Qazaqtyń baýyrmaldyǵy men meıirimine jetetin eshteńe joq – Zelımhan Zýbarıev
«Jergilikti halyq ózge jurtqa jasaǵan jaqsylyǵyn eshqashan buldaǵan joq. Qazaqtar qınalǵan janǵa qol ushyn sozyp, kómektesýdi paryzy sanaıdy. Osyndaı keńpeıildi halqy bar táýelsiz Qazaqstanymyzda qoǵamdyq kelisim men tatýlyqtyń arqasynda el birigi nyǵaıyp, tolaǵaı tabys pen jasampaz ıgilikke qol jetkizip kelemiz» deıdi Atyraýdaǵy «Vaınah» cheshen-ıngýsh etnomádenı birlestiginiń tóraǵasy Zelımhan Zýbarıev.
Onyń aıtýynsha, Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń órti laýlap turǵan shaqta, dálirek aıtqanda, 1944 jylǵy 23 aqpan-9 naýryz aralyǵynda cheshender men ıngýshtardy ataqonysynan aıyryp, kúshtep jer aýdarý naýqany júrdi.
Ataqonysyn qımasa da, talaı otbasy eńiregende etegi jasqa tolyp, solaqaı saıasattyń qurbany boldy.
«Sol kezde taý bókterinde azdaǵan ýaq jandyǵyn baǵyp otyrǵan meniń áke-sheshemdi de aqpannyń aıazdy kúninde júk vagonyna tıep ala jóneldi. Qaıda, nege bara jatyr? Ony ózderi de túsine almady. Shoıyn jol boıymen zyrlaǵan poıyzdyń vagony qaqap tur. Talǵajaý eter tamaq ta joq. «Ólmeıtin janǵa óli balyq jolyǵady» demekshi, stansalarǵa toqtaǵanda, jergilikti turǵyndardyń usynǵan taǵamyn alyp, ózek jalǵaýǵa talǵajaý etipti. Sóıtip, on segiz kúnnen keıin Almatyǵa jetipti. Qýǵyn-súrginge ushyraǵan otbasylardy ári qaraı mashınamen Alataý baýraıyndaǵy «Altynemel» degen aýylǵa aparǵan. Úıelmeli-súıelmeli jeti balasymen kelgen ákem Asabalı men sheshem Nanany qamqorlaǵan jergilikti qaıyrymdy jandarǵa aıtar alǵysymyz sheksiz» -deıdi Zelımhan Zýbarıev.
1944 jyldyń kókteminde qazaq halqynyń qamqorlyǵyn kórgen ákesiniń otbasy shaǵyn baspanaǵa ıe bolǵan. Ákesi áýeli kolhozdyń ógiz arbasymen, keıin at arbamen sý tasyǵan. Al sheshesi sharýashylyq qoımasynda jumys istep, bıdaı tazartýǵa kómektesken. «Altynemel» aýylyndaǵy №3 bólimshede jıyrma jyl turǵan áke-sheshesi 1964 jyly týǵan eline oralǵan.
«Ózimniń kindik qanym qazaq jerinde tamǵan soń, osynda qalýdy jón kórdim. Qazaqtyń balalarymen birge oınap, birge óstik. Mektepte birge bilim aldyq. Qazaq aýylynda eseıip, 1969 jyldan nemere aǵaıym Adammen birge Atyraý oblysyndaǵy Inder aýdanynyń «Pýt Ilıcha» keńsharynda jumys istedim. Osynda turmystyq, áleýmettik nysandar men turǵyn úı saldyq. Tehnıka jóndedik. Meniń aldymnan udaıy jaqsy adamdar kezikti. Sharýashylyqtaǵy Satan Moldashev, Qýan Qulǵalıev, Sháshı Edilbaev, Zınel Órbisinov, Myrzaǵalı Eginbaev syndy aǵalarymnyń qamqorlyǵyn talaı ret sezindim» -degen pikirin bildirdi ol.
Almaty avtomobıl joldary ınstıtýtyn bitirgennen keıin jańadan boı túzeı bastaǵan Isataı aýdanynyń ortalyǵy – Aqqystaý selosyna kóship kelgen. Munda alǵashqyda №89 jol qurylysy ýchaskesinde tseh masteri bolǵan. Keıin asfaltbeton zaýytyna, jol qurylysy ýchaskesine basshylyq etken.
«Qazir Atyraýda da, Isataı aýdanynda da bizdiń otbasymyzdy bilmeıtinder kemde-kem. Kórshilerimdi, áriptes bolǵan jandardy – bári-bárin týǵan aǵaıynymdaı kóremin. Jubaıym Ámına ekeýmiz balalarymyz men nemerelerimizdiń ana tilimizben birge, qazaqshany da meńgergenin qaladyq. Óıtkeni, qazaq tili – meniń áke-sheshemdi ózge ult dep jatsynbaı, jaqynyndaı baýyryna tartqan darhan kóńildi qazaqtyń ana tili, táýelsiz Qazaqstanymyzdyń memlekettik tili. Shúkir, balalarym da, nemerelerim de qazaqsha maqaldardy qoldanyp, oıyn erkin bildiredi. Qazaqtyń salt-dástúrine jete qanyq bolyp ósti. Shańyraǵymyzǵa bas suqqan ár adamǵa áıelim qazaqtyń ulttyq taǵamdary – qymyz ben shubatty, baýyrsaq pen qaımaqty, jal-jaıa men qazyny, irimshik pen qurt-maıdy usynyp, dastarhannan dám tattyrady. Mine, biz qazaq halqyna degen alǵysymyzdy osylaı bildirip kelemiz» -deıdi Zelımhan Zýbarıev.
Onyń Aqqystaý selosyna kóship kelgenine qyryq jyldan asqan. Sodan beri janyna adal dos, syılas adamdardy jınaýǵa tyrysady.
Ásirese, qazaqtyń azamattaryn ishtartyp turady. Nemereleriniń dombyra úıirmesine baryp, kúı tartqanyn qalaıdy.
«Ákem ómirden ótkenshe «Sonaý qıyn-qystaý kezeńde qazaq halqy aýyr jaǵdaıdy ótkerip otyrǵanyna qaramastan, kúshtep jer aýdarylǵan bizge barynsha qamqorlyq kórsetti. Qazaqtyń baýyrmaldyǵy men meıirimine jetetin eshteńe joq» dep alǵysyn jaýdyryp otyratyn edi. «Ashtyqta jegen quıqanyń dámi aýyzdan ketpeıdi» degendeı, sol kezdegi qazaqtyń qaıyrymdylyǵy eshqashan umytylmaıdy. Árqashan darhan kóńildi, márt minezdi qazaq halqyna alǵysymdy bildirýdi paryzym dep sanaımyn» deıdi Atyraýdaǵy «Vaınah» cheshen-ıngýsh etnomádenı birlestiginiń tóraǵasy Zelımhan Zýbarıev.
Eske sala ketelik, budan buryn Atyraýda Alǵys aıtý kúni qarsańynda 33 medıtsına qyzmetkeri marapattalǵan bolatyn.