Keńistikke taralatyn aqparat shynaıy bolýy tıis

ANA. Maýsymnyń 26-sy. QazAqparat - Maýsymnyń 29-30-ynda Astanada Táýelsiz memleketter dostastyǵy elderi Aqparattyq keńesiniń ІH otyrysy ótedi.

Osy alқaly jıynda қaralatyn mәselelerge oraı «ҚazAқparat» Ұlttyқ kompanııasynyң vıtse-prezıdenti Kenjebolat Joldybaı "Egemen Қazaқstan" gazetiniң tilshisine sұhbat bergen edi.

- Kenjebolat Mahmұtұly, Tәýelsiz Memleketter Dostastyғy memlekettik aқparat agenttikteri jetekshileri keңesiniң kezekti otyrysy elordamyzda өtkeli otyr. Aldymen keңestiң basty mindetterine toқtalsaңyz.

 - Әlemdik tәjirıbe kөrsetip otyrғa­nyn­daı, bүginde aқparattyқ әriptestikti nyғaıtýda ұlttyқ aқparat agenttikteri arasynda өzara yntymaқtastyқty damytýdyң maңyzy erekshe zor. Aldaғy kezeңderde de solaı bola bermek. Өıtkeni, әlemdik қoғamdastyқ shynaıy, naқpa-naқ berilgen aқparattar arқyly elderde bolyp jatқan tyң өzgeristerden, saıası-әleýmettik jәne ekonomıkalyқ jetistikterden құlaғdar bolyp otyrady. Tyғyz әriptestik, өzara yn­ty­maқtastyқ ornata bilýdiң nәtıjesinde қyz­metterin tabysty jalғastyryp, halyқaralyқ deңgeıge kөterilgen aқparattyқ birlestikter de bar. Mysaly, Azııa jәne Tynyқ mұhıt elderi aқparattyқ agenttikteriniң ұıymyn, sondaı-aқ Eýropalyқ baspa agenttikteriniң alıansin ataýғa bolady.

Al TMD aқparat agenttikteriniң keңesine kelsek, TMD үkimetteri basshylary keңesiniң 2003 jyldyң 13 қyrkүıegindegi otyrysynda Dostastyққa қatysýshy memleketterdiң ұlttyқ aқparat agenttikteri arasynda materıaldar almasý, tөtenshe jәne tehnogendik jaғdaı­lar­da, sondaı-aқ tөtenshe jaғdaılardyң saldaryn joıý jәne zardap shekkenderge kөmek kөrsetýge baılanysty aқparattar almasý týraly kelisimderge қol қoıylғan bolatyn. Mine, osy құjattarda naқtylanғan mәselelerdi oryndaý maқsatynda 2003 jylғy 23 қyrkүıekte TMD-ғa қatysýshy memleketterdiң ұlttyқ aқparat agenttikteriniң қaýymdastyғy құrylғan edi. "Қazaқ aқparat agenttigi" ұlttyқ kompanııasy" aktsıonerlik қoғamy bүginde osy қaýymdas­tyқtyң belsendi mүshesi bolyp tabylady.

Al keңestiң negizgi maқsaty men mindeti - TMD-ғa mүshe memleketterdegi ұlttyқ aқparat agenttikteriniң mүmkindikterin barynsha paıdala­nýlaryna yқpal etý arқyly olardyң өzara tıimdi aқparattar men materıaldar almasýlaryna jәne Dostastyққa қatysýshy elderdiң saıası-ekonomıkalyқ өmirine қatysty aқparattardy jedel taratýlaryna қolaıly jaғdaılar týғyzý. Sonymen қatar, aқparattyқ қyzmet mәseleleri boıynsha konsýltatsııalar өtkizip, kәsibı tұrғyda tәjirıbeler almasýdy ұıymdastyrý jәne aқparat salasyndaғy yntymaқtastyқ mәseleleri jөnindegi қabyl­danғan sheshimderdiң oryndalýy boıynsha ұsynymdar әzirleý, aқparat almasýdy құқyқtyқ-normatıvtik jaғynan retteýge ұsynymdar daıyndaý. Keңestiң negizgi mindet­terine osy mәseleler jatady.

 - Ұlttyқ aқparat agenttikteri қaýymdas­tyғynyң құrylғanyna bes jyldaı ýaқyt өtken eken. Қaýymdastyқ osy aralyқta қandaı is-sharalardy өtkizýge ұıytқy boldy?

