Kınologııa ortalyǵynda ıisshil ıtter qalaı daıarlanady
Polıtseı ıtterdiń daıyndyǵy men qyryn-syryn bilý úshin megapolıstiń tómengi jaǵynda ornalasqan kınologııa ortalyǵyna bardyq. Onda bizdi arnaıy daıyndyq bóliminiń bastyǵy, polıtsııa maıory Rýslan Kanafın qarsy aldy.
Tájirıbeli kınologtyń bul salada jumys istep júrgenine 15 jyl bolǵan.
— 2011 jyly Shyǵys Qazaqstan oblysy Zyrıansk qalasynda patrýldik-kúzet qyzmetinde jumys jolymdy bastap, keıin kınolog qyzmetine óz erkimmen aýystym. Jumysqa kishi ınspektor-kınolog retinde kirip, munda 6 jylǵa jýyq jumys istedim. Ári qaraı tájirıbeli maman retinde Almaty qalasynan jas kınologtardy daıyndaýǵa arnaıy shaqyrtý aldym. 2016 jyldan beri 8 jylǵa jýyq ýaqyt osynda jumys isteımin. 15 jylǵa jýyq qyzmetimde biraz ıtti daıyndadym. Onyń ishinde erekshe esimde qalǵandary — Shyǵys Qazaqstan oblysynda adamdardy ıispen tabýǵa úıretilgen Frıdje atty nemis ovcharkasy. Onymen birge 300-ge jýyq qylmystyń betin ashtyq. Al Almatyǵa kelgen soń Berta esimdi belgııalyq ovcharkany daıyndadym. Ekeýmiz esirtki jáne ózge de tyıym salynǵan zattardy izdeýmen aınalystyq. Qazir arnaıy daıyndyq bóliminiń bastyǵy qyzmetine aýystym jáne elimizdiń túkpir-túkpirinen kelgen ıisshil ıtterdi úıretetin mamandardy daıyndaımyn, — dedi Rýslan Kanafın.
Polıtsııa maıory kınologtar men qyzmettik ıtteri daıyndaıtyn ortalyqtyń birneshe negizgi mindeti bar ekenin aıtady. Olardyń qatarynda qyzmettik ıtterdi daıyndaıtyn mamandardy oqytý, asyl tuqymdy ıtterdi ósirý, jedel-izdestirý is-sharalaryna qatysý bar.
— Kınologııa ortalyǵy Túrksib aýdanynda ornalasqan, jalpy aýmaǵy — 4 gektar. Іshki ister mınıstrliginiń negizgi ortalyǵy. Nege Almaty deıtin bolsaq, sebebi osy óńirdiń aýa raıy jyl boıy tıimdi jumys isteýge múmkindik beredi. Kınologtar men ıtter 6 baǵyt boıynsha daıyndalady. Ol — esirtki izdeý, jarylǵysh zat izdeý, shabýyldaý arqyly ustaý, ıisti odorologııalyq anyqtaý, adamdy ıis izimen izdeý, patrýldik qyzmet, — deıdi kınolog-maman.
Arnaıy daıyndyq bólimi bastyǵynyń aıtýynsha, qyzmetke ortalyqtyń ózinde týyp-ósken kúshikter ǵana alynady. Olardyń daıyndyǵy men densaýlyǵyn arnaıy komıssııa tekseredi.
— 2013 jyldyń 19 qazanyndaǵy buıryqqa sáıkes, qyzmetke daıyndalatyn kúshikterge qoıylatyn talaptar bekitilgen. Kúshik qoǵamǵa beıimdelgen, ıaǵnı úı-jaı, kólikke qoryqpaı kirýi qajet. Onyń oıyn reaktsııasy jáne densaýlyǵy óte jaqsy bolýy kerek. Komıssııa jınalyp, kúshiktiń barlyq talaptarǵa saı ekenin anyqtaǵan soń ǵana ol qyzmetke alynady. Bizde asyl tuqymdy ósirý bólimi bar. Onda óz basshysy men qyzmetkerleri jumys isteıdi. Arnaıy blokta kúshikter dúnıege keledi de, sonda qadaǵalanyp, ósiriledi. Veterınarııa qyzmeti olardyń densaýlyǵyn qadaǵalaıdy. Búginge deıin komıssııadan ótpeı qalǵan jaǵdaı bolǵan joq. Sebebi kúshikter týa salyp úıretiledi. Al kósheden ıt alynbaıdy, — deıdi Rýslan Ashatuly.
