«Qaztýǵan jyraý qalmaqtyń jıeni me?» - baspasózge sholý
***
Kúni keshe otandyq medıtsınanyń damýyna ózindik úles qosqan kórnekti ǵalym, akademık, Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń Leon Bernard atyndaǵy eń joǵary marapattyń, Memlekettik syılyqtyń, І dárejeli «Dostyq» ordeniniń ıegeri, Qazaq taǵamtaný akademııasynyń prezıdenti, medıtsına ǵylymdarynyń doktory Tóregeldi Sharmanov 85 jasqa toldy. Qurmetti dárigerdiń mereıtoıy Almatyda S.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıtetiniń qabyrǵasynda saltanatpen toılandy.
«Atalmysh ýnıversıtettiń 1200 oryndyq «Konkordııa» teatrynda ótken alqaly jıynnyń betashary Memleket basshysynyń mereıtoı ıesine joldaǵan quttyqtaýymen ashyldy. Elbasynyń sálemin Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstriniń orynbasary Svetlana Jaqypova jetkizdi», dep jazady «Egemen Qazaqstan» gazeti. Svetlana Jaqypova sondaı-aq Parlament Májilisiniń Tóraǵasy Qabıbolla Jaqypovtyń, Memlekettik hatshy Gúlshara Ábdiqalyqovanyń, Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstri Tamara Dúısenovanyń da izgi tilekteri men ǵalymnyń týǵan jeri Jezqazǵannan joldaǵan jerlesteriniń ystyq sálemin jetkizdi. Al, Elbasy óz quttyqtaýynda: «Qurmetti Tóregeldi Sharmanuly! Seksen bestiń tórine sergek qalpyńyzda kelip otyrǵan mereıjasyńyz qutty bolsyn! Siz dáriger mamany retinde úzbeı izdenýdiń, halyqqa adal da abyroıly eńbek etýdiń nátıjesinde kásibı biliktiliktiń bıik shyńyna shyǵyp, qoǵamda buljymas bedelge ıe boldyńyz. Joǵary adamgershilik qasıetterińizben, zor uıymdastyrýshylyq qabiletińizdiń arqasynda respýblıkamyzdyń densaýlyq saqtaý mınıstrligine jetekshilik jasap, osy salada aýqymdy ister tyndyryp, laıyqty qoltańbańyzdy qaldyrdyńyz. Ǵylymı izdenisterińiz de jemisti bolyp, KSRO Medıtsına ǵylymy akademııasynyń akademıgi atandyńyz. Álemdik densaýlyq saqtaý isin damytýǵa qosqan úlesińiz úshin Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń Leon Bernard atyndaǵy syılyǵymen marapattaldyńyz. Osy ýaqytqa deıin belsene eńbekten qol úzbeı, álemdegi eń ozyq medıtsına jetistikterin óz elimizde qoldanýǵa, halqymyzdyń densaýlyq saqtaý mádenıetin arttyrýǵa atsalysyp kelesiz. Sizdiń ónegeli ómirińiz ben jemisti eńbek jolyńyz jastarymyzǵa jaqsy úlgi. Osy eńbegińizdiń zeınetin uzaǵynan kóre berińiz. Zor densaýlyq, baıandy baqyt, áýletińizge amandyq pen ıgilikter tileımin», - degen. Qyzmet jolyn qarapaıym aýyl dárigerinen bastaǵan akademıktiń mereıtoıy týraly elimizdiń bas basylymy jazǵan « Qazaq medıtsınasynyń maıtalmany» degen maqaladan oqyńyzdar.
***
Al, «Aıqyn» gazetiniń búgingi sanynda jazýshy-dramatýrg Joltaı Álmashulynyń ataqty teatr synshysy Áshirbek Syǵaı marqum týraly estelikteri jaryq kórdi. Maqala avtory Áshirbek Syǵaıdy alǵash kórgen stýdenttik kezi, keıin, dramatýrgııaǵa qalam tartar kezdegi teatr synshysynyń baǵa jetpes aqyl-keńesteri týraly jazady.
