Qazir kýbalyqtardyń ózi Qazaqstannyń boks mektebine qyzyǵa qaraıtyn boldy - Murat Boshaıuly
- Assalaýmaǵaleıkúm! Atamekenge qosh keldińiz! Elge jıi kelip turasyz ba?
- Ýaǵaleıkúmassalam! Árıne, keıde bir jylda bir emes, birneshe ret kelip ketemin.
Keıde bir jola kóship kelýdi de oılaımyn. Alaıda, qazir ol jaqtaǵy qazaqtardyń tórtten biri ǵana ata jurtyna kóship keldi. Al, kelmegenin esepteı berińiz. Sol baýyrlastaryńyzdyń urpaqtarynan Murat aǵamnyń mektebine baryp, boks úırenem dep júrgen qanshama jas jetkinshekter júr. Olardyń kózderin jáýdiretip, qalaı ketip qalasyń? Bul - bir. Ekinshi, qazir Qytaı úkimeti Altaı betiniń boksyn maǵan senip tapsyryp otyr. Al Altaı óńiri - Qytaıdaǵy qazaqtardyń eń jıi qonystanǵan óńir. Ult úshin qyzmet etem degen adamǵa bul taptyrmas oraı. Qaı jerde júrsem de ultym úshin eńbek etsem, maǵan sodan artyq baqyt joq. Bul jerge kelsem de osy bokstyń mańynan, sonyń ishinde bapkerlikten alystamaıtynym belgili. Sondyqtan, Qytaıda júrip-aq, qazaq jastaryna bar bilgenimdi úıretip, saý deneli, salamatty ómir súrýge az bolsa da kómegimdi tıgizsem sol da jetkilikti. Úshinshi sebep, qazir bolashaǵynan zor úmit kúttiretin kóptegen qazaq jastaryn tárbıelep jatyrmyn. Jol ortadan olardyń arman-maqsat, talaptaryn úzip, ketip qalyp jatsam, azamattyǵyma syn bolmaı ma? Mine, aıta bersek osyndaı sebepter kóp. Taǵy da aıtaıyn, Qytaıda júrsem de, ult úshin eńbektenip jatyrmyn. Jalpy, qazaq ulty úshin qyzmet etýde tek Qazaqstanda ǵana jumys jasamaý kerek.
- Sońǵy kezderi Qanat Islam Qazaqstanǵa ketkennen keıin arǵy bette qazaq boksy quldyrap ketti degen sóz bar. Bul qanshalyqty ras?
- Ol jeke bireýdiń alyp qashpa áńgimesi bolýy múmkin. Qanat elge 2010 jyly qonys aýdardy. Mine, sodan beri tórt-aq jyl boldy. Bul bireýler úshin kóp, bireýler úshin az ǵana ýaqyt. Al men úshin bul tórt jyl irikteý kezeńi. Sondyqtan, eshtemeden keshigip, eshtemeden qur qalyp jatqan joqpyz. Qanat Islam salyp ketken sara jolda kóshimizdi alǵa jetelep kele jatyrmyz. Qazir de talantty jastar jetkilikti. Ár nárseniń óz ýaqyty bolady, Qanat ózin óz dáýirinde tanytty. Ol meniń alǵashqy tolqyndaǵy jaǵany uryp, jaryq juldyzǵa aınalǵan birinshi túlegim. Endi, ekinshi tolqyn, ıaǵnı ekinshi býynmen jumys jasap jatyrmyn. Naqtyraq aıtsam, qazir 1996-2000 jyldar aralyǵynda dúnıege kelgen balalardy tárbıelep jatyrmyn. Bir Olımpıada chempıonyn bir jylda, bolmasa eki jylda tárbıelep shyǵarý múmkin emes. Keıbir bapkerler shákirtin Olımp shyńyna shyǵarý úshin búkil ómirin sarp etedi. Sóıtip júrgende chempıon shyǵara almaı ketetinderi qanshama?! Sol úshin Qanattan keıin Qytaıdaǵy qazaqtardan tórt jyl ishinde eshkim jarq etip shyǵa qoımady, Qytaıdaǵy qazaq boksy toqyrap qaldy dep aıtýǵa esh negiz joq.
- Sózińiz dáleldi bolýy úshin bolashaǵynan úmit kúttiretin jastardan birnesheýin aıta ketseńiz?
