyp otyrmyz. QQS kóterildi eken dep bıznesimiz órkendep, atalǵan ónim túri kóbeımeıdi, sol qalpynda qalady. Tek bir ǵana saldary bar. Taýar qymbattaıdy. Taýar qymbattaǵanda ınflıatsııa kóteriledi. Byltyrdan beri salystyrmaly túrde aıtqanda ınflıatsııany birtindep, ıaǵnı 20-dan 13 paıyzǵa deıin áýpirimdep júrip túsire aldyq. Al QQS kóterilgennen keıin taýar taǵy qymbattaıdy. Bul ınflıatsııaǵa qosymsha qysym.
Salyqty kóterý – Joldaýdaǵy ekonomıkalyq ıdeologııanyń úlken bir tarmaǵy. Osy oraıda bizge protektsıonızm kerek pe degen saýal týyndaıdy. Biz shetelden ımportty qysqartyp, otandyq kásiporyndardy qoldaıyq desek, oǵan ishki naryqty taýarmen tolyqtyrýǵa bıznes daıyn tur ma? Taýarlarǵa kedendik baj salyǵyn, QQS-ti kótereıik. Biraq, odan otandyq kásipkerler damyp, qosymsha zaýyt-fabrıkalar, qosymsha jumys oryndary ashyla ma? Protektsıonızmniń basty maqsaty – jańa jumys oryndaryn ashý, sol arqyly halyqtyń ál-aýqatyn arttyrý. Dál osy joldy ustansaq, kásiporyndar ashylady degenge senbeımin. Jalǵyz ǵana saldary – taýar qymbattaıdy. Qazir ashylmaǵan óndiris orny ol kezde de ashylmaıdy.
Taýar qymbattap, ınflıatsııa kúsheıgen kezde halyqtyń satyp alý qabileti tómendeıdi. Ulttyq ekonomıka mınıstrligi QQS mólsherlemesin 12-den 16 paıyzǵa kótersek, bıýdjetke qosymsha 2-2,4 trln teńge túsetindigin alǵa tartady. Biraq, ınflıatsııa bolǵan kezde muǵalim, dárigerdiń jalaqysyn, áleýmettik kómek, shákirtaqy, járdemaqylardy kóterý qajet bolady. Sonda bıýdjetke qosymsha túsken 2,4 trln teńge soǵan jumsalady. Aınalyp kelgende Úkimettiń QQS-ti kóterip tapqan tabysy halyqqa qaıta taratylady. Sońynda qalatyny qymbat baǵa, ınflıatsııa. Óıtkeni, báriniń birdeı jalaqysyn kóterý múmkin emes.
Qazaqstandaǵy bıznes shamasy kelgenshe 1 paıyz bolsa da salyqty az tóleýge tyrysady. Salyq kóp bolsyn, az bolsyn, báribir qosarlanǵan býhgalterııa júrgizý arqyly tabysyn jasyrýǵa umtylady. Sondyqtan 12 paıyz kezde de, 16 paıyz kezinde de tabystaryn jasyrǵysy kelgender jasyra beredi.