Qazirgi tańdaǵy eń úlken jıhad - bilimsizdikpen kúres
Atap aıtsaq, «Hızb ýt-tahrır», «At takfır ýal hıdjra», «Ál-Kaıda», «Musylman baýyrlar» jáne «DAISh» ekstremıstik uıymdaryn erekshe ataýǵa bolady.
Jalǵan halıfatty kózdeýshi atalǵan uıymdar elimizde sottyń sheshimimen tyıym salynǵany belgili. Degenmen belgili bir dinniń atyn jamylǵan ekstremıstik uıymdy memleket zańdy túrde shektegenimen, olardyń ıdeıasy tyıylmaıtynyn búgingi álemdik jaǵdaıdan kórýge bolady. Sondyqtan, sol ıdeıany ańsaýshy ekstremıstik uıymdardyń shynaıy Islam dininen qanshalyqty alys ketkenin saralap kóreıik.
Jalǵan halıfat qurǵysy keletinderdiń tarıhy sonaý Muhammed paıǵambar zamanynda ózine qarsy shyqqan harajıtterden bastaý alatynyn tarıh rastaıdy. Harajıtter zamanynda qataryna qosylmaǵandardy kúpirlikpen aıyptap, jazyqsyz jandardyń ómirin qıǵanyn Islam tarıhynan ańǵarýǵa bolady.
Islamda musylmandy jazyqsyz óltirý kúpirlik, deıdi mamandar. Muhammed paıǵambardyń sahaba-serigi, ádiletti tórt halıfanyń biri Ázireti Álı VІІ ǵasyrda harajıtterdi óz zamanynda tek qylyshtyń kúshimen basyp janyshtaǵan bolatyn. Odan bergi tarıhta da harajıtterdiń birshama bas kóterýlerin baıqaımyz. Keıinnen mundaı aǵymdar Osman ımperııasynyń dáýirinde de kúshpen basylyp, sharıǵat zańymen jazalanyp keldi. Osman halıfaty qulap, birshama ýaqyt ótkennen keıin musylmandar jeke-jeke topqa bólinip, halıfat quramyz degen nıetpen ərtúrli ıdeologııalar men uıymdar qura bastady.
Mysyrda «Musylman Baýyrlar» toby, Úndistanda «Tablıǵı jamaǵat» pen «Jamaatıslamııa», Egıpette «At takfır ýal hıdjra», Ortalyq Azııa men Taıaý Shyǵysta «Hızb ýt-tahrır» uıymdary paıda boldy. Olardyń negizgi ustanymdary «Halıfatty qaıta jańǵyrtamyz» degen qate uranmen jalǵasyn tapty. Mundaı urandary sharıǵat zańdaryna qaıshy kelip, kópshiliktiń qoldaýyna ıe bola almaı, musylmandardyń jik-jikke bólinip, bir-birin kúpirlikpen aıyptaýyna alyp keldi. Ýaqyt óte kele saıası baǵyttaǵy mundaı ıdeologııalar búkil álemge tarady.
Búginde saıası baǵyty osyndaı ıdeologııanyń jeteginde ketken adasýshylar qoǵamnyń basty máselesine aınalyp otyr. Bulardyń ár eldi aldap búldirýine alyp kelip otyrǵan jaǵdaı – olardyń jalǵan jıhad uǵymyn ózderin qoldaýshylarǵa sińirip, teris áreketterge uryndyrýy. Soqyr senimmen ózge eldiń ishki máselesine aralasyp, saıası soǵystarǵa qatysý – «ahlı súnnet» aqıdasyna jat jáne ıslam sharıǵatyna qaıshy ekenin, kez-kelgen soǵysqumar adamnyń ashqan soǵysy jıhadqa jatpaıtynyn, dástúrli ıslamnyń ǵalymdary aıtýda.
Qazirgi tańdaǵy eń úlken jıhad – saýatsyzdyqpen kúres. Paıǵambar ósıetterinde úlken jıhad – óz nápsińmen kúres ekendigin, shyn musylman qolymen de, tilimen de eshkimge zııan tıgizbeıtin adam ekenin ańǵaramyz. Al, joǵaryda aıtylǵan jıhad dep jalǵan ıdeıalardy nasıhattaýshylar men mánsiz halıfat qurýdy ańsaýshylardyń maqsaty dástúrli ıslam zańdarynan tys ekenin álem musylmandary biledi.
Degenmen, zańdy túrde tyıym salyp, olarǵa qarsy aqparattyq jumystar júrgizilse de, jalǵan halıfatshylardyń ıdeologııasy keıbir adasqan azamattardyń sanasynan óshpeı tur. Nege? Sebebi, olardyń qazirgi basty jumysy – ózderiniń ıdeologııalaryn úıden shyqpaı-aq, ǵalamtor betterinde jarııalaýdy qolǵa alýy. Bul – bir jaǵynan ýaqyt únemdeıdi, ekinshi jaǵynan qajyrly eńbekti qajet etpeıtin zamanaýı qolaıly jumysqa aınaldy. Quran basshyǵa baǵynýdy talap etedi.
