Qazaqstannyń saıası jańǵyrýy konstıtýtsııalyq reforma arqyly naqty júzege asatyn boldy
Bul reformanyń alǵashqy qadamy óz máresine jetti. Naqtysyn aıtqanda, máresine jetken joq, negizgi jumys aıaqtaldy. Prezıdenttiń bastamasymen qurylǵan Memlekettik bılik tarmaqtary arasyndaǵy ókilettikterdi qaıta bólý jónindegi jumys toby bir aıǵa jýyq jurtshylyqtan túsken usynystardy saralap, Parlamenttiń aldyna zań jobasyn usynǵan bolatyn. Parlament eki oqylymda talqylaǵannan soń ««Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańdy qabyldady. Zań Memleket basshysynyń qol qoıýyna joldanǵan edi. Konstıtýtsııanyń 72-babyna sáıkes, Prezıdent Nursultan Nazarbaev atalǵan zańdy memlekettiń qyzmet qaǵıdattary men basqarý nysanyna negizdelgen, Konstıtýtsııada belgilengen qundylyqtarǵa sáıkestigi turǵysynan qarastyrý úshin Konstıtýtsııalyq Keńeske ótinish bildirdi. Konstıtýtsııalyq Keńes sáıkestikti rastaǵannan soń, búgin Memleket basshysy qujatqa qol qoıdy.
6 myńǵa tarta usynys túsip, 10 myńnan astam sharaǵa 2 mln-nan astam adam qatysty
Konstıtýtsııalyq reformanyń bıylǵy jyldyń ǵana emes tutastaı tarıhymyzdyń taǵdyrly sáti deýge keledi. Óıtkeni memleket úlken ózgeristerge bet burǵanda ǵana Negizgi Zańǵa osyndaı ózgerister engizetini belgili. Tutastaı alǵanda, konstıtýtsııalyq reformanyń ózegi ashyq talqylandy. Jurtshylyq aralasyp, árbir adamnyń usynys berýine quqyqtar qamtamasyz etildi. Nátıjesinde Parlamentke saralanǵan usynystardy qamtyǵan sapaly qujat kelip tústi. Halyqtan 6 myńǵa tarta usynys kelip tústi. Memleket basshysy Parlament palatalarynyń birlesken otyrysynda konstıtýtsııalyq reformanyń qoǵamdy biriktire túsýge baǵyttalǵanyn erekshe atap ótti. Eń bastysy, qoǵamnyń basym bóligi qarsylyq tanytqan 26-bap burynǵy redaktsııada qalatyn boldy. Al reformalar ózegine kelsek, Prezıdenttiń aıtýynsha, bul - eldi saıası jańǵyrtýdyń jekelegen kezeńderimen tikeleı sabaqtas.
«Birinshiden, jańa zań Parlamenttiń memlekettik isterdegi, sonyń ishinde Úkimetti jasaqtaýdaǵy rólin aıtarlyqtaı kúsheıtedi. Ekinshiden, ekonomıkany tikeleı basqarý jónindegi ókilettikter beriletin Úkimettiń derbestigi artady. Úshinshiden, quqyq qorǵaý jáne sot júıesiniń konstıtýtsııalyq negizi jańǵyrtylady. Zańdardyń saqtalýyn joǵary deńgeıde baqylaý, sotta memleket múddesin qorǵaý jaıyn qarastyratyn prokýratýra qyzmetiniń bazalyq negizderi qalanady. Tórtinshiden, konstıtýtsııalyq baqylaý júıesi nyǵaıa túsedi. Besinshiden, Táýelsizdigimizdiń, birtutastyǵymyzdyń, aýmaqtyq tutastyq pen basqarý nysanynyń ózgermeıtinine konstıtýtsııalyq deńgeıde beriletin kepildik bekemdene túsedi», - dedi Elbasy. Budan bólek, Memleket basshysy prezıdenttik basqarý nysanynyń saqtalatynyn, memleket pen qoǵamdy odan ári jańǵyrtý úshin saıası jaǵdaılar jasaý maqsatymen júrgizilip jatqan reformalar baǵytynyń ózgermeıtinin málimdedi.
