Qazaqtildi aqparat keńistigindegi ınternettiń róli qandaı?
Jańa medıanaryqta óz ónimin ótkizip, básekege qabiletti bolý - qazirgi redaktsııanyń basty talaby. Keı derekter boıynsha, Qazaqstanda 2500-den astam gazet-jýrnal, 300-ge jýyq ınternet-portal, 8 myńǵa jýyq ınternet saıt qyzmet etedi. Biraq, osy aqparat quraldarynyń barlyǵy oqylymdy, tanymal deı almaımyz. Sondyqtan, ómirimizdi ınternet shyrmaǵan myna zamanda BAQ-tyń da oqyrman suranysyna laıyq beıimdelý kerektigi aıtpasa da túsinikti. Budan álemdik baspasóz de aınalyp ótken joq.
Medıa sarapshylardyń pikirinshe, 2008-2012 jyldar aralyǵynda kóptegen elderde baspa basylymdary sany jaǵynan 20 paıyzǵa deıin tómendegen. 50 paıyzǵa deıin jarnamadan qaǵylǵan álemdik ataqty basylymdar redaktsııalaryn shuǵyl reformalap, ınternet nusqaǵa aýysýdy qolǵa alǵan eken. Mysalǵa, Amerıkadaǵy áıgili «Time» gazetinen keıingi ekinshi oryndaǵy «Newsweek» aptalyǵy 2013 jyldyń basynan bastap, gazettiń baspa nusqasynan bas tartqan. Munyń sebebin, basylymnyń bas redaktory Tına Braýn: «jańa medıanaryqtyń qarqyndy damýyn eshkim tejeı almaıdy sondyqtan, kóshten qalmaý kerek» dep túsindiripti. Al «Time» gazetiniń ózi sońǵy 7 jylda 19 paıyz oqyrmanyn joǵaltyp, 3,3 mln.ǵa tırajy azaıǵan eken. Amerıkalyq «Research Center» zertteý ortalyǵy AQSh-taǵy baspa BAQ-tyń sońǵy 10 jylda 20-dan 40 paıyzǵa deıin tómendegenin jazady. Dál osyndaı jaǵdaı Batys Eýropada da oryn alyp otyr. Anglııanyń ataqty «The Guardian» gazetiniń redaktsııasy jaqynda basylymnyń Internet-gazetke kóshkeli jatqanyn habarlady. Germanııada 18-29 jas aralyǵyndaǵy jastar arasynda júrgizilgen saýalnamada jastardyń bir paıyzy ǵana gazetti satyp alyp oqıtynyn aıtypty. Frantsııanyń ataqty «Liberation» aptalyǵynyń tırajy sońǵy on jylda 129 myń-ǵa kemip, 28 paıyzǵa azaıyp ketken. Reseıde 2013 jyly baspa BAQ-qa jarnama berý 5 paıyzǵa kemip, medıaholdıngter 8 mlrd. rýbl joǵaltypty.
Mýltımedııalyq jýrnalıstıkanyń birneshe anyqtamasy bolsa da, bizdiń túsinigimizde qazir redaktordyń jańa medıany ıgerýine baılanysty anyqtalyp otyr. Redaktor jýrnalısterden aqparatty jedel ári sapaly, foto, vıdeo nusqasymen talap etip qana qoımaı, oqyrmanǵa jetýi úshin áleýmettik jelide barynsha nasıhattaýdy talap etýi qajet. Batysta osy konvergentti jýrnalıstıka kommertsııalyq talaptar úshin damyǵan. Bizdiń elimizde qoǵamnyń suranysyna qaraı beıimdelip otyr. Sebebi, qazir ınternetke qoly jetkenderdiń kóbisi áleýmettik jelilerge tirkelgen. Máselen, 2011 jyly Facebook-ta 340 660 qazaqstandyq bolsa, 2012 jyly bul san 450 myńǵa jetken. 2013 jyly jarty mıllıonnnan asqany anyq. 2012 jyly Twitter-diń qazaqstandyq qoldanýshylarynyń sany bes júz myńǵa jetipti. Reseılik kommýnıkatsııalyq servıs mail.ru, «Moı mır» jelisine kún saıyn 1 mln. 562 qazaqstandyq qoldanýshy kiredi eken. Al áleýmettik jelilerdiń ishinde 2008 jyly almatylyq stýdentter qurǵan Yvision.kz blog-tuǵyrnamasyna búginde 238 900 qoldanýshy tirkelgen.
