Kenesary han: sheni men shekpeni qandaı - baspasózge sholý

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparattyq agenttigi 19 aqpan, beısenbi kúni jaryq kórgen respýblıkalyq buqaralyq aqparat quraldaryndaǵy ózekti maqalalarǵa sholýdy usynady.

***

Elbasymyz «Nurly jol» baǵdarlamasyn jarııalaǵannan keıin kóp uzamaı arasyna az­ǵantaı ýaqyt salyp, atqarýshy bıliktiń alqaly jıynyn eki márte ótkizdi, der jazady "Aıqyn" búgingi sanyndaǵy "Jaǵdaı Qazaqstan úshin qolaıly" atty maqalada. Basylymnyń atap ótýinshe, alǵashqysynda jańa baǵdarlamany júzege asy­rýdyń alǵashqy jylyndaǵy bılik býyndarynyń mindetterin belgilep berdi. Bul kezde álemdik qor bırjalaryndaǵy jaǵdaı biz úshin onsha qolaısyz bolǵan joq. Sondyqtan da mınıstrler eshteńege alańdamaı, jumys isteýge kiristi. Al Erbolat Dosaev bolsa «munaı barreli 40 dollar­ǵa tússe de, soǵan laıyq jospary­myz daıyn» dep senimdi bekite tústi. Kele-kele, álemdik qor bırja­laryndaǵy baǵa qubylysy bizden teris aınalǵandaı jaǵdaı paıda boldy. Munaı barreli 45 dollarǵa jetip qaldy. Reseı Federatsııa­synda rýbl eki eseden astamǵa qunsyzdandy. Bizdiń teńge de salmaǵyn túsire bastady. Osyny baıqaǵan Elbasymyz atqarýshy bıliktiń alqaly jıynyn ekinshi ret shaqyrdy. Munda dúnıejú­zindegi qarjy-ekonomıkalyq daǵdarystyń tereńdeı túsýine baılanysty ne isteý kerektigin mınıstrler men ákimderge naqtylap túsindirdi. Kóp uzamaı Úkimet basshysy Kárim Másimov Elbasynyń tapsyrmalaryn oryndaýdyń josparyn bekitti. Bul shaqta álemdik saýda alańynda jaǵdaı taǵy da ózgeriske ushyraǵan. Munaı barreli 45 dollardan 56 dollarǵa deıin taǵy da joǵarylady. Sol joǵarylaý ótken aptada 61 dollardan asqan mejege jetti. Bir eske salatyn tus, óndiristiń metaldar baǵa­synyń da kómirsýtekteri baǵasymen qatar óskendigi. Jaratýshynyń ózi «saqtansań saqtaımyn» degen eken. Muny atqarýshy bılikpen ótkizgen sońǵy alqaly jıynda Elbasymyz Nursultan Ábishuly Nazar­baevtyń ózi aıtty. Joǵaryda aıtylǵan syrtqy áserlerden qorǵanýdyń jalǵyz-aq joly bar, ol - jastardyń qoly bos ýaqytyn boldyrmaıtyndaı adal eńbek etetin jumyspen qamtý saıasatyn pármendi jáne nátıjeli júrgizý. Eger osy tusta olqylyq jibersek, «bir qaryn maıdy bir qumalaq shiritedi» degendeı jaǵdaıǵa tap bolýymyz múmkin. Osy basylymda "Kenesary han: sheni men shekpeni qandaı" degen maqala basylyp otyr. Onda Kenesary han týraly bir kitaptyń syrtqy muqabasyna aıbarly hannyń aqboz at minip, orys polkovnıginiń epoleti men Georgıev lentasyn taqqan, basyna qoqyraıtyp fýrajke kıgen sýretin salyp qoıǵandyǵy aıtylǵan. Patshalyq Reseı basqynshylyǵyna qarsy on jyl boıy at ústinen túspeı soǵysqan, sol jolda altyn basyn qıǵan, bútin bir ulttyń betkeustar hany, ulttyq batyry Kenesary handy orys polkovnıginshe kıindirgendegi kózdegen maqsat ne?! - deıdi avtor. Bazbir tarıhshylardyń Ke­ne­sa­ry han polkovnık shenin alǵan, ózi orys polkovnıginiń epoletin taq­qan dep jazyp júrgeni ras. Onyń anyq-qanyǵyn zertteýshiler aı­ta jatar, biraq biz qolymyzǵa on­daı esh jerden derekti iliktire al­madyq. Ras, patsha zamanyndaǵy orys zertteýshisi Meıerdiń Ke­ne­sary handy «ıyǵynda «polkovnık epo­leti» bar ádemi barqyt shapan kı­gen» dep sýretteıtin jeri bar. Bi­raq lenta taqqan, fýrajke kıgen dep turǵan joq. Polkovnık epo­le­tin taqsa da, hannyń ústine kıingeni qa­zaqy barqyt shapan ekenin aıdan anyq jazyp otyr. Hanǵa jan dú­nıesimen qarsy bolǵan Meıerdiń al­dynda «polkovnık epoletin» taq­sa, taqqan da shyǵar, biraq bul ony han únemi ústinen tastamady de­gen sóz emes qoı. Endeshe, jo­ǵa­rydaǵydaı handy oryssha muzdaı kıin­dirip, oǵan qosa fýrajke kı­gizip, lenta taqtyryp qoıýǵa bul jaz­ba eshqandaı negiz bola al­maı­dy, degen pikirin bildiredi maqala avtory Tóreǵalı Táshenov.