- Týra burynǵy Qanattyń salmaǵynda, ıaǵnı 69 kelige deıingi salmaq dárejesinde 1996 jyly týǵan Toqtar Tańatuly degen óte talantty balamyz bar. Men ony 9 jasynan beri tárbıelep kelemin. Toqtar qazir Shynjań ólkesiniń úsh dúrkin chempıony, QHR-dyń jastar arasyndaǵy birinshiliginde bir ret bas júldeni, eki ret ekinshi oryndy jeńip aldy. Toqtardy byltyr osy Qazaqstanda ótken bir joldastyq kezdesýge jibergen edik. Óz salmaǵynda ekinshi oryndy alyp qaıtty. Sonda belgili bapker Tursynǵalı Edilov maǵan qońyraý shalyp: myna shákirtińniń boıynan úlken talantty baıqadym. Múmkin bolsa elge erterek kelýine jaǵdaı jasasańshy, - dep edi.
- Ol týraly ózińiz qandaı sheshim qabyldadyńyz?
- Bir nárseni anyq aıtqan jón. Bolatyn bala qaı jerde júrse de, óz degenine jetedi. Sondyqtan, ondaı talantty balany «sen Qazaqstanǵa barsań ǵana jolyń bolady, nemese Qytaıda júrseń baǵyń ashylmaıdy» deý durys emes. Qaı elde, qaı jerde júrse de qazaqtyń balasy qazaqtyń dańqyn kóterip jatsa bizge odan asqan abyroı joq. Men Toqtarǵa Tursynǵalı aǵanyń sálemin jetkizdim. Shabyttanyp, qýanyp qaldy. Alaıda, sheshim qabyldaý balanyń óz erkinde.
- Toqtardan basqa taǵy kimder bar?
- Ulpar Qarqynuly degen azamat bar. Bul da 1996 jyldyń týmasy. Ol qazir Beıjiń ólkelik kásiptik boks mektebiniń múshesi. Jasóspirimder arasynda 70 kelide óner kórsetip júr. Ulpar qazir osy salmaqta Qytaı boıynsha №1 boksshy bolyp tur. Mine, osy eki bala qazirgi Qytaı qazaqtarynyń ishindegi eń myqty balalar. Aldaǵy ýaqytta Azııa, álem birinshilikterinde, tipti, Olımpıada Oıyndarynda top jarady degen úmitimiz zor. Bulardan bólek 1999 jyly týǵan Aqerke Qanatuly degen jas sportshymyz bar. Aqerke de Shyńjańnyń eki dúrkin chempıony atandy. Bul balany osy jazda ótetin Qytaıdyń respýblıkalyq jastar men jasóspirimder birinshiligine daıyndap jatyrmyz. Qytaıdyń birinshiliginde top jarý degen búginde Olımpıadada top jarǵanmen birdeı bolyp tur! Dál qazirgi qarqynynan tanbasa bul baýyrymyz da bolashaqta úlken belesterdi baǵyndyrady degen senimdemiz.
- Qanat Islam ketip qalǵan soń Qytaı ókimetiniń qazaq sportshylaryna degen kózqarasy ózgerip ketken joq pa?
-Qanat alǵash ketip qalǵan kezde azdap áńgimeler bolǵany shyndyq. Biraq, ýaqyt óte kele umytyldy. Buryndary Qytaı halyqaralyq jarystarǵa, shetelderge tek óz sportshylaryn jiberetin. Muny ultyna qarap bóldi deýge bolmaıdy. Ol kezderde az ulttar sportqa búgingideı den qoıyp, bel sheshe kirise qoımaǵan. Ol kezderde qazaq azamattarynyń kúshi kótergen tastarymen baǵalanyp keldi. Sportpen kásibı túrde aınalysqan joq. Nebir myqty azamattarymyz búgingi múmkindikterdi paıdalana almaı ketti ǵoı. Qytaıdaǵy qazaqtardyń sportqa degen qyzyǵýshylyǵy sońǵy 10 jyldan beri arta tústi. Qazir Qytaı ókimeti bizdi ultqa bólip jatqan joq. Myqtysyń ba, ózińdi dáleldediń be, eshkim shetke qaǵyp, keýdeńnen ıtermeıdi. Kerisinshe, qýana qarsy alady. Jaǵdaıyńdy jasaıdy. Tek olardyń úmitin aqtaı bil!
- Ótken jyly kúzde Almatyda bokstan álem birinshiligi ótti. Sol birinshilikti ózińiz de kelip tamashaladyńyz. Qytaı boksshylary 2011 jyly Bakýde ótken álem chempıonatynda 1 altyn, 1 qola medal enshilegen bolatyn. Al, Almatyda 10 boksshysynyń toǵyzy alǵashqy irikteý synynda, bir boksshysy ekinshi aınalymda jarys jolynan shyǵyp qaldy. Bul neni bildiredi?
