Keler jyldan bastap elimizde kassatsııalyq sot qurylady - sýdıa Búrkit Baıdýllaev
- Búrkit Jumabaıuly, kassatsııalyq sottardy qurý máselesi elimizde birshama ýaqyt boıy talqylanyp keldi. Endi osy jańashyldyqty kópshilikke ózińiz keńinen túsindirip berseńiz.
- Iıa, suraǵyńyz oryndy. Bul másele rasymen de qazir sot salasynyń ortasynda ǵana emes, qoǵamda da kóp talqylanyp jatyr. Qazaqstanda qurylyp jatqan kassatsııalyq sottar – bul eldiń sot júıesin jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan jańa sot ınstantsııasy bolmaq. Osy arqyly sot júıesinde ádilettilikti qamtamasyz etý, qatelikter men zań buzýshylyqtardyń aldyn alý jáne apellıatsııalyq sot sheshimderin qaıta qaraý múmkindigi usynylady, ıaǵnı, kassatsııalyq sottardy qurý máselesi ózińiz aıtqandaı, halyqtyń sotqa, memleketke degen senimin odan ári nyǵaıta túsýge baǵyttalǵan shara. Jalpy, sot júıesindegi barlyq jańashyldyqtar el azamattarynyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaý tıimdiligin arttyrýǵa yqpal etetin oń ózgerister deýge bolady. Odan bólek, kassatsııalyq sottardyń qurylýy Qazaqstannyń quqyqtyq júıesin halyqaralyq standarttarǵa da edáýir jaqyndata túsedi.
- Kassatsııalyq sottar óz jumysyn qashan bastaıdy?
- Statıstıkalyq málimetterge sáıkes, oblystyq sottarda qylmystyq jáne azamattyq ister boıynsha shyǵarylǵan sot aktileriniń bes paıyzy ǵana Joǵarǵy Sottyń qaraýyna beriledi. Qylmystyq teris qylyqtar jáne onsha aýyr emes qylmystar týraly ister; sot talqylaýy barysynda shyǵarylǵan, sondaı-aq protseske qatysýshylardyń dáleldemelerin, ótinishhattaryn zertteý tártibi men tásiline, sot otyrysynyń zalynda tártip saqtaýǵa qatysty, memlekettik jáne jekeshe aıyptaýshynyń aıyptaýdan bas tartýyna baılanysty, úkimdi oryndaýǵa baılanysty jáne tergeý sýdıasy shyǵarǵan sot aktileri kassatsııalyq tártipte qaraýǵa jatpaıtyn. Árıne mundaı shekteýler azamattardyń konstıtýtsııalyq quqyqtaryn qoldanýǵa óz kedergisin keltirdi. Sebebi, árkim óz quqyqtary men bostandyqtarynyń sot arqyly qorǵalýyna quqyǵy bar dep Ata Zańymyzda anyq jazylǵan.
Joǵaryda kórsetilgen ózgerister negizinde derbes sot satysyn qurý arqyly osy máseleler túpkilikti sheshiledi.
2023 jylǵy 12 qyrkúıekte elimizdiń bıznes-qaýymdastyǵynyń ókilderimen kezdesýde Prezıdentimiz derbes kassatsııalyq ınstantsııa qurýdyń mańyzdylyǵyn atap ótken bolatyn. Nátıjesinde biraz jumystar atqarylyp, bıyl 5 shildede «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir konstıtýtsııalyq zańdaryna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııalyq Zańyna sáıkes, «Qazaqstan Respýblıkasynyń sot júıesi men sýdıalarynyń mártebesi týraly» Konstıtýtsııalyq zańǵa tolyqtyrýlar men ózgerister engizilgen bolatyn. Osy ózgeriske sáıkes keler jyldyń, ıaǵnı 2025 jyldyń 1 shildesinen bastap elimizde Kassatsııalyq sottar qurylatyn bolady.
- Qazaqstanda kassatsııalyq sottardy qurýdyń negizgi maqsaty men kassatsııalyq sottardy erekshelikterine de toqtala ketseńiz...
- Qazaqstanda kassatsııalyq sottardy qurýdyń negizgi maqsattary mynalar:
Sot ádildigin qamtamasyz etý. Kassatsııalyq sottar sot sheshimderine qosymsha tekserý júrgizý arqyly zańdylyq pen ádildikti qamtamasyz etedi. Bul ınstantsııa qatelikterdi anyqtap, ádiletsiz sheshimderdi túzetýge múmkindik beredi.
