Qazaqstannyń Jeke sot oryndaýshylar palatasy Halyqaralyq jeke sot oryndaýshylary odaǵynyń múshesi boldy
Mınıstrdiń sózine qaraǵanda, sot aktilerin oryndaý sót tóreligin iske asyrýdyń túpkilikti nátıjesi jáne azamattardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa konstıtýtsııalyq kepildikti qamtamasyz etýdiń mańyzdy quraly bolyp tabylady. «4-5 jyl buryn onyń sapasy men tıimdiligine sot oryndaýshysynyń tıisti mártebesiniń bolmaýy, jetkiliksiz ókilettikteri, tómen jalaqy, tıisinshe materıaldyq-tehnıkalyq jabdyqtalmaýy jáne júktemesiniń kóptigi teris áser etti. Sonymen qatar, atqarýshylyq is júrgizý organdaryn bir vedomstvolyq qurylymnan ekinshisine berý júıeni nyǵaıtýǵa yqpal etpegenin atap ótkim keledi. Atalǵan problemalarǵa baılanysty elimizde shyǵarylǵan sot aktileriniń shamamen árbir úshinshisi oryndalmady», - dedi mınıstr. Onyń aıtýynsha, jaǵdaıdy túbegeıli ózgertý jáne shet elderdiń tájirıbesi boıynsha jeke oryndaý ınstıtýtyn engizý qajettigin alǵash ret Memleket basshysy 2005 jyly sýdıalardyń IV Sezinde atap ótken bolatyn. Osyǵan baılanysty jeke oryndaý qyzmeti boıynsha Frantsııa, Polsha, Latvııa, Estonııa sııaqty elderdiń tájirıbeleri zerdelendi.
«Atqarýshylyq is júrgizý salasyn túbegeıli reformalaýdyń negizi «Bes ınstıtýtsıonaldyq reformany iske asyrý jónindegi 100 naqty qadam» Ult josparynyń 27-qadamy boldy. Onda jeke sot oryndaýshylary ınstıtýtyn odan ári damytý jáne sot oryndaýshylarynyń memlekettik qyzmetin birtindep qysqartý kózdeledi. 2016 jylǵy 1 qańtardan bastap olardyń quzyretine memleketten óndirip alý, odan ári memleket paıdasyna 1000 aılyq eseptik kórsetkishten asatyn somany óndirip alý týraly qujattardy (shamamen 2 mln. 120 myń), memleket múddesinde júrgiziletin úıden shyǵarý, buzý, jer ýchaskelerin alyp qoıý týraly qujattardy qospaǵanda, atqarýshylyq qujattardyń barlyq sanattary berildi, sondaı-aq jeke sot oryndaýshylarynyń ókilettikteri keńeıtildi», - dedi mınıstr.
Sonymen qatar, Ádilet mınıstri halyqaralyq yntymaqtastyq máselesine toqtala kele, aǵymdaǵy jylǵy sáýirde Jeke sot oryndaýshylarynyń respýblıkalyq palatasy Halyqaralyq jeke sot oryndaýshylary odaǵynyń tolyq quqyly múshesi bolǵanyn atap ótti. «Odaqqa múshe bolyp kirýimen jeke sot oryndaýshysy ınstıtýty boıynsha halyqaralyq tájirıbeni jáne ony ári qaraı damytý boıynsha usynystar alýǵa, sondaı-aq tájirıbelik qyzmet sheńberinde týyndaıtyn qyzyqtyratyn máseleler bóliginde kómek alýǵa múmkindik paıda boldy. Halyqaralyq uıymnyń basshysy Fransýaza Adrıe Memleket basshysynyń atyna hat joldady. Onda, tájirıbe kórsetkendeı, Odaqqa múshe bolý quqyq ústemdigi qaǵıdaty basym bolyp tabylatyn elder retinde onyń músheleriniń mártebesin nyǵaıtyp, halyqaralyq reıtıngin joǵarlatqany atap ótildi. Budan ózge, Odaqqa qatysý osy memleketterdiń ınvestıtsııalyq klımatyna jáne halyqaralyq mártebesine oń áser etti», - dedi B. Imashev.
Aıta keteıik, Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev jarııa etken 5 ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý boıynsha 100 naqty qadam - Ult josparynda quqyq tártibi jáne zańdylyq máselesine erekshe nazar aýdarylǵan.
