Qazaqtildi kıno nege praım-taımda kórsetilmeıdi - Otandyq kınonyń ózekti máseleleri
2019 jyldyń 3 qańtarynda táýelsiz Qazaqstan tarıhynda tuńǵysh ret «Kınematografııa týraly» Zań qabyldanǵan edi. QR Mádenıet jáne sport mınıstri Aqtoty Raıymqulovanyń aıtýynsha, zańnamada Qazaqstan aýmaǵynda fılm shyǵarý men ulttyq fılmder prokatyna salyqtyq jeńildikter men basqa da artyqshylyqtar qarastyrylǵan. Máselen, ulttyq kıno óndirisinde qosymsha qun salyǵynan 12%, olardy prokattaýda - korporatıvti tabys salyǵynan 20% mólsherinde bosatý, sheteldik óndirýshiler úshin 30%-ǵa deıin sýbsıdııa berý kózdelgen.
Jalpy sońǵy 10 jylda prokattaǵy ulttyq kıno úlesi 2009 jylǵy 1,6% - dan 2018 jyly 14% - ǵa deıin10 esege ósken. Jyl saıyn kınoteatrlarda 300-den asa fılm kórsetilse, onyń 20-dan astamy - otandyq fılm.
Ulttyq kınony praım-taımǵa qoıýdy kásipkerler qoldamady
Mınıstr ulttyq kıno qoldaý jáne onyń básekege qabilettiligin arttyrýdy maqsat etkenderin jetkizdi. Osy baǵytta zań ázirleý barysynda ulttyq fılmderdi kınoteatrlarda praım-taım ýaqytynda (jumys kúnderi keshki 19:00-den túngi 22:00-ge deıin) qoıý máselesin kótergen. Ol úshin eń aldymen retteýshilik áserdi taldaý (ARV) rásimin júrgizý qajet.
«Tıisti múddeli memlekettik organdardyń, «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasynyń jáne prokattaý salasyndaǵy kınobıznes ókilderiniń qatysýymen retteýshilik áserdi taldaý rásimi ótti jáne onyń birinshi satysynda-aq, atalǵan norma qoldaý tappady. Otandyq kınoteatrlardaǵy ulttyq fılmderdiń qazaq jáne orys tilderindegi prokatyn mysalǵa keltirsek,búginde qazaq tilindegi nusqaǵa kórermenniń qyzyǵýshylyǵy men suranysy óte tómen», - dedi A. Raıymqulova.
Bul másele boıynsha jınalysqa qatysqan «Atameken» UKP Basqarma basshysynyń birinshi orynbasary Eldar Jumaǵazıev jaýap berdi.
«ARV degenimiz zańmen qarastyrylǵan norma. «Atameken» UKP Basqarma basshysynyń birinshi orynbasary bola tura, men osy normanyń ótýin qansha qalasam da, naryqtyń sheshimine baǵynamyz. Elimizdegi prokatpen aınalysatyn kompanııalardyń saıyp kelgendegi pikiri osyndaı boldy. Biz ol pikirdi qoldaýǵa mindettimiz», - dedi E. Jumaǵazıev.
Kınoprokat nátıjesin kórsetetin aqparattyq júıe ázirlenedi
Qazirgi ýaqytta Qazaqstannyń kınonaryq monıtorınginde memlekettiń jalǵyz róli bar – ol kórsetilimge prokattaý kýáligin berip, fılmniń jas ındeksin taǵaıyndaý. Memleket aýmaǵyna kirgizilgen fılmder sany, olardy kórsetý jıiligi men basymdyqtaryn anyqtaıtyn ortaq baza joq. Kúndelikti seanstar, satylǵan bıletter, kórermender sanynyń gradatsııasy boıynsha da biryńǵaı aqparat kózi joq. Osy oraıda, QRMádenıet jáne sport mınıstrligi «Kınematografııa týraly» QR Zańyna sáıkes, Fılmder monıtorınginiń biryńǵaı avtomattandyrylǵan aqparattyq júıesin qurý jumystaryn bastady.
«2018 jyly «Zerde» AQ-ǵa biryńǵaı avtomattandyrylǵan aqparattyq júıe qurý boıynsha ınvestıtsııalyq usynys jiberilip, nátıjesinde oǵan teris qorytyndy berildi.Osyǵan oraı, aqparattandyrýdyń servıstik modeli boıynsha avtomattandyrylǵan aqparattyq júıe qurý usynysy engizilip, bıyl 29 qarashada «Zerde» AQ-ǵa «Biryńǵaı avtomattandyrylǵan aqparattyq júıe qurý» jobasyn qaıta maquldaýǵa joldady. Bekitilgen soń, biryńǵaı avtomattandyrylǵan aqparattyq júıe ázirleýge konkýrs jarııalanady. Bul rásim uzaq ýaqytty talap etetindikten, biryńǵaı avtomattandyrylǵan aqparattyq júıeni qurý jáne engizý jumysy kelesi jyldyń sońynda aıaqtalady», - dedi Mádenıet mınıstri.
