Keńestik kezeńde ulttyq jadymyz aýyr soqqy aldy - Darhan Qydyráli
Mundaı pikirdi búgin Sarap Time sarapshylar klýbynyń «Tarıhı sana jáne qoǵamnyń rýhanı qaýipsizdigi» taqyrybyndaǵy otyrysynda Halyqaralyq Túrki akademııasynyń prezıdenti Darhan Qydyráli bildirdi, dep habarlaıdy QazAqparat.
«Búgingi taqyryp shyn máninde óte ózekti. Tarıhı sana jáne qoǵamnyń rýhanı qaýipsizdigi dep te ádemi qoıylypty. Shyn máninde qoǵamnyń rýhanı qaýipsizdigi osy tarıhı sana arqyly qalyptasady. Ulttyq sana da tarıhı sana arqyly qalyptasady. Árbir ulttyq ımmýnıteti bolady. Sol ımmýnıtetti, ulttyń kodyn, ulttyń jadysyn saqtaıtyn ol - ulttyń zııalylary. Ulttyń zııalylaryn saqtaı bilsek, onda biz ulttyń kodyn da, ulttyń jadysyn da saqtaı alamyz. Bizdiń halqymyz, ultymyz óte kóp jaraqat alǵan. Sondyqtan tarıhı jadysyna birshama aıyrylyp qalǵan ult. Biz kóbinese handarymyzdy Abylaımen shekteımiz nemese kóp jaǵdaıda qalmaq-jońǵarmen shaıqasty aıtamyz. Sebebi sol 300 jylǵa sozylǵan qalmaq-jońǵarmen shaıqas kezinde bizdiń ulttyq jadymyz úlken soqqy alǵan. Biraq sol soqqynyń ózi keńestik kezde alǵan soqqymyzdyń janynda balanyń oıynshyǵy sııaqty bolyp qalady», - dedi ol.
Onyń aıtýynsha, 1916 jyly aqpan tóńkerisi kezinde 1 mln qazaq Jetisýdan Qytaıǵa kóship ketti. Al 1917 jylǵy qazan tóńkerisi qazaq halqyna úlken náýbet ákeldi.
«Onyń artynan ashtyq keldi. Jetisý jerindegi, Túrkistan general gýbernatorlyǵyndaǵy qazaqtar úshin ashtyq erte bastaldy. 1917-1918 jyldardaǵy ashtyqpen Turar Rysqulovtardyń qalaı kúreskenin bilemiz. Odan bergidegi 1921-22, 1931-32 jyldardaǵy ashtyq 2 mıllıonnan astam, keıbir zertteýshilerdiń derekterinde 3 mıllıonǵa jýyq qazaqty jalmady. Osy rette myna bir úzindini oqyp bereıin. Stalınge joldanǵan beseýdiń hatyn bilesizder. Sonyń biri Mansur Ǵataýlın 1937 jyly halyq jaýy dep qamalǵan kezde bylaı dep jazǵan eken: «Bular halyq jaýlary emes, jaý menmin. Sondyqtan meni sottańdar. Biraq, men de halyq jaýy emespin. Halyq jaýlarynyń jaýymyn. Al ondaılarmen jaýlasýym 32 jyly komandırovkamen Qarqarylyǵa barǵanymda bastaldy. Mashınadan tústim, aınalada tiri pende kórinbeıdi. Eshteńe joq. Uzynnan salynǵan qora ǵana tur. Esigin ashsam, ólikter jatyr. Úlken qoranyń ishi qatar-qatar máıitterge toly. Keıbir adamdardyń kózderi ashyq jatyr. Biraq, óletini kórinip tur. Aıqaı-shýdy estip syrtqa shyqtym. Shashtary jalbyrap, kózderi qantalaǵan, qoldarynda pyshaqtary bar áıelder júrgizýshime tarpa bas saldy. Áýege oq attym, olar jan-jaqqa qashty. Jan-jaǵyma qarasam bir oshaqta úlken qazan qaınap, otta tur eken. Birdeńe pisip jatyr. Qaqpaǵyn ashsam qaınap jatqan sýdyń ishinde jas balanyń birde aıaǵy, birde qoly, birde ókshesi kórinedi. Men sol kezden bastap halyq jaýy boldym». Bul alapat ashtyq shyn máninde halyqtyń eńsesin kótermesteı úlken soqqy bolyp tıdi», - dedi Darhan Qydyráli.