Ult josparynda: «Ekinshi reformanyń máni táýelsiz sot tóreligi men Qazaqstannyń búkil quqyq qorǵaý júıesiniń tek qana azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qamtamasyz etýge, zańdardy qatań oryndaýǵa jáne quqyq tártibin nyǵaıtýǵa baǵyttalýy tıistiginde.
Ony zańnamalyq turǵydan qamtamasyz etý aıasynda jańa Azamattyq is júrgizý kodeksi men jańa «Joǵary Sot Keńesi týraly» Zań qabyldandy. «Sot júıesi jáne sýdıalardyń mártebesi týraly» Konstıtýtsııalyq zańǵa, Qylmystyq-is júrgizý kodeksine jáne Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekske qajetti ózgerister engizildi.
Bárinen buryn, jańartylǵan zańnamalar qoǵamnyń sot júıesine senimin arttyrýǵa yqpal etetin bolady. Ádildik naq sotta saltanat quratyny belgili.
Qazaqstan sottaryn reformalaýdaǵy temirqazyq másele - sapaly sýdıalar korpýsyn jasaqtaý.
Sýdıalyqqa kandıdattardy irikteýdiń qatań tetigi men olarǵa qoıylatyn joǵary biliktilik talaptary zań turǵysynan qarastyrylǵan.
Sot tóreligin úlken ómirlik tájirıbesi bar jáne joǵary moraldyq ustanymdarǵa ıe eń laıyqty ári barynsha daıyndalǵan kásibı sheberler júzege asyrýlary tıis.
Sýdıalardy irikteý men taǵaıyndaý úderisteri qoǵam úshin móldir jáne ashyq bolady.
Osymen baılanysty óziniń apparaty bar, quramy men ókilettiligi keńeıtilgen avtonomdy memlekettik mekemege aınalatyn Joǵary Sot Keńesi túbegeıli reformalandy.
Sot reformasynyń mańyzdy qyry - sot tóreliginiń bes satyly júıesinen úsh býyndy júıesine ótý.
Tek birinshi, apellıatsııalyq jáne kassatsııalyq ınstantsııalar qalady. Bul jerde kóp is qaralatyn birinshi jáne apellıatsııalyq ınstantsııalar sottarynyń rólderi aıtarlyqtaı kúsheıtiletin bolady. Mundaı qadam sottyq áýre-sarsańnyń aldyn alyp, sot sheshimin qabyldaýdyń merzimin qysqartady.
Qazaqstandaǵy sot tóreligi azamattardyń jeke ómiriniń qupııalyǵyna kepil quqyn esepke ala kelgende barynsha ashyq bola túsedi.
Sot zaldary sot isterin aýdıo jáne vıdeojazýdyń apparatýralarymen jaraqtandyrylady jáne jazbalardy qandaı da bir toqtatýǵa nemese redaktsııalaýǵa múmkindik berilmeıdi.
Bul sýdıalardy jáne sot májilisine basqa da qatysýshylardy tártipke shaqyrady, sot protsesi men sot qabyldaǵan sheshimniń obektıvtiligin qamtamasyz etedi.
Sot júıesin reformalaý sheńberinde birqatar ınstıtýttyq sheshimder jumys isteı bastaıdy.
Birinshiden, Joǵarǵy Sot janyndaǵy Sot jıýrıi túbegeıli qaıta qurylady.
Sot jıýrıi azamattardyń sýdıalardyń is-áreketine jáne sýdıalyq korpýs ókilderiniń qabyldanady dep kútilip otyrǵan Etıkalyq kodeksti buzý jaǵdaılaryna baılanysty aryz-shaǵymdaryn qaraıtyn bolady.
Ekinshiden, Joǵarǵy Sot janynan daýlardy, onyń ishinde, iri ınvestorlar qatysatyn daýlardy qaraý úshin mamandandyrylǵan alqa qurylatyn bolady.
Onyń sheńberinde shetel ınvestorlarynyń quqyn ózderinde týyndaǵan quqyqtyq daýlar boıynsha sapaly ári ádil sheshý júzege asyrylady.
Úshinshiden, qylmystyq is júrgizý sheńberinde sottarda, onyń ishinde sotqa deıingi kezeńde, aıyptaý men qorǵaý arasynda teńgerim qamtamasyz etiletin bolýy tıis.