Otandyq júıe ázirlenip bolǵansha, buǵan balama nusqa retinde mınıstrlik reseılik júıeni ýaqytsha qabyldaýdy usynyp otyr.
«Bul 2010 jyldan bastap jumys isteıtin, álemdegi eń úzdik aqparattyq júıeniń biri. Reseı tarapy bul júıeni Qazaqstanǵa óteýsiz negizde berýdi usynyp otyr. Reseılik avtomattandyrylǵan aqparattyq júıeni qabyldaǵan jaǵdaıda, attestatsııalaýdan QR Ulttyq qaýipsizdik komıteti janyndaǵy Memlekettik tehnıkalyq qyzmetten baǵdarlamalyq kodyn synaýdan ótkizip, onyń qorytyndysy boıynsha sertıfıkat berilýi qajet. Atalǵan jumystarǵa shamamen 1-2 aı ýaqyt ketedi», - dep túsindirdi mınıstr.
Kelesi kezekte Tsıfrlyq damý, qorǵanys jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstrligimen, Salyq jáne Statıstıka komıtetterimen ıntegratsııalaý jumystary júrgen soń ǵana biryńǵaı avtomattandyrylǵan aqparattyq júıe óz jumysyn bastaıdy.
«Bul nusqa ýaqyt pen qarajatty únemdeýge múmkindik beredi, sondaı-aq pysyqtaý men jetildirýdi qajet etpeıdi. Kınoóndirýshiler óz kınoónimderiniń qalaı ótkenin, qalaı bılet satylǵanyn kórý úshin avtomattandyrylǵan júıe kerek. Qazaqstandyq ónim jasalǵansha jáne engizilgenshe daıyn júıeni engizý kerek bolyp otyr», - dedi Aqtoty Raıymqulova.
Qazaqshaǵa qandaı fılmder dybystalýy kerek
«Dýblıaj boıynsha naqty bizdiń pikirimiz - shetelden ákelingen barlyq fılmderdi qazaq tiline aýdarýdyń qajeti joq. Sondaı-aq atalǵan zańnyń 14-babyna sáıkes, ulttyq fılmderdi prokattaý qazaq tilinde jáne qajettigine qaraı basqa da tilderde júzege asyrylýy tıis. Al ózge fılmderdi qazaq tiline aýdarýdyń úsh nusqasy – dýblıajdaý nemese sýbtıtrleý nemese kadrdan tys aýdarma qarastyryldy», - dedi mınıstr.
Bul halyqaralyq tájirıbe Qytaıda, AQSh-ta bar kórinedi. Onda barlyq fılmderdi túpnusqa tilinen aýdıtorııanyń tiline sýbtıtrlermen qamtamasyz etý mindetti shart bolyp sanalady. Bul - eń qolaıly jáne tıimdi mehanızmderdiń biri.
Alaıda, qazaqsha sýbtıtrdiń sapasyz aýdarmalary da joq emes. Mınıstrlik osyndaı jaǵdaılardy toqtatý maqsatynda «Kınematografııa týraly» QR Zańynyń 7-baby 7-tarmaǵyna sáıkes,«Otel Mýmbaı: Protıvostoıanıe» fılmi prokattaý kýáliginiń qoldanysy kúntizbelik 60 kúnge deıin toqtatyldy. Bul tetik búginde kınoprokattaýshylar tarapynan qazaq tilindegi aýdarmalardy sapaly jasaýǵa sabaq bolyp otyr.
Onlaın kınoteatrdyń múmkindigi kóp
Qoǵamdyq keńes múshesi, tele-radıojúrgizýshi Áıgerim Esenáli shalǵaıdaǵy aýdandarǵa onlaın kınoteatrlardyń qoljetimdi bolatynyn jetkizdi. Onyń aıtýynsha, reseılik onlaın kınoteatrlar óz týyndymyzdy ózimizge satyp otyr.
