Qyzylordada mal baǵatyn adam tabý qıyndap barady
Álemdik tájirıbege súıenemiz be?
Oblystyq aýyl sharýashylyǵy jáne jer qatynastary basqarmasynyń málimetine súıensek, bıylǵy 1 qyrkúıekke deıin Syr óńirinde 419,9 myń sıyr, 869,9 myń qoı men eshki, 253,9 myń jylqy, 65,3 myń túıe jáne 130,4 myń tirkelgen.
Keıbir sharýa qojalyqtarynda mal basy 2-3 otarǵa deıin jetti. Sany odan kóbi de kezdesedi. Dese de, ony baǵatyn adam qolynyń tapshylyǵy baıqalady.
«Toqsanynshy jyldarǵa deıin mal sharýashylyǵy memlekettiń qamqorlyǵynda boldy. Árbir aýylda 60-70 myńǵa deıin qoı men eshki kútimge alynǵanyn jaqsy bilemiz. Onyń jemshóp máselesi memleket tarapynan sheshiletin. Shopandarǵa erekshe qamqorlyq kórsetildi. Jalaqysynan bólek kúzde syıaqy berilip jatatyn edi. Sondaı-aq tól alýda aldyńǵy qatardan kóringen shopandarǵa mal basymen syıaqy berilip jatatyn. Sondyqtan olardyń jaǵdaıy jaman bolǵan joq. Elimiz egemendik alǵannan keıin bul boıynsha kóptegen qıyndyq týyndady. Mal sharýashylyǵy negizinen jekeniń qolyna ótti. Endigi kezekte sharýalar jemshóp máselesin ózi sheshýge týra keldi. Sol bir kezeńde mal basynyń kemip ketkenin de jasyra almaımyz. Ekinshiden, eldiń bul kásipke degen qyzyǵýshylyǵy tómendedi. Jyl on eki aı tórt túliktiń babyn jasaýdyń azaby az emes. Qazir shopan bolýǵa eshkimniń yqylasy joq. Endigi kezekte bul máselege basqasha qaraýymyz qajet. Buǵan baılanysty álemniń mal sharýashylyǵymen aınalysatyn memleketteriniń tájirıbesin zertteý kerek dep oılaımyn. Qazirgideı aıdalada mal baǵýǵa eshkimniń qulqy joq. Ony kooperatıvtik júıede damytýǵa bolady. Olaı bolmaǵan jaǵdaıda qansha jalaqy tóleseń de, eshkim shopan bolýǵa qyzyǵa qoımaıdy», — deıdi QR Fermerler qaýymdastyǵynyń oblystyq fılıal tóraǵasy Omarhan Pashkenov.
Bul máseleni oılanýǵa bolatyn sekildi. Dúnıe júzinde mal sharýashylyǵymen aty shyqqan keıbir memleketterde mundaı ádister burynnan beri bar.
Maldyń jaıyn bilgeni durys…
Biraz jyldan beri mal sharýashylyǵymen aınalysyp kele jatqan «Nur Bereke M» sharýa qojalyǵynyń basshysy Maqsat Aqmyrzaev vahtalyq ádisti tıimdi dep sanaıdy. Ol Qyzylorda qalasyna qarasty Mahanbetov aýylynda sharýa qojalyǵynda sıyr, jylqy, qoı sharýashylyǵyn damytýǵa kóńil bólgen.
Sharýa qojalyǵynyń basshylary 200-300 myń teńgege deıin jalaqy usynatynyn aıtady. Soǵan qaramastan oǵan nıet bildirgen turǵyndar sany kemip barady.