Qarap otyrsańyz, redaktsııa tuşymdy aqparat usyna bilse, myńdaǵan, tipti, mıllıondaǵan oqyrman shedevr maqalańyzdy, blog jazbańyzdy «jutyp jiberýge» ázir otyr. Bul ınternettiń qazaq baspasózindegi rólin taǵy kórsetse kerek. Elimizdegi tırajdy, tanymal gazetterdiń redaktsııalary jańa medıanaryqqa beıimdelip, basylymnyń ınternet saıttaryn da oqyrman nazaryna usynyp jatqanyna asa kóp bola qoıǵan joq. Sońǵy bes jylda sondaı ınternet-gazetterdiń óz aýdıtorııasy qalyptasyp, basylymnyń qaǵaz nusqasynan góri ótimdirek bola bastaǵany aıtylyp júr. Munymen qatar, qoǵamdyq-saıası baǵyttaǵy qazaqtildi táýelsiz saıttar men portaldar ınternet qoldanýshylardyń negizgi bóligin ózine qarata aldy. ıAǵnı, ınternet qazaq oqyrmanyn aqparat keńistiginde toǵystyrdy. Qoǵamdyq pikirdiń qalyptasýyna yqpal etip, BAQ pármendiligin arttyrdy.
Osy oraıda, qazaqtildi BAQ-qa qatysty taǵy bir jaıtty erekshe aıta ketý kerek. Barshaǵa belgili, qazir jastardyń nazary qolyndaǵy smartfonynda. Oqyrman suranysyna laıyq, redaktsııa óz aýdıtorııasyn aıqyndap alyp, qyzyqty aıdarlar men taqyryptardy damytsa qazaqtildi BAQ-tyń ınternettegi úlken aýdıtorııasy, áleýetti tutynýshy jas oqyrman dap-daıyn tur.
Qazaqtildi aqparat keńistigindegi ınternettiń róli týraly aıtqanda qazaq jýrnalıstıkasynyń mazmunyn da esten shyǵarmaǵanymyz abzal. Saýatty jazýmen qatar, janrdy, qyzyqty aıdarlardy damytý - qazaq oqyrmanyn tartýdyń birden bir quraly. Qazirgi ýaqytta jýrnalıstıkada janr degen uǵym joǵalyp bara jatqanyn aǵa býyn, ardager jýrnalıster aıtýdaı-aq aıtyp keledi. Qysqa da nusqa aqparatqa yńǵaılanǵan ınternet basylymdarynda bul másele endi eleýsiz qalǵandaı. Tipti, respýblıkalyq gazetterdiń saıttarynda kóptegen aıdarlardyń aılap jańartylmaı jatatyny osyǵan dálel. Aqparattyq saıttardyń turaqty oqyrmany ártúrli qyzyqty aıdarlarmen jarııalanatyn suhbattar men maqalalardy da izdeıtinin umytpasaq kerek-ti.
Sóz sońynda aıtarymyz, ınternet qazaq baspasózine jańa lep ákelip qana qoımaı, talapty da kúsheıtti. Endigi jerde ınternet qoldanýshy qazaq aýdıtorııasy qazaqtildi BAQ-tan sapaly dúnıeler kútedi. Qazaq baspasózi sapaly, qazaq jýrnalısi ótkir bolsyn deımiz. Almas Muqashuly