«Qazir kópshiligimiz kınony úıde otbasymen Smart TV, telefon arqyly kóremiz. «Ivı», «Megogoý» syndy birneshe reseılik onlaın kınoteatrlar ózimizdiń kınotýyndylardy, qazaqsha dýblıajdalǵan fılmderdi ózimizge qaıta satyp otyr. Kınoteatrdan alynǵan soń, sol saıttardan satyp alyp kóremiz? Nege óz elimizde onlaın kınoteatrdy qarjylandyrýdy qarastyrmasqa? Sebebi esh aýdanda kınoteatr joq, ol jaqtaǵy qazaqtildi turǵyndar jańa fılmderdi tamashalaı almaıdy. Olar teledıdardan kóredi nemese YouTube.com shyqqanyn jarty jyl kútedi», - deıdi jýrnalıst.
Jýrnalıst «Bolashaq» korporatıvtik qory dýblıajdaǵan «Muzdy ólke - 2» mýltfılminiń kórsetilimin synǵa aldy. Máselen, búgin elordadaǵy 9 kınoteatrda «Muzdy ólkeniń» 138 seansy ótse, sonyń bireýi aǵylshyn, 16-sy qazaq tilinde jáne qalǵan 127-si orys tilinde kórsetilgen.
«Bul jerde sýbsıdııa usynysyn qoldaımyz. Qazaq tilinde kıno kóretin kórermenderdińeleýli bóligi aýdandarda turady. Bıznes bastamashylarǵa onlaın kınoteatr ashýǵa memleket tarapynan qoldaý kórsetilýi tıis. Onlaın kınoteatr ashyp, qazaqsha týyndylardy arzan baǵamen kórýge múmkindik týdyrý qajet», - dedi Áıgerim Esenáli.
Álem elderi ulttyq kınosyn qalaı damytady
«Mıras» qoǵamdyq keńesiniń taǵy bir múshesi jýrnalıst, bloger Órken Kenjebek ulttyq kınony damytýdaǵy álem elderiniń tájirıbesimen bólisti.
«Ulttyq kıno nemen aınalysýy kerek degende eki mysaldy aıtý qajet dep esepteımin. Grekııa nemese grek halqy ózderiniń ulttyq bıin saqtaı almady. Al 1960 jyldary Gollıvýd «Grek Zorba» fılmin túsirdi, sıýjet boıynsha grekter bıleýi tıis edi. Sol kıno úshin Gollıvýd mamandary «Sırtakı» bıin oılap shyǵardy. ıAǵnı, qazirgi grekterdiń maqtanyshyna aınalǵan bıdi jasap berdi. Ekinshi mysal - baılyǵymen kózge túse qoımaǵan Rýmynııada «Qanisher Drakýla» obrazy bar. Gollıvýd 1930 jyldan beri Drakýla týraly 270 fılm túsirgen. Sonyń arqasynda Rýmynııadaǵy Bran qamalyna jyl saıyn 560 myń týrıst keledi», - dedi bloger.
Ońtústik Koreıada 1960 jyldary óz kınosy toqyraýǵa ushyrap, Gollıvýd fılmderi jaılaǵanda memleket bıznesmenderdi qyspaqqa alyp, ulttyq kınony 6-7 jyl boıy kvotalaýdy engizdi. Aptanyń bir kúni tek qana káris kınosy kórsetildi. Árıne, bıznes shyǵynǵa batty, biraq 6 jyl kvotalaýdyń arqasynda káris fılmderiniń sapasy artty.
«Qytaı óziniń ishki naryǵyna jylyna 42 sheteldik fılm ǵana jiberedi. Sol tizimge ený úshin Gollıvýd kompanııalary adam aıtqysyz básekege túsedi, Qytaı olarǵa óz talabyn qoıa alady. Sebebi, Qytaıdyń ishki kınonaryǵy 9 mlrd AQSh dollary, salystyrmaly túrde qarasaq, AQSh pen Kanadanyń jalpy naryǵyn qosqanda 11 mlrd dollar paıda túsedi. Árıne, mundaı naryqqa kez kelgen kompanııa kirgisi keledi. ıAǵnı, Qytaı da, Koreıa da bıznesti tyńdaǵan joq, memlekettik pármenin kórsetti. Eki jyl buryn Tımýr Bekmámbetov qazaqstandyq fılm bıletin sheteldik fılmderden arzandaý etip satýdy usyndy. Sheteldik fılmge bıletti myń jarym teńgege, qazaqstandyq fılmderge - 500 teńgege satsa jáne ony qosymsha sýbsıdııalasa, nátıje shyǵar edi», - deıdi Órken Kenjebek.
Sonymen birge, qoǵamdyq keńes músheleri jınalysta ulttyq kınonyń kórkemdik sapasy, otandyq fılmderge suranys, kadr tapshylyǵy, kınoteatrlardyń azdyǵy taqyryptaryn kóterdi. Talqylanǵan máseleler hattamaǵa jazylyp, «Nur Otan» partııasynyń baqylaýyna alyndy.