«Jerdiń jutań bolýyna baılanysty qyr betkeıge kóship keldik. Sońǵy úsh-tórt jyldan beri qurǵaqshylyq baıqalady. Osyǵan baılanysty maldyń jaǵdaıyn jasap, jer aýystyryp turamyz. Árıne, qaı kezde de qol kúshi artyqtyq etpeıdi ǵoı. Sol bir sátte ózimizben birge eńbek etetin adamdar tabyla bermeıdi. Jerdiń jaǵdaıyna baılanysty aýyldan qashyqqa ketýge týra keledi. Árıne, eshkimdi kinálaýǵa bolmas. Dese de, qazir eldiń shopan bolýǵa qulqy joq. Tipti eldiń sózinen qashyp, oǵan kelmeıtin azamattar bar. Aldymyzda qys kele jatyr. Shamamyz kelgenshe shóp jınap jatyrmyz. Osyndaı tirliktiń bárine jumys qoly qajet. Alaıda mundaı jumysqa kóp adam yqylas tanyta bermeıtini taǵy bar», — deıdi Maqsat Aqmyrzaev.
Onyń aıtýynsha, tórt túlikti ósirýge kez kelgen adamdy taǵy almaısyń. Meılinshe maldyń babyn biletin, janashyr bolǵany — basty sharttyń biri. Qysqasy, shopan bolýǵa kelgen adamnyń ózine qoıylatyn talap az emes.
«Kezinde mal sharýashylyǵy salasynda tájirıbeli shopandar boldy. Olar maldyń qońyna qarap, tóldiń tez jetilýin qadaǵalaıtyn edi. Mundaı beınetkesh azamattardyń arasynan Sotsıalıstik Eńbek eri atanǵan azamattar shyqty. Negizinde shopan bolǵan adam jerdiń jaǵdaıyn, jaıylym-óristi bilgeni quba-qup», — deıdi M.Aqmyrzaev.
Eńbegine qaraı aqysy
Eldiń ishinde san túrli adamdar bar. Aılar boıy malyn baqtyryp, jarytymdy jalaqy tólemeıtin sharýa qojalyǵynyń basshylary da kezdesedi. Adal aqy, mańdaı teriniń óteýi qaıtpaǵan qarapaıym eńbek adamdary sodan keıin shopandyq kásipke attap basqysy kelmeıdi.
«Aýyldyq jer bolǵannan keıin kóbisi kelisimge aýyzsha kelip jatady. Eshqandaı qujatqa qol qoımaıdy. Mundaı jaǵdaıda esh nárseni dáleldeı almaısyń. Sondyqtan eldegiler de qujat máselesine durys kóńil bólýi qajet dep sanaımyn. Jalaqynyń tómen bolýy, durys berilmeýi shopandyq kásiptiń qadirin ketirdi. Men bir-eki márte dál osyndaı jaǵdaıdy basymnan ótkizdim. Sol sebepti basqa jumys izdeýge týra keldi. Qazir jalaqyny turaqty alamyn. Jumysym da aýyr emes. Jalpy, jastar shopan bolýǵa nege umtylmaıdy degennen góri onyń sebep-saldaryna da úńilý qajet. Áıtpese, eshkim burynǵydaı aýyr jumys jasaǵysy kelmeıdi. Aqysy da eńbekke saı bolýy kerek dep sanaımyn», — deıdi burynǵy malshy Nurlan Bektemisov.
Bos jumys ornyna maman izdeıtin ınternet platformada shopandarǵa 130 myń men 200 myń arasynda jalaqy usynypty.
Rasynda, maldy ıgerýge bir adam azdyq etedi. Tuıaqty mal aýyrmaı turmaıdy. Jyl saıyn túrli aýrýǵa dári ektirýiń kerek. Munyń barlyǵy sharýa qojalyǵynyń ıesiniń qaltasyna ońaı soqpaıdy.
Keıbir jaǵdaıda mal ıesi men shopannyń arasynda soǵan baılanysty daý týyndap jatady. Bul jaǵdaıdy da qaperge alǵan artyq emes.
Ókinishtisi, qazirgi ýaqytta qazaqtyń mal baǵýǵa qyry joq. Tipti atqa otyra alatyn azamattar qatary sırep barady. Halqymyzda «Balyqshy daýylda, eginshi jaýynda, malshy ólgende tynady» degen maqal bar. Mánine úńilsek, shopan eńbeginiń qıyndyǵyn meńzep tur.