Qazaqstannyń fızık ǵalymdary CERN-niń halyqaralyq eksperımentterine qatysady
«Qazaqstan-2050» strategııasyndaǵy ıadrolyq qarýdy taratpaý rejimin ilgeriletý saıasatynyń arqasynda elimiz osy salanyń kóshbasshysy bolyp tanyldy. Búgingi tańda Qazaqstan atom energııasyn beıbit maqsatta paıdalanýdy belsendi damytýda.
QR Energetıka vıtse-mınıstri Suńǵat Esimhanovtyń atap ótýinshe, Qazaqstan Respýblıkasynyń atom salasy tehnologııalyq áleýetti damytý turǵysynan perspektıvti salalardyń biri.
«Bizdiń ǵylymı-tehnıkalyq adamı áleýetimiz qazirgi ýaqytta ıadrolyq fızıka jáne qoldanbaly zertteýler salasyndaǵy eń mańyzdy máselelerdi sheshe alady. Qazaqstan Ulttyq ıadrolyq ortalyǵynyń jáne ıAdrolyq fızıka ınstıtýtynyń ǵylymı mekemelerinde úsh atomdyq zertteý reaktory jáne basqa da qondyrǵylar jumys istep turǵanyn jaqsy bilesizder. ıAdrolyq quzyrettilikti arttyrýǵa kúsh-jiger salýdyń arqasynda Qazaqstan qazirgi ýaqytta irgeli jáne qoldanbaly ıadrolyq fızıka, ıadrolyq jáne radıatsııalyq tehnologııalar boıynsha óz betinshe jumys atqara alatyn elder qatarynda. Bul biz úshin eń damyǵan eldermen teń jaǵdaıda jumys isteýge múmkindik beredi», - dedi vıtse-mınıstr.
Osy oraıda S. Esimhanov halyqaralyq uıymdarmen yntymaqtastyq jáne jobalarǵa qatysý akademııalyq qoǵamdastyqtyń kúsh-jigerin, ǵylymı jáne bilim áleýetin biriktirýge jol ashatynyn atap ótti. Oǵan qatysýshylardyń resýrstary men múmkindikterin ońtaıly paıdalaný arqyly qol jetkiziledi. Bul maqsatta 2016 jyly QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń bastamasymen Eýropalyq ıadrolyq zertteýler uıymymen yntymaqtastyqty damytý boıynsha jumys bastaldy. Eýropalyq ıadrolyq zertteýler uıymy (CERN) qarapaıym bólshekter fızıkasyn zertteý salasynda álemdegi jetekshi uıym bolyp sanalady.
«CERN-niń úlken kollaıderi - óziniń aýqymy men kúrdeliligi boıynsha biregeı ınjenerlik, ǵylymı keshen. Joǵary energııalar fızıkasy men bólshekter fızıkasy salasyndaǵy tabysty zertteýlerdi kóptegen el ǵalymdarymen birlesip qana júrgizýge bolady», - dep toqtaldy mınıstrlik ókili.
Aıta keteıik, qazirgi ýaqytta CERN-niń keńes quramyna 23 el kiredi. Buǵan qosa, keıbir elder men halyqaralyq uıymdar baqylaýshy retinde qatysady. CERN-de 2400-den astam ǵalym turaqty jumys isteıdi, oǵan qosa álemniń 113 eliniń 580 ýnıversıteti men ınstıtýtynan 10 myńnan astam fızıkter men ınjenerler CERN-niń halyqaralyq eksperımentterine qatysyp, ýaqytsha jumys isteıdi. CERN-men yntymaqtastyq biz úshin asa mańyzdy. Ári onyń keleshegi zor. Birinshiden, ol resýrstardy basym baǵyttarǵa shoǵyrlaýǵa, ıaǵnı aldymen irgeli bilim, keıin tehnologııalar boıynsha bolashaqqa serpinmen jol bastaýǵa múmkindik beredi.
Osyǵan oraı, CERN-men yntymaqtastyqtyń quqyqtyq negizin qurý maqsatynda 2018 jyldyń maýsymynda Jeneva qalasynda Ǵylymı-tehnıkalyq yntymaqtastyqqa qatysty Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Eýropalyq ıadrolyq zertteýler uıymy (CERN) arasyndaǵy Kelisimge qol qoıyldy. Osy Kelisimdi ratıfıkatsııalaý ǵylymı baılanystardy odan ári nyǵaıtýǵa jaǵdaı jasaıdy.
Qazaqstannyń ǵalymdary, ınjenerleri, stýdentteri men tehnıkalyq mamandary úshin uzaq merzimdik negizde CERN ǵylymı-zertteý jobalaryna qatysýǵa jol ashady. Sonymen birge, CERN-men yntymaqtastyqty odan ári damytý úshin Jol kartasy ázirlendi. Ol Energetıka mınıstrligi men Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń birlesken buıryǵymen bekitildi.
Talqylaýdan keıin komıtet músheleri zań jobasyna qoldaý bildirip, qujatty Senattyń jalpy otyrysynyń qaraýyna jiberý týraly sheshim qabyldady.