-Bul jerden eshqandaı saıası astar izdeýdiń qajeti joq. Almatydaǵy álem chempıonatyna Qytaı kileń órimdeı jas boksshylaryn alyp keldi. Olardyń barlyǵy 18-21 jas aralyǵyndaǵy jastar. Qytaıdyń ózderiniń tórt jylda bir ótkizetin spartakıada oıyndary bar. Mine, osy jarysty qytaılar Olımpıada oıyndarynan da joǵary baǵalaıdy. Álem birinshiliginiń aldynda sol spartakıada oıyndaryn ótkizgen bolatyn. Álem chempıonaty qarsańynda Qytaıdyń negizgi quramasy sol alamannan keıin ýaqytsha demalysqa ketken. Sondyqtan, Qytaı Almatyǵa spartakıadada 4-5-6-oryndarǵa ıe bolǵan boksshylaryn tájirıbe jınaqtasyn degen maqsatpen ǵana alyp kelgen bolatyn. Olardyń barlyǵynyń da alǵashqy irikteýden ári asa almaýynyń sebebi sol.
- Qytaı sporty sońǵy jyldary qatty damyp ketti. Qupııasy nede?
- Qytaı qol sozym jerdi emes, kóz ushyndaǵy jerdi kózdeıdi. Sonyń arqasynda tek sporty ǵana emes, barlyq salasy adam tanymastaı ózgerip damyp ketti. Biraq, sport túrleriniń ishinde boksqa kishkene bas aýyrtyp otyrǵan jaıy bar.
- Ol qandaı bas aýrý?
- Olardyń bas qatyryp otyrǵany 2016 jyly Brazılııada ótetin jazǵy Olımpıada oıyndary. Qytaıdyń ulttyq quramasyndaǵy myqty boksshylarynyń qazir jastary kelip qaldy. Osynyń aldyndaǵy spartakıadada top jarǵan boksshylary tym jas. Olar sol úshin qazirden bastap jumys istep jatyr. Úsh dúrkin álem, eki dúrkin Olımpıada chempıony atanǵan jeńil salmaqtaǵy sańlaǵy Zoý Shımın kásipqoı boksqa ketip qalǵanyn jaqsy bilesizder. Endi sol Zoý sııaqty talanttardy jasaqtap, jańa komanda qurmaqshy.
- Ózińiz jattyqtyryp jatqan balalardyń ishinde basqa ult ókilderi bar ma?
- Bapker shákirtterin eshqashan ultqa bólmeýi kerek. Shyńjań ólkesi Qytaıdyń kóp ult qonystanǵan aımaǵy. Qabanyń ózinde birneshe ult ókilderi turady. Meniń tárbıelep jatqan komandamnyń 90 paıyzy qazaq balalary. 10 paıyzy ǵana basqa ult ókilderinen. Onyń ishinde uıǵyrlardyń úlesi kópteý. Dúńgender de bar. Al, qytaılardan bir-eki bala ter tógip júr. Qytaılar boksqa qatty qyzyǵa bermeıdi. Qyzyǵýshylyqpen kelip, shydamaı ketip qalatyndary da az emes. Qaı ult ókili bolsyn, ol ustazdyq ónerińdi qurmettep, syılap jatsa, birdeńe úırengisi kelse, qalaı keýdesinen ıteresiń?! Sportqa óz erkimen kelgen sportshydan birdeńe shyǵady. Qazaqta «jetektegi tazy túlki almaıdy» degen sóz bar.
- Osy eńbegińizdi Qytaı ókimeti qalaı baǵalap jatyr?
- Meniń atqaryp jatqan is-sharýalaryma Qytaı ókimeti qatty qoldaý kórsetip keledi. Alǵashynda ózim bastaǵan shaǵyn ortalyǵymdy memleket qamqorlyǵyna alyp, bul kásibimdi ári qaraı damytýyma úlken múmkindikter jasady. Az ulttar qonystanǵan Altaı aımaǵynyń boksyn damytýdy maǵan senip tapsyrdy. Jyl saıyn barlyq jaǵdaılardy jasap, qarjylyq, materıaldyq jaǵynan eshteńesin aıap jatqan joq.
- Ózińiz qazaq eline jıi kelip turady ekensiz. Bizdegi boks mektebine degen kózqarasyńyzdy bilsek...
- Biz balasy atqa minip, báıgege shapsa, úıde taqymyn qysyp otyratyn qazaqpyz ǵoı. Alysta júrsek te, qazaq eli boksshylarynyń alamanda aty ozyp jatsa, bizdiń de rýhymyz kóterilip, boıymyz sergip qalady. Qazaq boksshylary Táýelsizdik alǵan jyldardan beri de, odan buryn da álemdik dodalardan quralaqan qaıtyp kórgen emes. Mine, bul Qazaqstan boksynyń álemdik deńgeıge jetkendiginiń belgisi. Buryn boks dese Kýba esimizge túsetin. Al qazir sol kýbalyqtardyń ózi Qazaqstannyń boks mektebine qyzyǵa da qyzǵana qaraıtyn boldy.
- Suhbattasqanyńyzǵa kóp rahmet!
Kúnsultan OTARBAI