Joǵarǵy sottyń júktemesin azaıtý. Buryn kassatsııalyq shaǵymdar tikeleı Joǵarǵy sotqa joldanatyn bolsa, jańa kassatsııalyq sottar bul mindetti óz moınyna alyp, Joǵarǵy sotqa tek eń kúrdeli jáne mańyzdy isterdi qaraýǵa múmkindik beredi.
Sot sheshimderiniń sapasyn arttyrý. Kassatsııalyq sottardyń engizilýi sot sheshimderiniń sapasyn jaqsartýǵa, zańdardyń birkelki jáne durys qoldanylýyna yqpal etedi.
Al, erekshelikterine keletin bolsaq - sot júıesiniń jumysynda
tsıfrlandyrý jáne qazirgi ınnovatsııalyq baǵyttardy keńinen paıdalaný. Óıtkeni, kassatsııalyq sottardyń jumysynda zamanaýı tehnologııalar men tsıfrlyq sheshimder keńinen qoldanylady, bul qujattardy elektrondy túrde qabyldaý men qaraý protsesin jeńildetip, isti qaraý ýaqytyn qysqartady.
Kassatsııalyq sottar Astana qalasynda qylmystyq, azamattyq jáne ákimshilik ister boıynsha jumys jasamaq. Olardyń isterdi qaraý merzimi alty aıdan aspaıdy. Sot talqylaýy taraptardyń shaqyrylýymen aýyzsha júrgiziledi.
Kassatsııalyq sottardyń qurylýymen Joǵarǵy Sottyń róli de ózgeredi, ol sot tájirıbesiniń birizdiligin qamtamasyz etýge baǵyttalady. Joǵarǵy Sotta sot aktilerin qaıta qaraý Joǵarǵy Sot sýdıasynyń usynysy boıynsha erekshe jaǵdaılarda ǵana, ıaǵnı eger olardy sot tájirıbesine qaıshy jergilikti nemese kassatsııalyq sottar qabyldaǵan bolsa, múmkin bolady.
- Kassatsııalyq shaǵymda ne kórsetý qajet?
- Kassatsııalyq shaǵymda kórsetiletin máselelerge toqtalyp óteıin,
- ótinishhat jiberilip otyrǵan sottyń nemese laýazymdy adamnyń ataýy;
- ótinishhat beretin adamnyń jáne múddesi úshin ótinishhat berilip otyrǵan adamnyń aty-jóni, onyń turǵylyqty jeri nemese ornalasqan jeri jáne istegi protsestik jaǵdaı;
- iske qatysatyn adamdardyń turǵylyqty jerleri nemese ornalasqan jerleri kórsetilip, olardy sanamalaý;
- isti birinshi apellıatsııalyq satylarda qaraǵan sottarǵa nusqaý jáne olar qabyldaǵan sheshimderdiń mazmuny;
- qaıta qaraýǵa, narazylyq keltirýge jatatyn sot aktisine nusqaý;
- materıaldyq jáne protsestik quqyq normalarynyń buzylýy nede ekendigine jáne ótinishhatty bergen adamnyń ótinishi neden turatyndyǵyna nusqaý;
- ótinishhat AІJK-tiń 438-babynyń altynshy bóliginde kózdelgen negizder boıynsha berilgen jaǵdaıda, ótinishhatta sot aktilerin qaıta qaraý úshin negizderdiń aıryqshalyǵy nede ekeni kórsetilýge tıis.
Eger ótinishhat iske qatyspaǵan adamnyń múddesi úshin berilse, onda daý aıtylyp otyrǵan sot aktisinde sol adamnyń qandaı quqyqtarynyń buzylǵany kórsetilýge tıis.
Eger ótinishhat buryn kassatsııalyq satydaǵy sotqa berilse jáne qaıtarylsa, ótinishhatta ony qaıtarý sebepteri týraly kórsetilýge tıis.Ótinishhatty bergen adam oǵan qol qoıýǵa tıis. Ótinishhatty elektrondyq qujat nysanynda bergen kezde, ol ony bergen adamnyń elektrondyq tsıfrlyq qoltańbasymen kýálandyrylady. Elektrondyq qujat nysanynda beriletin ótinishhatqa osy bapta kórsetilgen qujattardyń kóshirmeleri elektrondyq nysanda qosa beriledi.
Sot aktisine daý aıtý týraly ótinishhatqa Salyq kodeksinde belgilengen mólsherde memlekettik bajdyń tólengenin rastaıtyn qujat qosa berilýge tıis.
- Áńgimeńizge rahmet