 - Aқparattyқ keңeske mүshe ұlttyқ aқparat agenttikteri basshylarynyң қaty­sýy­men өtken otyrystar barysynda keңestiң jұ­mys isteýine negiz bolatyn birқatar құjattar daıyndaldy jәne talқylandy. Mysaly, Aқ­parattyқ keңistikti қalyptastyrý tұjyrymda­masy jәne құjattar daıyndaý men is-sharalardy өtkizýge қatysty perspektıvalyқ jospar daıyndalyp, birlesken aқparattyқ өnimderdi қalyptastyrýda aқparattar almasý tәrtibi bekitildi. Sondaı-aқ, aқparattar al­masýdy ұıymdastyrýdyң birқatar ұıymdyқ jәne tehnologııalyқ mәseleleri sheshimin tap­ty. Ұly Jeңistiң 60 jyldyқ merekesine baı­lanysty teledıdar jәne radıotaratý salasy jөninde sheshim қabyldanғan edi. Osyғan oraı soғys jyldaryndaғy fotosýretterdiң kөrmesi ұıymdastyrylyp, ony kөpshilik tamashalady. Bұdan bөlek soңғy jyldary "ITAR-TASS" "Bүgingi Reseı" degen taқyryptaғy halyқara­lyқ semınardy tұraқty өtkizip keledi. Bұғan bizdiң agenttik te қatysyp jүr. Mұnyң syrtynda, қaýymdastyқtyң jeke portalyna biz kүn saıyn elimizdiң saıası-ekonomıkalyқ jәne mәdenı өmirinde bolyp jatқan eleýli oқıғalardy ornalastyrý arқyly Қazaқstandy әlemge tanytýғa mүmkindik alyp otyrmyz. Keңestiң ұıytқy bolýymen jүzege asyrylғan basқa da sharalar bar.

 - Kenjebolat Mahmұtұly, "Қazaқparat" agenttigi kezinde mүıizi қaraғaıdaı bolғan ҚazTAG-tyң mұrageri ekenin bilemiz. Endi әңgime aýanyn agenttiktiң қazirgi damý barysyna, ұlttyқ aқparattyқ keңistiktegi alatyn ornyna, mәni men maңyzyna қaraı bұrsaқ deımin.

 - Esiңizde bolar, 1997 jyly ҚazTAG қaıta ұıymdastyrylyp, Қazaқ aқparat agenttigi bolyp құrylғan tұs onyң қarjy tapshylyғy men naryқ қyspaғyna tүsken kүrdeli kezeңge dөp kelgen edi. Degenmen, agenttik naryқ jaғdaıyna beıimdelip қana қoımaı, barlyқ jaғynan sapalyқ deңgeıge kөterile bildi. Zaman aғymynyң aқparattyқ aғynyna ilese alatyn kәsibı tilshiler құramy қalyptasyp, aқparattar sany da, sapasy da artty. Internet jelisine shyғý arқyly bizdiң jaңalyқtardy oқyp tanysatyn tұraқty tұtynýshylar geografııasy respýblıka aýmaғynan asyp, tөrt tarapta da ұlғaıdy. Jaңalyқtar taratý қyzmetiniң aýқymy keңeıip, el ekonomıkasy men әleýmettik-mәdenı өmirindegi barlyқ maңyzdy jaңalyқtardy қazaқ tilinde ғana emes, aғylshyn jәne orys tilde­rin­de taratyp kelemiz. Agenttiktiң eң basty erek­she­ligi de, basқalardan aıyrmashylyғy da, mine, osynda jatyr. Sonymen қatar, agenttik shet elderdegi қazaқ dıasporasynyң өkilderi үshin tөrt jyldan astam ýaқyttan beri қazaқ tilindegi jaңalyқtardy latyn әlipbıimen ұsynyp otyrғan biregeı aқparat kөzi bolyp tabylady.

 - "Қazaқparat" elimizdiң saıası-әleýmettik, ekonomıkalyқ jәne mәdenı damýyna, sondaı-aқ yntymaқ pen birlikti nyғaıtýғa қandaı үles қosyp keledi?

 - Bұl saýaldardyң қoıylғany jaıdan-jaı emes shyғar. Өıtkeni, Қazaқ aқparat agenttiginiң қarқyndy өsip-өrkendeýi үshin birinshi kezekte memleket tarapynan қoldaý jasaldy. Bұl қoldaý Mәdenıet jәne aқparat mınıstrligi men "Arna-Medıa" ұlttyқ holdıngi tarapynan bүginge deıin jүıeli jalғasyn taýyp keledi. Әlbette, agenttiktiң қyzmeti Қazaқstannyң әlem­­­­­dik ishki jәne syrtқy saıasatyn aқparattyқ қoldaýdy, elimizdiң әlemdik қaýymdastyқ al­dyn­daғy oң kelbetin қalyptastyryp, geosaıa­sattaғy orny men bedelin nyғaıtýdy basty nysana etip ұstanady. Bұl jұmystar negizinen agenttiktiң өz tilshileri men oblystardaғy menshikti tilshileri arқyly atқarylyp keledi, al mұnyң өzi el өmiriniң tynys-tirshiligin tolyқ қamtyp otyr. Bұl oraıdaғy habarlardyң tek aқparattyқ sıpatta emes, zaman talabyna saı aқparattyқ-saraptamalyқ ta mәnge ıe bolғanyn aıtý kerek. Bұryn memleket өmirindegi barlyқ oқıғalar men jaңalyқtar jelisi boıynsha ғana taralsa, endi sol derekter men dәıekter tө­ңiregindegi oı-tolғamdar men tұjyrym, pikirler de қamtylyp, kөlemdi saraptamalyқ materıal­dar tүrinde "ҚazAқparat қonaғy", "Өzekti pikir", "Aptalyқ sholý" sekildi aıdarlarda kөrinis taýyp otyr.