Tutastaı alǵanda, memlekettik basqarý júıesinde oryn alatyn ózgerister qoǵamdy demokratııalandyrýdyń mańyzdy bóligi bolyp tabylady. Sondyqtan da zań jobasyn talqylaýǵa barlyq saıası partııalar men qoǵamdyq uıymdar, ǵylymı jáne shyǵarmashylyq uıymdar, qoǵam belsendileri, qarapaıym halyq ókilderi atsalysqan. Qoǵamdyq saıası ortada 2 myńnan astam, ǵylymı-shyǵarmashylyq ortada 50-den astam respýblıkalyq deńgeıdegi basqosý ótipti. Konstıtýtsııalyq reformalarǵa qatysty óńirlerde 10 myńǵa tarta shara ótkizilse, oǵan 2 mıllıonnan astam adam qatysqan.
«Keıbir baptar azamattardyń tótenshe nazaryn aýdaryp, qoǵamda úlken rezonans týdyrdy. Halqymyzda «Keńesip pishken ton kelte bolmas» degen ataly sóz bar. Bul pikirler elimizde áli de túıini tarqamaǵan túıtkilder bar ekenin aıqyn kórsetti. Usynystardyń kópshiligi toptastyrylyp, Konstıtýtsııa úshin kerek baptary qabyldandy jáne kóp usynystar zańdarǵa ózgeris jasaý máselesine qatysty bolady», - dedi Elbasy.
Aıtpaqshy, usynystardyń arasynda Konstıtýtsııany jalpyhalyqtyq referendýmǵa salý týraly da oılar aıtylǵan Prezıdent buǵan da toqtalyp, ne sebepti Parlamentke senim artqanyn túsindirdi.
«Memlekettik basqarýdyń, adam quqyqtary men bostandyqtarynyń negizgi basymdyqtary ózgermeıtindikten, kóp shyǵynmen referendým ótkizýdiń qajeti joq. Sondyqtan men zań jobasyn halyq saılaǵan depýtattyq korpýstyń qaraýyna usynýdy jón sanadym. Depýtattyq korpýs bul jumysty oıdaǵydaı atqarady dep senemiz. Barshamyzdyń maqsatymyz bir - memlekettik basqarý júıesin budan da tıimdi ári turaqty etý»,- dedi N.Nazarbaev.
Parlament kúsheıip, Úkimettiń jaýapkershiligi artady
Jalpy alǵanda bılik ókilettikterin bólýge baǵyttalǵan konstıtýtsııalyq reforma Úkimettiń jumysyn neǵurlym tıimdi, jaýapty ári jedel etý jáne anyq prezıdenttik basqarý nysany men prezıdenttik bılik vertıkalin saqtaı otyryp, Parlamenttiń baqylaý fýnktsııalaryn kúsheıtýdi kózdegen edi. Ózgerister negizgi bes blokty qamtydy. Atap aıtqanda, túzetýlerdiń bir parasy Parlamettiń rólin kúsheıtýdi qarastyrady. Májilistiń Úkimetti jasaqtaýdaǵy pármeni artyp, Úkimet pen onyń músheleriniń qyzmetin baqylaýda ókilettigi keńeıedi. Bul rette Premer-Mınıstr Májilispen keńeskennen keıin Memleket basshysyna Úkimet músheligine úmitkerler týraly usynysty engizedi. Tek Syrtqy ister mınıstri men Qorǵanys mınıstrin ǵana Májilissiz Prezıdenttiń ózi taǵaıyndaıdy.
Konstıtýtsııanyń 49-babynyń 1-tarmaǵyna sáıkes, Parlament - zań shyǵarý fýnktsııalaryn ǵana emes, Konstıtýtsııanyń 3-baby negizinde zań shyǵarý bıligin júzege asyratyn respýblıkanyń eń joǵary ókildi organy bolyp tabylady. Sondyqtan da Negizgi Zańnyń 3-babynyń 3-tarmaǵyna sáıkes, halyq pen memlekettiń atynan bılik júrgizý quqyǵy Prezıdentke, sondaı-aq konstıtýtsııalyq ókilettikteri sheginde respýblıka Parlamentine tıesili. Budan bólek, Parlamenttiń jańa quramy saılansa, Úkimet quramy da qaıtadan jasaqtalady. ıAǵnı, Úkimet óz ókilettigin jańadan saılanǵan Parlamenttiń aldynda tapsyrady. Sosyn Parlamenttiń árbir palatasy qandaı da bir mınıstrdiń jumysyna qanaǵattanbasa, Prezıdenttiń atyna úndeý joldaý arqyly mınıstrdi jumystan bosata alady.
