Qazaqtyń taǵamdary Baıqońyrdan ushyrylatyn árbir ekıpajdyń as mázirine engizilmek (FOTO)

ASTANA. QazAqparat - Aıdyn Aıymbetov ǵaryshqa ushar aldynda ol ulttyq taǵam elementteri bar azyq-túlikterdi ózimen birge ala baratyny aıtylǵan bolatyn. Qazaqstandyq ǵaryshker úshin 9 tamaqtan turatyn «Dastarqan» máziri ázirlengen. Mázirge qurǵaq bıe sútinen jasalǵan, túrli dámdeýishter, dán, qaraqat qosylǵan irimshik, qurt, kondıterlik ónimder, órik-meıizden keptirilgen shyǵys táttileri, jylqy etiniń sorpasy, lımon qosylǵan shaı engen. Azyq-túlik Qazaq taǵamtaný akademııasynda jasaldy. Osy rette ǵaryshkerlerge arnalǵan taǵam máziri jaıynda Astanadaǵy QR Tuńǵysh Prezıdenti - Elbasy kitaphanasynda jastarmen kezdesý barysynda Qazaq taǵamtaný akademııasynyń arnaıy azyq-túlik bıotehnologııasy zerthanasynyń jetekshisi ıÝrıı Sınıavskıı keńinen baıandap berdi.

Atap aıtqanda, Qazaq taǵamtaný akademııasy 25 jyl boıy orbıtalyq keshenderge qazaq ulttyq taǵamdary elementterimen arnaıy azyq-túlikti jetkizýge qatysyp kele jatyr. Bul turǵyda birinshi kezekte ǵaryshtaǵy sapar kezinde adamnyń aǵzasyna keri faktorlardy taǵamdardyń kómegimen tómendetýge erekshe mán beriledi. ıAǵnı, ǵaryshkerge salmaqsyzdyq jaǵdaıy, qımyl belsendiliginiń azdyǵy, joǵary jáne tómen toq jıiligi, stresstik, sondaı-aq shtattan tys jaǵdaılar keri áser etetini anyq.

«Bul teris áserlerdi tómendetý úshin arnaıy taǵamdar ázirlenedi. Alaıda olar ǵaryshkerlerdiń bazalyq taǵam mólsheri men mázirine kirmeıdi. Bazalyq mázir bir táýlikte aǵzaǵa qajetti negizgi zattarmen qanaǵattandyrady. Biraq ta, sońǵy kezde ǵalymdar tek osy mázirmen ǵaryshkerlerdiń beıimdelýi problemasyn sheshý múmkin emes ekenin anyqtady. Ǵarysh stansasynda bolýy men Jerge oralý úderisteri adam aǵzasyna fızıologııalyq turǵyda aýyr yqpal etedi. ıAǵnı, barlyq júıe qaıta rettelý úrdisinen ótedi. Sondyqtan da bul jaǵdaıda bizge osy keri faktorlardyń táýekelin tómendetý qajet bolady. Al bazalyq mázirmen biz ony jasaı almamyz», - dedi ıÝrıı Sınıavskıı.

Bul rette otandyq ǵalymdar ǵaryshtaǵy keri faktorlardy tómendetýge baǵyttalǵan taǵamdar toptamasyn qurýmen birinshi qazaq ǵaryshkeri Toqtar Áýbákirovtiń ekspedıtsııasynan bastaǵan bolatyn. Ǵaryshtaǵy dastarqan  máziri qazaq taǵamdary elementterin qamtýy tıistigi nazarǵa alyndy. «Dastarqan» atty alty jobany júzege asyrý barysynda mázir únemi jetildirilip otyrdy. Osy oraıda Aıdyn Aıymbetov «Dastarqan-6» jobasyn tájirıbeden ótkizdi.

«Kez kelgen ǵarysh ekspedıtsııalarynda stansa bortyndaǵy ekıpaj músheliginde qaı eldiń ókili bolsa, sol memlekettiń kúni atap ótiledi. Bul turǵyda  Qazaqstan, Malaızııa nemese Danııa kúni dep belgileıdi. Sol kúnderi elimizdiń qyzyqty tarıhı málimetteri jaıynda aıtýmen qatar, ulttyq taǵamdardan dám tatqyzady. Biz ǵaryshkerler tamaqtanatyn mázirde birinshi, ekinshi, úshinshi taǵam túrlerin jáne dısertterdi engizýge tyrystyq. Olardyń barlyǵyna bıologııalyq paıdaly zattar qosyldy. Bul óz kezeginde ǵaryshkerlerdiń ımmýnıtetine jaqsy áser etip, stansadaǵy salmaqsyzdyqtyń keri yqpalyn tómendetti», - dep túsindirip ótti ǵalym.

Atap óterligi, ǵaryshta adamnyń osteoporozy belsendi túrde damıdy, ıaǵnı kaltsıı quramy joıyla bastaıdy. Sondyqtan da ǵaryshker tamaqtanatyn as mázirinde sútten jasalǵan ónimder mindetti bolýy tıis. Osy oraıda kaltsıımen tıisti deńgeıde qamtamasyz  etý úshin irimshikpen tamaqtandyrý kerek. Onyń 100 grammynda adamǵa táýligine qajetti norma bar kórinedi.

«Bortqa qazaqtyń ulttyq taǵamdary elementterin qamtıtyn ónimderdi jetkizý maqsaty qoıylǵannan keıin, biz dástúrli ónim bolyp tabylatyn bıe sútinen jasalǵan ónimge toqtaldyq. Bıe súti óziniń hımııalyq quramy boıynsha biregeı ónim ekenin atap ótken jón. Sondyqtan osy málimetterdi eskere otyryp, Aıdyn Aıymbetovtiń bortta tamaqtanatyn ónimderdiń quramyna azyq-túliktiń tutas toptamasyn daıarladyq. Bul taǵamdarda aǵzaǵa  eń qajetti dárýmender qamtyldy», - dedi Qazaq taǵamtaný akademııasynyń ókili.

Belgili bolǵandaı, astronavtar mázirine sonymen qatar «Juldyz», «Báıterek», «Baıqońyr» degen ataýmen túrli kókónis salattary da usynylǵan.

Ǵylymı gastronomııalyq eksperımentterdiń qatarynda anketalaý da engen eken. A. Aıymbetovtiń áriptesteri taǵamdardyń dámdik erekshelikterin, olardyń aǵzanyń fızılogııalyq quramdaýyshyna áserin jáne basqa da paıdaly erekshelikterin baǵalaýy tıis boldy. Sonymen qatar ǵalymdardy tamaqtaný kezinde ǵaryshkerlerdiń emotsııasy da qyzyqtyrdy.

«Ǵaryshkerler aıtarlyqtaı joǵary baǵa qoıdy jáne biz osy málimetter negizinde tıisti qorytyndy shyǵardyq», - dep atap ótti bıologııa ǵylymdarynyń doktory.

Atap aıtqanda, zertteýden ótken ónimderge qatań talaptar qoıyldy. Olar quramyna qaraı kóptegen zertteýlermen qamtyldy. Osy rette ıÝrıı Sınıavskıı júrgizilgen ǵylymı zertteýlerdi oń baǵalady. Endi Qazaq taǵamtaný akademııasynyń mamandary qazaqtyń ulttyq taǵamdary ónimderiniń bir bóligi «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynan ushqan árbir ekıpajdyń  tamaqtaný mázirine engizilýine qol jetkizbek.