Keler jyldan bastap áıelderdiń zeınetke shyǵý jasyn arttyrý bastalady
Jalpy, Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń aqparattaryna qaraǵanda, áıelderdiń zeınet jasyn arttyrý 1998 jylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha eńbek ótiliniń azaıýyna baılanysty bolyp otyr. 2012 jyly zeınetaqy taǵaıyndaý úshin ótinish bildirgen áıelderdiń 12 paıyzdan astamynyń 1998 jylǵy 1 qańtarǵa jınaqtalǵan tolyq eńbek ótili bolmasa, al 2018 jyly zeınetke shyǵatyn áıelderdiń barlyǵynda tolyq ótil bolmaıdy. Demek, 2018 jyldan keıin zeınetke shyǵatyn áıelderdiń zeınetaqysy bazalyq zeınetaqy men 1998 jylǵy 1 qańtarǵa deıingi eńbek ótiline sáıkes bıýdjetten yntymaqty zeınetaqyny qamtıdy. Bul rette eńbek zeınetaqysy tolyq emes eńbek ótiline baılanysty jyl saıyn bekitiletin eń tómengi zeınetaqy mólsherinen tómen bolýy múmkin. Boljam boıynsha áıelderdiń alatyn zeınetaqysy burynǵy ortasha aılyq jalaqynyń 40 paıyzynan kem bolmaq. Sondyqtan da zeınetaqy jasyn birizdendirý bıýdjet qarajatyn únemdeý úshin ǵana emes, áıelderdiń jınaqtaýshy zeınetaqy júıesine qatysý ótilin jáne zeınetaqy jınaqtarynyń kólemin ulǵaıtý úshin usynylýda.
Al osy áıelder men erlerdiń zeınetke shyǵý jasyn teńestirý qaı jyldan bastalady? Bul saýaldyń jaýabyn búgin Úkimet otyrysynda «Qazaqstan Respýblıkasynda zeınetaqymen qamsyzdandyrý týraly» jáne «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine zeınetaqymen qamsyzdandyrý máseleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobalaryn tanystyrǵan QR Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstri Serik Ábdenov berdi. Onyń aıtýynsha, QR Úkimeti janyndaǵy vedomstvoaralyq jumys tobynyń sheshimi boıynsha áıelderdiń zeınetke shyǵý jasyn 63 jasqa deıin kóterý 10 jyl ishinde 6 aı saıyn kezeń-kezeńmen júzege asyrylady. Vedomstvoaralyq jumys toby atalǵan kezeńniń birinshi satysyn keler jyldyń 1 qańtarynan bastaýdy usynypty. Mundaı qadam birinshiden, zeınetke shyǵar aldyndaǵy adamdarǵa aýyrtpalyq salmaı ótkizýge jol ashady. Máselen, 58-ge kelgen áıelder 58,5 jasynda zeınetke shyǵa beredi, ıaǵnı 6 aıdan keıin. Ekinshiden psıhologııalyq turǵydan daıyn bolýǵa jáne beıimdelýge, úshinshiden, áıelderdiń nátıjeli jumyspen qamtylý múmkindikterin keńeıtý sharalaryn qabyldaýǵa múmkindik beredi.
Aıta keterligi, zeınet jasyn kóterý máselesi tek bizdiń elimizde ǵana emes, kóptegen shet elderde, naqty aıtqanda Ulybrıtanııa, Germanııa, Frantsııa, Norvegııa, Shvetsııa, Ońtústik Koreıa, Chehııa, Ázerbaıjan, Ýkraına, Estonııa syndy memleketterde de qolǵa alynýda. Eýroodaqtyń 18 elinde áıelderdiń zeınetke shyǵý jasy 2020 jyly erlerdiń jasymen teńestiriletin bolsa, 5 el ony ázirshe keıinge qaldyryp otyr. Bul memleketterde zeınetkerlik jasty arttyrý kezeń-kezeńmen júrgiziledi. Ádette ol jylyna 2 aıdan 6 aıǵa deıingi merzimdi quraıdy. Mysaly, Ońtústik Koreıada áıelderdiń zeınetkerlik jasyn 65-ke jetkizý 20 jyl ishinde júrgizilse, Frantsııada 62 jasqa deıin 8 jylda, Ýkraınada 60 jasqa deıin 10 jylda júzege asyrylatyn bolady.
Áıelderdi zeınetaqy jasyn arttyrý kezinde ózderine qandaı jaǵdaı jasalatyndyǵy da alańdatatyndyǵy ras. Eńbek mınıstrliginiń alǵa tartqan derekterine qaraǵanda, áıelderdiń zeınet jasyn arttyrý birqatar is-sharalarmen súıemeldenbek. Ol is-sharalar birinshiden, jaldamaly áıel jumyskerdiń biliktiligin óndiristen qol úzip jáne qol úzbeı arttyrýdy, «Jumyspen qamtý - 2020» baǵdarlamasy aıasynda óz betinshe jumyspen aınalysatyn áıelderdi nátıjeli jumyspen qamtýdy, kásipkerlikpen aınalysatyn nemese óz isin ashýdy qalaıtyn áıelder úshin shaǵyn nesıelerdiń qol jetimdiligin keńeıtýdi, bala kútimi boıynsha demalysta júrgen áıelderdi tańdaǵan kásibi boıynsha oqytýdy, Eńbek kodeksine jumys berýshige zeınetaldy jastaǵy áıeldermen eńbek qatynastaryn toqtatý bóliginde qoıylatyn talaptardy qatańdatýdy kózdeıtin ózgerister engizýdi, júktiligi men bosaný, bala kútimi boıynsha demalysta júrgen áıelderdiń mindetti zeınetaqy jarnalaryn sýbsıdııalaýdy qamtıdy.
Ekinshiden, 1998 jylǵy 1 qańtarǵa deıin eńbek ótili bar áıelder úshin zeınetkerlikke erte shyǵý quqyǵy saqtalady. Jalpy eńbek ótili 20 jyldan kem emes, 5 jáne odan da kóp balaly jáne olardy 8 jasqa deıin tárbıelegen áıelderge 53 jasta, «Semeı ıadrolyq synaq polıgonyndaǵy ıadrolyq synaqtardyń saldarynan zardap shekken azamattardy áleýmettik qorǵaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańyna sáıkes 1949 jylǵy 29 tamyzdan bastap 1963 jylǵy 5 shildege deıin keminde 10 jyl tótenshe jáne eń joǵary radıatsııalyq qater aımaqtarynda turǵan, keminde 20 jyl jalpy eńbek ótili bar áıelderge 45 jasta zeınetkerlikke shyǵýǵa múmkindik beriledi. Sondaı-aq eńbek ótiline sábılerdiń kútimimen jumys istemeıtin analardyń kútim jasaǵan ýaqyty, naqty aıtqanda árbir balasy 3 jasqa jetkenge deıingi ýaqyt 12 jyl bolyp eseptelinedi.
Úshinshiden, jınaqtaýshy zeınetaqy qorlaryna qatysýshylar úshin zeınetaqy jınaqtary jetkilikti bolǵan kezde JZQ-dan beriletin zeınetaqy tólemderin taǵaıyndaý quqyǵy 55 jastan saqtalatyn bolady.