Agenttik mұnyң syrtynda syrtқy saıasatty, sonyң ishinde geosaıası mүddelerimizdi aқparat­tyқ қoldaý maқsatynda өziniң shetelderdegi tilshiler қosynyn da birtindep keңeıtip keledi. Қazir agenttiktiң menshikti tilshileri Nıý-Iork, Brıýssel, Beıjiң, Mәskeý, Magdebýrg, Tash­kent, Baký, Bishkek sekildi қalalardan tұraқty habar berip keledi. Taıaý ýaқyttarda Vena, Seýl, Kabýl, Teһran қalalarynan tilshiler қosynyn ashý da oıymyzda bar.

Agenttik, sondaı-aқ elimizdi әlemdik қoғam­dastyққa tanystyrý baғytynda da shama-shar­қynsha өz үlesin қosýda. Bұl tұrғyda soңғy kezderi birneshe aқparattyқ jobalar қolғa alynyp, iske kiristirilýde. Osy oraıda "Zııatker ұlt" jobasyn bөle-jara atap aıtar edim. Bұl joba Қazaқ elin, ұlttyқ құndylyқtarymyz ben mәdenı-rýhanı jәdigerlerimizdi, aıtýly tұlғalarymyzdy әlem jұrtshylyғyna tanytýғa jұmys isteıdi.

Іs jүzinde taғy үsh saıttyң jүgin arқalaғan bұl joba қazaқ memlekettigin қalyptastyrýғa, mәdenıeti men rýhanııatyn damytýғa eren үles қosқan, қazaқ tarıhynda өshpes iz қaldyrғan handar men bıler, batyrlar men bekter, ғұlama ғalymdardan bүginge deıingi ұly perzentteri haқynda, қazaқ jerindegi tarıhı-mәdenı eskertkishter men rýhanı jәdigerler týrasynda entsıklopedııalyқ-tanymdyқ materıaldardy қazaқ, orys jәne aғylshyn tilderinde sheteldik aýdıtorııanyң nazaryna ұsynady. Bұl bannerge kirgen oқyrman "Ұlttyң ұly tұlғalary", "Halyқ қazynasy" jәne "Bolashaқ - kemel bilim bastaýy" bөlimderinen қazaқ halқynyң keshegisi men bүgini, bolashaғy týraly қyzyқty maғlұmattar tabatyny anyқ. Sonymen қatar, agenttik "Taңғy jarshy", "Resmı jarshy", "El, shetel habarlary", "Bıznes jarshy", "ҚazAқparat-anons" sekildi jaңalyқtar toptamalary men "Ataýly kүnder, oқıғalar, esimder" kүntizbesi sııaқty aқparattyқ-kommertsııalyқ өnimder de shyғarady. "ҚazAқparat-foto" jeke saıtynyң jұmysy da қarқyn alyp keledi.

  - Agenttik saıttaryna oқyrmandar­dyң kirý deңgeıi қalaı?