Al elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń mańyzdy baǵyttary boıynsha Úkimettiń jaýapkershiligi kúsheıedi. Bul rette Úkimet memlekettik baǵdarlamalardy ózi ázirlep, ony is júzine asyrýǵa da tolyqtaı jaýapty bolady.
«Úkimet ózge ınstantsııalarǵa jaýapkershilik júgin arta almaıdy. Sebebi, atqarýshy bılik ózi ázirlegen strategııalyq qujattarǵa qatysty jaýapkershilikti de óz moınyna alýǵa tıis. Bul Úkimettiń jaýapkershiligin joǵarylatyp qana qoımaı, onyń jumysynyń tıimdiligin arttyrýǵa yqpal etedi», - deıdi jumys tobynyń jetekshisi QR Prezıdenti Ákimshiliginiń basshysy Ádilbek Jaqsybekov.
Túıindeı aıtqanda, buǵan deıin Prezıdent quzyrynda bolǵan memlekettik baǵdarlamalardy jáne memlekettik bıýdjet qarajaty esebinen qamtylatyn barlyq organdardy qarjylandyrýdyń jáne olardyń qyzmetkerlerine eńbekaqy tóleýdiń biryńǵaı júıesin bekitý jónindegi ókilettikter Úkimetke beriledi. Bul mindetti Úkimet Memleket basshysymen kelisip sheshedi. Sondaı-aq, Úkimet óz aktilerine ózi tolyq jaýapty bolady.
Budan basqa, Prezıdenttiń qorǵanys qabilettiligi, ishki saıasat, memlekettik basqarý, Konstıtýtsııany qorǵaý jáne memlekettik bılik tarmaqtarynyń tıimdi jumysy men olardyń ózara is-qımylyn qamtamasyz etý máseleleri jónindegi quzyreti saqtaldy. Tutastaı alǵanda, túzetýler sondaı-aq bılik tarmaqtary arasyndaǵy qarym-qatynasty konstıtýtsııalyq deńgeıde teńgerimdi etý mindetin sheshedi.
Májilis depýtaty Nurlan Ábdirovtiń aıtýynsha, Elbasy usynǵan konstıtýtsııalyq reforma eldiń áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń jańa satysyna, jańa kezeńine aıaq basqaly turǵanyn kórsetedi.
«Adamnyń jáne azamattyń konstıtýtsııalyq quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaýdyń jańa pármendi tetigi paıda boldy. Negizgi Zańǵa sáıkes, Qazaqstan Respýblıkasynda adamnyń jáne azamattyń quqyqtary men bostandyqtary tanylyp qana qoımaı, olarǵa kepildik beriledi. Bul rette Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti oǵan kepil bolyp tabylady. Memleket konstıtýtsııalyq quqyqtar men bostandyqtardy qamtamasyz etý jónindegi mindettemelerdi qabyldaı otyryp, ony júzege asyrýdyń quqyqtyq, eń aldymen, konstıtýtsııalyq tetikterin belgileıdi. Máselen, Memleket basshysy osylardy qorǵaý múddesinde Konstıtýtsııalyq keńeske qoldanystaǵy jáne qabyldanǵan zańdardyń, sondaı-aq ózge de quqyqtyq aktilerdiń Konstıtýtsııaǵa sáıkestigin tekserý úshin júgine alady. Osyndaı konstıtýtsııalyq baqylaýdyń jańa baǵyty zańdar men quqyqtyq aktilerdiń sapasyna jaqsy áser etetini sózsiz. Al bul bolsa, Qazaqstannyń quqyqtyq memleket retinde odan ári nyǵaıýyna yqpal etetin bolady»,-dedi N. Ábdirov.
Tutastaı alǵanda reformanyń negizgi jumysy jasaldy. Endigi mindet, Ata zańda kórinis tapqan osy nıetti memlekettik deńgeıde sapaly atqarý.