Eger bul shart oryndalmasa, onda musylmannyń is-áreketteri buzaqylyqqa, qaskóılikke ulasady. Bireýdiń ómirine qaýip tóndirýge, ar-namysyna tııýge, zulymdyq jasaýǵa Islam dininde ruqsat joq. Alaıda, halıfat quramyz dep júrgen joǵaryda atalǵan jáne taǵyda basqa teris pıǵyldy ekstremıstik uıymdardyń ózderiniń ıdeıalaryn qoldamaıtyndardy jazyqsyz óltirip, qanshama tarıhı-mádenı oryndardy qıratýy, árıne sharıǵattan shalys ketkenderin kózi qaraqty adamǵa málim.
Ekstremıstik uıymdardyń halıfat quramyz degen umtylystary túbirimen qate ekeni anyq.
Ǵalymdardyń aıtýy boıynsha, halıfat qurýdyń sharıǵattaǵy sharttary mynadaı:
Birinshiden, halıfat qurylǵan jerdegi musylmandardyń kózqarasy bir jerden shyǵyp, biraýyzdan əlgi jerge jınalý kerek jəne barlyq musylmandar osy halıfat úshin jan-tənimen qyzmet etýi kerek.
Al, qazirgi «DAISh» sekildi uıymdar halıfat ataýyna múlde laıyqty emes. Sebebi, olar Islam əleminiń kózqarasyna qarsy jəne eshkimniń qoldaýyna ıe bolǵan emes.
Ekinshiden, musylmandardyń basyn biriktiretin halıfa (basshy) tańdaýy barlyq erler men əıelder qatarynan bolǵan musylmandardyń ortaq keńesýi arqyly júzege asady. Sebebi, Osman halıfa osyndaı jolmen saılanǵan edi.
Al, eshbir musylmannyń qoldaýynsyz saılanǵan qazirgi «DAISh» dinı ekstremıstik uıymynyń basshysy Əbý Bákir Baǵdadı sekildilerge tarıhta Osman ıbn Affan óz zamanynda bylaı degen: «Qandaı da bir kisi ortaq keńessiz taqqa taǵaıyndalatyn bolsa jəne sol kisige sert beretin adam bolsa, onda sol ekeýiniń de sońynan eshkim erýge bolmaıdy». Al, qazirgi ózin halıfat sanaıtyn Əbý Bákir Baǵdadıdiń kim ekenin bilmeımiz. Bar bilerimiz – Əbý Bákir Baǵdadı musylmandardyń halıfaty emes, bəlkı sońynan erip júrgen soqyr senimdegilerdiń halıfaty.
Úshinshiden, halıfa tańdaý tynyshtyqta, beıbit zamanda júzege asatynyn musylman ǵalymdary joqqa shyǵarmaıdy.
Búgingi ǵalamtordy saralasaq, halıfatshylardyń əreketi búlikten basqa eshqandaı sharıǵat qaǵıdalaryna saı kelmeıdi. Buqaralyq aqparat quraldarynda sıpattaǵandaı olardyń bar isi adam óltirý, soǵys ashý jəne búlik otyn jaǵý bolyp otyr. Qazirgi tańda Sırııa jáne Irak jerinde halyq tynyshtyqta emes, kerisinshe qorqynyshta, úreıde ómir súrip jatyr. Islam tarıhyna kóz júgirtsek, Ənas ıbn Məlık óz sózinde bylaı deıdi: «Qorqynyshqa, úreıde, sert berý, ol sert bergenge sanalmaıdy». Al, bizge málim bolǵandaı, «DAISh» sodyrlary qataryn kóbeıtý úshin Sırııa halqyn qorqytý arqyly sert bergizgenin aıtýǵa bolady.
Qorytyndylaı kele aıtarymyz, ıslam ǵalymdary sharıǵatta halıfat tek paıǵambardyń jolymen ǵana ornaıtynyn jazýda. Bul – barlyq amaldar, sheshimder men úkimder tek paıǵambar súnnetine səıkes kelýi kerek degendi bildiredi. Tarıhta Imam Baǵaýı «Sharhsýnna» degen kitabynda: «Halıfat qurý degenimiz ony paıǵambar jolyna səıkes amaldarmen kórsete bilý degen. Eger de onda qandaı da bir əreket paıǵambar súnnetine səıkes kelmese, onda ol tek atymen ǵana halıfat bolyp qalady», – degen bolatyn.
Atalǵan sharttardy baǵamdasaq, búgingi tańda sharıǵat bizderge halıfat qurý amaldaryn júktemeıtini anyq. ıAǵnı, musylmandar úshin eshqandaı halıfattyń júzege asýy mindetti emes. Sondyqtan, halıfat quramyz dep júrgen ekstremıstik uıym ókilderi ondaı oılarynan arylý kerek.
Al, eger ádildik, birigip keńesý, el basshysyna baǵyný sekildi izgi amaldardan aıyrylsaq, onda qurdymǵa ketemiz. Islamda qylyshtyń kúshimen halıfat ornamaıtyny aıtylǵan, demek qazirgi halıfat musylmandardyń qutyn qashyrýdan basqa jaqsylyqqa bastamaıtyny málim.
Jaras Ahanov ǵalym, dintanýshy