 -Jalpy, agenttiktiң қazaқ, orys, aғylshyn tilderindegi saıttaryna kүndelikti jeti-segiz myңdaı oқyrman kiredi. Al үsh tildegi bұl jaңalyқtardy Reseı, Қytaı, Kanada, AҚSh, Avstralııa, Ұlybrıtanııa, Japonııa, Sıngapýr, Tүrkııa, taғy basқa 50-ge jýyқ elderden tәýligine 800-1000-daı adam tұraқty tүrde oқyp tұrady. Mұnyң syrtynda agenttiktiң saıtyna 30-dan asa memlekette tұratyn қazaқ baýyrlarymyz oқyrman retinde tirkelgenin de aıta ketken jөn. Alystaғy aғaıyn agenttiktiң bұl қadamdaryn құptap, el jaңalyғyn jetkizýge tyrysқan talpynysymyzғa rızashylyқtaryn bildirip te jүr. Osy tұsta bir nәrsege nazar aýdarғym keledi. Agent­tik өnimderin shetelderdegi қandasta­rymyz ғana emes, sol elderde tұratyn tүrki tildes ұlt өkilderiniң de paıdalanýyna mүmkindik bar dep sanaımyn. Bұl jerde tildiң tүp negizi men aıtylý, estilý jaқyndyғyn, sөılem құraýdyң ұқsastyғyna қosa, biz ұsynғan latyn әlip­bıi­niң mүmkinshiligin de eskerip otyrmyn. Mұnyң syrtynda Reseıge, Eýropa elderine қonys aýdarғan bұrynғy қazaқstandyқ orys, ýkraın, belarýs, nemis, polıak, grek ұlttary bar. Olar­dyң barlyғyn da baýyryna basyp, baspana bergen Қazaқstan týraly agenttik taratatyn jaңalyқtardyң jandaryna jaқyn keletini anyқ. ıAғnı, bizdiң өnimderimizdi tұtyný aýқymy қazaқtarmen nemese қazaқ dıasporasy shoғyrlanғan memlekettermen ғana shektelip otyrғan joқ.

  - Өzge elderdiң aқparat agenttikterimen baılanystaryңyz қandaı?

 - Қazir halyқaralyқ baılanystar ornatýda birshama ilgerileý baıқalady. Mәselen, agenttik Tүrki memleketteri aқparat agenttikteriniң ұıymy, Azııa jәne Tynyқ mұhıt elderi aқparat agenttikteri ұıymy sekildi bedeldi қaýymdastyқtarғa mүshe. Sonymen қatar, Қazaқ aқparat agenttigi bүginde RATA-TASS, "Jaңalyқtar" RAA, Sınhýa, Bı-Bı-Sı, Kabar, BelTa, ÝkrInform sııaқty beldi aқparat agenttikteriniң senimdi әriptesine aınalyp otyr.

 - Kenjebolat Mahmұtұly, agenttiktiң respýblıka aýmaғyna қazaқ tilinde taratatyn aқparattarynyң basym kөpshiligi aýdarma, dәlirek aıtқanda, orys tilinen aýdarylғan aқparattar bolyp keledi. Osyғan kelisesiz be?

 - Әrıne, kelisemin...

 - Endeshe, aýdarma emes, tөl aқparattardy daıyndap, oқyrmandarғa ұsynýғa ne kedergi?

 - Osyғan baılanysty bүginde eң bastysy tөl aқparatty daıyndaý mәselesin sheshýimiz kerek. Ol үshin jergilikti jerlerde sol aқ­pa­ratty daıyndaıtyn mamandardy daıyndaý қajet. Өkinishke қaraı, bұl mәsele әli kүnge sheshimin tapқan joқ. Bir jaғynan bұl bizge de baılanysty sharýa emes. Onyң negizi қarjyғa tireledi. Agenttikke kelip tүsetin aқparattar­dyң deni orys tilinde ekeni ras. Biz solardy қa­zaқ tiline aýdaryp, taratyp jүrmiz. Meniң oı­ymsha, bәri kerisinshe bolýy tıis. Sondy­қ­tan bұl mәsele tez arada sheshimin tabýy kerek dep oılaımyn. Mұny Қazaқ aқparat agent­ti­giniң "Arna-Medıa" holdın­gimen birlese oty­ryp sheshýge mүmkindigi bar. Ataýy "Қazaқ aқ­pa­rat agenttigi" dep atalғandyқtan, tөl habar­lardyң memlekettik tilde tolyққandy taralýy қamtamasyz etilýi қajet. Sonymen қatar, agenttiktiң jұmysyn tәýlik boıy үzilissiz jүıede ұıymdastyrý mәselesin қolғa alғan jөn. Mәselen, jo­ғaryda aıtқan is-sharaғa қatysatyn TMD-ғa mүshe memleketterdegi ұlttyқ aқparat agent­tikteriniң basym kөpshiligi osylaısha jұmys isteıdi.

Myna bir mәseleni de aıta ketken abzal. Қazirgi kezde "Arna-Medıa" holdıngine oқyrmany men kөrermeni de, taralymy da kөp bedeldi aқparat құraldary toptasty. Olardyң aқparat keңistiginde alatyn өz oryndary bar. Sondyқtan holdıng құramyndaғy BAҚ-tar bir meken-jaıda ornalasқany tıimdi bolmaқ. Sonda jýrnalıster өzara tәjirıbe almasyp, bir-birinen үırenýlerine mүmkindik týar edi.

 - Әңgimeңizge rahmet.

"Egemen Қazaқstan" Respýblıkalyқ gazeti" AAҚ, 2006