***

Keshe Aqordada Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy Gúlshara Ábdiqalyqova Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymynyń (EQYU) Astanadaǵy baǵdarlamasy ofısiniń jetekshisi N.Zarýdnamen kezdesti, dep jazady "Egemen Qazaqstan" búgingi sanyndaǵy "Qaýipsizdik pen yntymaqtastyqqa esik árqashan ashyq" atty maqalasynda. Basylymnyń jazýynsha, Memlekettik hatshy Qazaqstan men EQYU arasyndaǵy ynty­maq­tastyq joǵary deńgeıde ekenin, oǵan elimizdiń 2010 jyly atalǵan uıymǵa tóraǵalyq etýi dálel bolatynyn atap ótti. Aldymyzdaǵy jyldarda Qa­zaqstannyń EQYU-men ara­daǵy yntymaqtastyq baǵyt­tarynyń biri «Qaýipsizdik qoǵam­dastyǵy jolynda» dep atalatyn Astana deklaratsııasynda bel­gilengen Eýroatlantıkalyq jáne eýrazııalyq qaýipsizdik qoǵam­dastyǵyn qurý jónindegi strategııalyq maqsatqa qol jetkizý bolyp tabylady. Kezdesý barysynda EQYU baǵ­darlamasynyń ofısi óziniń man­datyna sáıkes Qazaqstanda ortalyq jáne jergilikti memlekettik organdarmen jáne vedomstvolarmen ózara is-qımyldy qaýipsizdiktiń úsh ólsheminde (ás­kerı-saıası, ekonomıkalyq-eko­logııalyq, gý­manıtarlyq) jú­zege asyratyny aıtyldy. Sondaı-aq, atalǵan basylymda búgin ótetin ımamdar forýmyna baılanysty "Imam - dinniń aınasy" degen taqyryppen Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń tóraǵasy, Bas múftı Erlan qajy Malǵajyulynyń maqalasy berilip otyr. Bas múftıdiń jazýynsha, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy elimizde tuńǵysh ret «Islam - beıbitshilik pen kelisim» atty І respýblıkalyq ımamdar forýmyn ótkizýdi josparlap otyr. Dinı saladaǵy tarıhı is-sharany uıymdastyrýdaǵy maqsatymyz - birlik pen bereke uıytqysy - Islamnyń asyl qundylyqtaryn nasıhattaý, jas­tarymyzdy, jalpy jurtymyzdy ımandylyqqa, izgilikke úndeý, bir shańyraqtyń astynda uıym­shyldyqqa uıysqan ulttar men ulystardyń tatýlyǵyn nyǵaıtýǵa úles qosý. "Imamdar forýmyn uıym­dastyrýdaǵy taǵy bir úlken nıetimizdiń biri - din qyzmet­kerleriniń biligi men bilimin baıytý, qazirgi qoǵamǵa saı dinı kadrlar sapasyn arttyrý. Óıtkeni, búgingi zaman talaby ımam-moldalarǵa zor jaýapkershilik júkteıdi. Imamdyq - jaýapkershiligi mol mańyzdy qyzmet", - deıdi Bas múftı. *** Tarıhta "qazaq" sózi buryn boljanyp kelgennen 500 jyl buryn paıda bolǵany belgili boldy dep jazady "Ekspress-K" gazeti. Mundaı jańalyqty Súleımenov atyndaǵy shyǵystaný ınstıtýtynyń qyzmetkeri Ǵalııa Qambarbekova Iranda "Tarıhı monǵol" atty kóne qoljazbadan taýyp alǵan. Basylymnyń atap ótýinshe, saraptama jumystary "Tarıhı monǵol" jazbasy Altyn Ordanyń quryla bastaǵan kezine tuspa tus keledi. Onda H ǵasyrda, Shyńǵyshan shapqynshylyǵynan buryn qazaqtyń qypshaq pen qańly taıpalary Balasaǵun qalasyna jıi jıi shabýyl jasap turǵany aıtylady. Buǵan deıin ǵalymdar "qazaq" ataýy Kereı men Jánibek qazaq handyǵyn qurǵannan keıin ǵana qalyptasty dep eseptep keldi. Bul máseleniń basyn ashýǵa Iran, Úndistan men Qytaıdaǵy kóne jazbalar kómektesetini anyq. Basylymnyń atap ótýinshe, bul jazba taǵy bir mańyzdylyǵymen erekshelenedi. ıAǵnı Altyn ordany keıin qazaq bolyp birikken taıpalar emes, sol kezdiń ózinde qazaq dep atalǵan ult quraǵan boldy ǵoı, deıdi maqala avtory. ıAǵnı bul, Shyńǵys hannyń uly Joshy men nemeresi Batý qazaqtardyń eń alǵashqy monarhtary degen sóz.