Sondaı-aq maman kınologııa ortalyǵynda tek asyl tuqymdy ıtter daıyndalatynyn aıtty. Iisshil ıtterdiń arasynda negizgi úles — nemis ovcharkasy men belgııalyq ovcharkaǵa tıesili. Odan bólek labrador-retrıver, orys spanıeli tuqymdy ıtter de bar.
Rýslan Ashatulynyń sózinshe, komıssııadan ótken ıt naqty bir qyzmetkerge bekitiledi. Janýarlar dop arqyly úıretiledi jáne árdaıym shuǵyl shaqyrtýǵa shyǵýǵa daıyn júredi. Al olardyń qyzmet salasy minez-qulqyna qaraı bólinedi.
Tózimdi, kóp qozǵalatyn ıtter — esirtki izdeýge, myqty, ashýshańdary — shabýyldaýǵa, al sabyrly minezdi ıtter — jarylǵysh zat izdeýge úıretiledi.
— Komıssııadan ótkennen keıin ıt naqty bir adamǵa buıryq boıynsha bekitiledi. Qyzmetker ony ary qaraı daıyndap, kúndelikti qaraıdy. Eger ıt óz mindetin durys atqarmaıtyn bolsa, jaýapkershilik bekitilgen adamnyń moınynda bolady. Mysaly, basqa óńirden bizge kınolog óz ıtimen birge keledi de qajetti bilim alǵan soń osynda kýálik beriledi. Bir jyldan keıin qaıta kelip, sol ıtpen jumys isteýge ruqsat beretin resmı sertıfıkat alady. Bir aıta keterligi, bir maman eki-úsh ıtti daıyndaı alady. Biraq kınolog ózine bekitilmegen basqa ıtpen tapsyrmaǵa shyǵa almaıdy. Bizde úıretýdiń negizgi ádisi oıyn doby arqyly júredi. Jaýapty qyzmetker ony mindetti túrde qarap, tamaǵyn beredi, tazalaıdy. Ýaqytymen shyǵaryp, jattyǵý jasatý arqyly kásibı qasıetterin damytady. Járdemdesý týraly ótinish túsken kez kelgen ýaqytta birge shyǵyp, iske kirise alady, — deıdi ol.
Kınologııalyq jumystyń qyr-syryn bólisken maman ıisshil ıtter týraly talaı ańyz áńgime, alyp-qashpa sózderdiń bar ekenin aıtty.
Onyń aıtýynsha, el aýzynda kınologtar ıtterge esirtki beredi degen qaýeset te taraǵan.
— Iisshil ıtter týraly kóptegen alyp-qashpa sóz bar. Onyń ishinde eń tanymaly — esirtki izdeıtin ıtter ózderi esirtki qoldanady degen sóz. Bul — tolyǵymen ótirik. Óıtkeni ıt esirtkini jeı almaıdy. Adam aǵzasy myqty, ómir boıy iship-shegip júre beredi. Biraq ıtterdiń denesi bizge uqsamaıdy. Eger olarǵa esirtki beretin bolsaq, 1 aptadan artyq ómir súrmeıdi. Biz ımmıtator, ıaǵnı zattyń balamasyn qoldanamyz. Dop pen ımmıtatordy qatar qoıamyz. It óziniń dobyn izdep jatyrmyn dep tyıym salynǵan zattardy tabady, — deıdi kınolog.
Polıtsııa maıory kınolog qyzmetine kelgisi keletin adamdarǵa arnaıy talaptar qoıylatynyn atap ótti.
— Kınologtardy alǵan kezde de arnaıy talaptar bar. ıAǵnı, kez kelgen adam kınolog bola almaıdy. Osy mamandyqqa kelemin degen adamnyń janýarlarǵa degen súıispenshiligi, yntasy bolýy kerek. Itti daıyndaý úshin ony túsiný jáne árqaısysyna jeke jol tabý qajet. Sondyqtan bul jumysqa alar kezde adamnyń jumys tájirıbesine de qaraımyz. Kınologqa joǵary bilimsiz tapsyrýǵa bolady, biraq onda serjanttyq qyzmet júredi. Al ofıtserlerge zań ne veterınarııa mamandyǵy boıynsha joǵary bilimi bolýy mindetti. Jas boıynsha qatyp qalǵan shekteý joq, — dedi ol.