Ǵalymdar ejelgi ıt tuqymdarynyń derekter bazasyn qurdy
2023 jyly 20 qańtarynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine qazaqtyń ıt tuqymdaryn saqtaý jáne ósimin molaıtý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly Zańǵa qol qoıdy.
Bul jóninde Prezıdent «Qumaı tazy — erekshe janýar, qazaqtyń jeti qazynasynyń biri. Biz tazy men tóbetti halyqaralyq deńgeıde keńirek dáripteýimiz kerek. Syrtqy ister mınıstrligi de mindetti túrde atsalysýy qajet. Tazyǵa erekshe kútim, qamqorlyq kerek. Bul mańyzdy is kásibılikti talap etedi. Sol úshin arnaıy zań qabyldadyq» — dep atap ótken bolatyn.
Búgingi kúni Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ ǵalymdary «AP14869303 — Qazaqstannyń ejelgi jáne qazirgi mádenıetindegi qasqyr men ıttiń rólin etnozooarheologııalyq zertteý» taqyrybynda irgeli ǵylymı-zertteý jumysyn iske asyryp otyr. Jobanyń ǵylymı jetekshisi — QazUÝ Arheologııa, etnologııa jáne mýzeologııa kafedrasynyń professory, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Táttigúl Qartaeva.
Qazirgi tańda ejelgi ıt tuqymdaryna qatysty derekter bazasy quryldy. Joba aıasyndaǵy arheologııalyq qazbalardan tabylǵan tazy ıt súıekterine paleozoologııalyq, zooarheologııalyq laboratorııalyq zertteýler jasalǵan: Derkým 1 — eneolıt; Túrgen 1 — b. e. d. 4-3 ǵǵ, erte temir dáýiri; Sortóbe — b. e. 8 ǵ.; Arna — b. e. 12 ǵ.; Qastek — b. e. 11-12 ǵǵ.; Bozoq — b. e. 11-12 ǵǵ.; Kúltóbe — b. e. 18-19 ǵǵ.
Saraptamalyq laboratorııalyq zertteýge jaýapty sheteldik joba oryndaýshylar P. A. Kosıntsev, Germes Teılor. Itterdiń dúnıejúzilik derekter bazasyna, Halyqaralyq kınologııa bazasyna «tazy» kadastryn engizý boıynsha «Qazaqstannyń ejelgi tazylary boıynsha arheologııalyq anyqtama» (Arheologıcheskıe svıdetelstvo o drevnıh borzyh Kazahstana) qujaty jasaldy.
Qujat avtorlary sheteldik joba oryndaýshylar, ýnıversıtettiń «Arheologııa jáne antropologııa» ǵylymı-zertteý ınstıtýty mamandary: Renata Sala, Jan-Mark Deom.
Mamandardyń aıtýynsha, Almaty oblysy — Aqqaınar, Bórisholaq, Mátibulaq, Espe, Qarashaǵyl; Jambyl oblysy — Qarataý taýlary, Quljabasy, Dolańqara, Qýshoqy; Qyzylorda oblysy — Saýysqandyq shatqaldaryndaǵy petroglıfterden jańa tazy beınelerin tabylyp, tirkeýge ǵan. Jartastaǵy tazy beınelerine statıstıka, ǵylymı ınterpretatsııa jasaý jalǵasyp jatyr. Jańa petroglıftik beıneler de izdestirilip jatyr.
Etnoarheologııalyq, etnografııalyq zertteýler nátıjesinde «tazy tarıhı-etnografııasy» jasaldy. Joba oryndaýshy jas ǵalym Baǵashar Qojahmetovke «Qazaq dúnıetanymyndaǵy ıt kýlti: genezısi men tarıhı-mádenı sabaqtastyǵy» atty PhD dıssertatsııa taqyryby bekitilip, dıssertatsııalyq jumysta «tazy tarıhy» jazylyp jatyr.
(8D02221 — etnologııa jáne antropologııa mamandaǵy). Jobany oryndaýshy QazUÝ ǵalymdarynyń usynysymen «Qazaqy ıt tuqymy: tazy men tóbet» ataýy Qazaqstannyń «Materıaldyq emes mádenı murasy Ulttyq tizimine» jáne «Qazaqstannyń Ulttyq brendi» tizimine engizilip, qujattamasy jasaldy. «Qazaqstan jáne Ortalyq Eýrazııanyń ejelgi jáne qazirgi azýlylary» atty ujymdyq ıllıýstratsııaly ǵylymı kitap jáne mýzeılik kórme ázirlenip jatyr. Sonymen ǵalymdar — T.Qartaeva, Renata Sala, Deom Jan-Mark, A.Beıseǵulova, B.Qojahmetov «Qazaqy tazy tuqymyn ósirý jáne qorǵaý» boıynsha Ulttyq komıssııa quramyna engizildi.