«Aǵa-dos Áshirbek Syǵaı ómirden ozǵaly da bir jyl bolyp qalypty-aý! Zymyraǵan ýaqyt...Ult ónerinde ózindik orny bar teatr synshysy Áshirbek Syǵaıdy stýdent kezimizden syrtynan tanyp, jazǵandaryn oqyp júrýshi edik. Ónerge sonsha ińkár kóńilmen qaraıtyndyqtan ba, ol kisiniń qalamynan týǵan jazbalar óte áserli oqylatyn. Jaqyn tanystyq bertinde bastaldy. 1990 jyly Almatydaǵy joǵary partııa mektebine tyńdaýshy bolyp qabyldanyp, oqyp jatqan kúnder edi.Bir joly aýdıtorııaǵa ózime asa jaqyn beıne - mańdaıy jarqyraǵan Áshirbek Syǵaı kirip keldi. Men ol kisiniń tap osy kezde qaıda júrgenin de bilmeıdi ekem. Dekanymyz Z.Áıtimov «búgin sizderge mádenıettaný salasy boıynsha lektsııa oqýǵa Mádenıet mınıstrliginiń birinshi orynbasary Syǵaev myrza keldi» degen kezde aýzymdy ashyp qalyppyn. «Basqa jumysqa aýysty dep edi, qaıta oralǵan eken ǵoı» dep oılap qoıdym.
Lektsııa aıaqtala bere janyna baryp, qol berip amandastym. Aǵa meni tanymady, az-maz ǵana shyramytty-aý deımin, «qalyń qalaı?» dedi de, ary qaraı sóz qozǵamady. Syrtqy esikke deıin shyǵaryp saldym. Jol-jónekeı Qyzylordada bolǵanyn, tabaqtas bolǵan sátte teatr óneri týraly tolǵamdy áńgime aıtqanyn, sodan beri qaraı drama jazýdy armandap júrgenimdi aıtyp úlgerdim. Ol kisi osy kezde kúlimdeı qarap: - Jaz. Batyl jaz. Jaltaqtamaı jaz! - dedi. - Dramatýrg bolý úshin at basyndaı júrek kerek.Sóz osymen aıaqtalǵan-dy», - dep jazady avtor. Áshirbek Syǵaıdyń armanynda ketken asyl is týraly tolyǵyraq «Aıqyn» gazetinen «Áshirbek armandaǵan asyl is» atty maqalany oqyńyzdar.
Qaztýǵan jyraýdyń «Alań da alań, alań jurt, Aqala ordam qonǵan jurt, Atamyz bizdiń bu Súıinish, Kúıeý bolyp barǵan jurt, Anamyz bizdiń Boztýǵan, Kelinshek bolyp túsken jurt...» degen zarly tolǵaýyn bala kezimizden-aq qazaq ádebıetinen oqyp, jattap júrmiz. Mán berip qarasaq, bul jyrynda Qaztýǵan jyraý atasynyń, anasynyń kim ekenin jyrlap otyr. Degenmen, Reseıdegi qalmaq, noǵaı basylymdarynda sońǵy kezderi «Qaztýǵan jyraýdyń anasy qalmaq qyzy» degen derekter shyǵa bastaǵan eken. Rasymen de, Qaztýǵan óz jyrynda atyn atap otyrǵan Boztýǵan ana týraly ne bilemiz? Bul suraqqa «Aıqyn» gazeti de jaýap izdegen. «Qaztýǵannyń (orys derekterinde - Kazy-Týgan) arǵy atasy Dinbaı noǵaı myrzasy bolǵan. Atasy Abdolla da, ákesi Súıinish te noǵaıdyń jetisan (edısan) rýynyń myrzalary (bıleýshileri) boldy. Ákesi Súıinish Abdollauly (orys derekterinde - Sıýıýncha Abdýlov) Edildiń jaǵalaýynda ómir súrgen, keıin Kýban jaqqa ótip ketken. XVII ǵasyrdyń ekinshi jartysynda jazylǵan orys derekterinde Súıinishtiń aty aıtylady. Reseı memlekettik arhıvtiń kóne aktiler jónindegi bóliminiń «Noǵaı isteri» qorynda (F.127. Op. 1. 1648 g. D. 1) Súıinish myrzanyń jáne noǵaı ulysynyń 1660 jyldarǵa deıingi derekteri saqtalǵan», - dep jazady basylym. Reseı zertteýshileriniń Qaztýǵan jyraý týraly ózge de málimetterin «Qaztýǵan jyraý qalmaqtyń jıeni me?» degen maqaladan oqyńyzdar.
***
Al «Ekspress-K» gazeti búgin kavkaz ánshisi Qaırat Nurtastyń ánin urlady dep jazady. «Gákký» telearnasynyń habarlaýynsha, kavkazdyq oryndaýshy Dıdo Kárimov Qaırat Nurtas oryndaıtyn «Almaty túni» ánin urlaǵan. Dıdo Kárimov ánniń áýezin aına-qatasiz kóshirip alyp, óz sózderimen aıtqan», dep jazady basylym. Bul týraly «Kaırata Nýrtasa obokralı na Kavkaze» degen maqaladan oqyńyzdar.