Buǵan adamnyń konstıtýtsııalyq quqy men bostandyǵyn shekteıtin tergeý sýdıasynyń barlyq tergeý áreketin sanktsııalaý boıynsha ókilettilikterin odan ári qaraı keńeıtý esebinen qol jetkiziletin bolady.
Tórtinshiden, qazaqstandyq sottardyń tóraǵalary - quqy teńderdiń ishindegi joly keńderi ekenin umytpaý mańyzdy.
Sondyqtan olardyń tarapynan basqa sýdıalar qabyldaıtyn sheshimge yqpal etý múmkindigi múldem bolmaıdy.
Besinshiden, memlekettik sot oryndaýshylaryn kezeń-kezeńimen qysqartý arqyly jeke sot oryndaýshylarynyń ınstıtýty odan ári damytylady.
Sot júıesiniń táýelsizdigin nyǵaıtatyn sharalardyń mańyzy erekshe.
Meniń tapsyrmam boıynsha búginde qurmetti zeınetke shyqqan sýdıalardy zeınetaqylyq qamtamasyz etý boıynsha barlyq máselelerin sheshýdi qarastyratyn zań qabyldanǵany belgili. Bul sýdıalarǵa bar kúsh-jigerin sot tóreligin barynsha obektıvti atqarýǵa aýdarý múmkindigin beredi.
Budan bólek, bizge barlyq quqyq qorǵaý organdarynyń jáne bárinen buryn polıtsııanyń adamdardyń múddesi men quqyqtyq tártipti nyǵaıtý qyzmetinde turýyna qol jetkizýimiz qajet.
Bul úshin jergilikti bılik organdary men jergilikti qoǵamdastyqtarǵa esep beretin jergilikti polıtsııa qyzmeti qurylady. Osyndaı qyzmet tutastaı Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna múshe birqatar elderde ózin jaqsy tanytty.
Jergilikti polıtsııa qyzmetiniń qaraýyna qoǵamdyq tártip kúzeti, turmystyq qylmysqa qarsy turý, jol qaýipsizdigin qamtamasyz etý men usaq quqyq buzýshylyqtarǵa atymen tózbeýshilik máseleleri berilip otyr.
Osy jańalyqtar jańa zańnamada kórinis tapqan. Onda, sondaı-aq, azamattardyń etıkalyq normalardy buzǵan polıtsııalardyń ústinen túsirgen aryz-shaǵymdaryn qaraıtyn qoǵamdyq keńester men ózge de konsýltatıvtik-keńestik organdar júıesin qurý qarastyrylǵan.
Sondaı-aq, «Qylmystyq quqyq buzýshylyq kartasy» ınternet-portaly qurylatyn bolady. Mundaı tetik álemniń birqatar elderinde tabysty qoldanylyp keledi. Osy veb-resýrsqa eldegi barlyq qylmystyq quqyq buzýshylyqtar jedel engiziledi. Bul jurtshylyqtyń quqyq qorǵaý organdary jumysynyń tıimdiligin baqylaýyna múmkindik beredi.
Penıtentsıarlyq júıeni jaqsartý kókeıkesti másele bolyp tabylady. Bul jumys memlekettik-jekemenshik áriptestigin damytý sheńberinde júrgizilýi tıis.
Shetelderdiń tabysty tájirıbeleri jeke sektordy penıtentsıarlyq mekemelerdi salý men paıdalanýǵa tartý jónindegi sharalardy júzege asyrýdyń negizi bolýy tıis.
Sondaı-aq, buǵan deıin zańnan attap, sonysy úshin jazasyn ótegen adamdarǵa kómek kórsetý men yqpal etý mańyzdy.
Bul úshin áleýmettik ońaltý keshendi damytylyp, jazasyn ótep jatqan azamattar úshin arnaıy áleýmettik qyzmet kórsetý standarttary engiziletin bolady.
Tutastaı alǵanda, Qazaqstanda quqyqtyq memlekettiń ornyqtyrylýy - birtutas jańǵyrtý úderisi aıasynda sheshilip jatqan bizdiń konstıtýtsııalyq mindetimiz. Belgilengen sharalar men qadamdardy júzege asyrý azamattardyń, sondaı-aq, shetel ınvestorlarynyń ulttyq sot jáne quqyq qorǵaý júıesine senimin arttyryp, tutastaı alǵanda, elimizdegi bıznes-ahýaldy jaqsartady» delingen.