Qazaqstannyń ekonomıkalyq damýynyń jańa modeli joǵary tıimdilik beredi – halyqaralyq sarapshy
- Búgingi tańdaǵy Qazaqstannyń ekonomıkalyq áleýetine qandaı baǵa berer edińiz?
- Qazirgi ýaqytta Qazaqstan Ortalyq Azııa elderi ishindegi eń joǵary makroekonomıkalyq kórsetkishi bar memleket sanalatyndyǵyn atap ótken jón. Máselen, 2021 jylǵy kórsetkishterge kóz júgirter bolsaq, Qazaqstannyń jalpy ishki ónimi 197,11 mlrd dollaryn quraǵanyn kóremiz. Bul sol jyldaǵy Ózbekstan, Túrikmenstan, Tájikstan jáne Qyrǵyzstannyń JІÓ-sinen 2,8, 3,2, 22,5 jáne 23,1 ese artyq. Ekinshi jaǵynan eger túrki álemi elderimen salystyrsaq, Qazaqstan 2-orynda tur.
Degenmen, Qazaqstan túrki álemniń ózge de elderi sııaqty óziniń ekonomıkalyq áleýetin tolyq paıdalanyp otyrmaǵanyn aıta ketken oryndy. Álemdegi suranys pen usynysta oryn alǵan ınflıatsııa saldarynan qalyptasqan jańa úlgidegi daǵdarys elderdi ekonomıkany basqarýda beıimdi model qurýǵa májbúrlep otyr. Qazaqstanda 2022 jyldyń 1 qyrkúıeginen qalyptasa bastaǵan jańa ekonomıkalyq strategııa eldiń ekonomıkalyq damýynda mańyzdy betburysty sát bola alady.
- Atalǵan strategııanyń qaı tusy erekshe nazar aýdarýǵa laıyq ári ol Qazaqstannyń ekonomıkalyq ósimine qalaı yqpal etedi?
- Eń aldymen ınvestıtsııa eldiń turaqty damýyn sıpattaıtyn mańyzdy faktor ekenin atap ótkim keledi. Bul ınvestıtsııalar otandyq ta, sheteldik te ınvestorlardan tikeleı tartylýy tıis.
Qabyldanǵan jańa ekonomıkalyq strategııanyń barynsha qyzyqtyratyn tarmaǵy - «Tarıf ornyna ınvestıtsııa» baǵdarlamasy. Degenmen, ázirshe bul baǵdarlama jaıly egjeı-tegjeıli aqparat joq. Biraq, tarıftiń eki baǵyt boıynsha usynylatyny aıtylady.
Birinshi baǵyt – ınfraqurylymǵa ınvestıtsııa. Mańyzdy tusy, bul baǵytta menshik ıesi ınfraqurylymdy tarıf esebinen emes, óziniń qarajaty esebinen ınvestıtsııalaıdy. Bul strategııa ekonomıkadaǵy qosylǵan qundy qalyptastyrýda jáne shynaıy sektordy damytýda shyn mánindegi mańyzdy strategııa bolmaq.
Ekinshi baǵyt – ashyqtyqty qamtamasyz etý memlekettik monıtorıng júıesine qatysý. Bul monopolııalyq naryqtyń ashyqtyǵyn arttyrýǵa septigin tıgizedi. Nátıjesinde atalǵan strategııa joǵary ekonomıkalyq dıvıdend ákeledi dep kútiledi.
Aıtalyq, aldyn ala baǵalaý boıynsha «Tarıf ornyna ınvestıtsııa» dep atalatyn jańa baǵdarlama salaǵa jyl saıyn 400 mlrd teńgege deıin ınvestıtsııa tartýǵa eseptelgen. Bul shamamen 900 mln dollar. Ekinshi jaǵynan, jańa ekonomıkalyq strategııa aıasynda aıryqsha ekonomıkalyq aımaqtarǵa ınvestıtsııany arttyrýǵa aıyrbas retinde ınvestorlarǵa qosymsha jeńildikter usyný úshin saralanǵan saıasatty júzege asyrý ınvestorlardyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrary anyq.
- Osy strategııaǵa sáıkes, Qazaqstanda qandaı salalarǵa ınvestıtsııa salý ekonomıkalyq paıda alýǵa múmkindik beredi?
- Árıne, ınvestıtsııalarmen baılanysty negizgi ekonomıkalyq paıda basymdyqqa ıe salalarǵa joǵary bolmaq. Degenmen, basymdyqqa ıe salalar áli sońyna deıin aıqyndalmaǵan. Menińshe, búginde Qazaqstan úshin eń úlken basymdyq ınnovatsııa men joǵary tehnologııalar salasy bolýy tıis. Ekinshi jaǵynan, basym salalarda qyzmetin júzege asyrmaıtyn ınvestorlar úshin jer ýchaskeleri salyq jeńildikterin qoldanbaı usyný kózdeledi. Bul ózge salalarda jumys isteıtin ınvestorlardy yntalandyrýy múmkin.
Jalpy, Qazaqstan ekonomıkasyndaǵy aqshamen almastyrýdyń (monetızatsııa) joqtyǵy aqsha kólemin damytýda aıtarlyqtaı áleýettiń bar ekendigi jaıynda aıtýǵa múmkindik beredi. Óıtkeni, aqshamen almastyrý kórsetkishi joǵary bolǵan kezde qosymsha ınvestıtsııa tartý el ekonomıkasyndaǵy aqsha ınflıatsııasynyń táýekelin arttyrady.
- Osy strategııany júzege asyrý barysynda Qazaqstan ekonomıkasy qandaı áleýettik problemalarmen betpe-bet kelýi múmkin?
- Bul jerde problemaly salalardyń biri qarjy sektory ekendigi sózsiz. Búginde Qazaqstannyń qarjy júıesinde oryn alyp otyrǵan belgili bir problemalar ınvestıtsııalyq aǵyndy qamtamasyz etetin kontýrdy ashýdy tejeıdi.
Ókinishke qaraı, búginde monetarızm ekonomıkalyq ǵylymdaǵy «meınstrım» sanalady. Sebebi, bul túıdek ınflıatsııanyń negizgi sebebin tek aqsha kóleminen kóredi. Onyń barlyq ádistemelik usynymdary ınflıatsııa kezeńinde Ulttyq banktiń eseptik mólsherlemesin arttyrýǵa baǵyttalǵan.
Munymen qatar QR Ulttyq banktiń paıyzdyq mólsherlemesin arttyrý kásipkerlik sýbektileri úshin aqsha kredıtterin alýǵa kedergi keltiredi. Sonyń saldarynan ishki ınvestıtsııany damytýda problemalar qalyptasyp, kásipkerlik sýbektileriniń qyzmetine aıtarlyqtaı zııan keledi.
Qazaqstan Ulttyq banki 2022 jyly bazalyq mólsherlemeni 5 márte kótergenin atap ótken jón. Jáne de jyl basynda 9,75 paıyz bolǵan eseptik mólsherleme jyl sońyna qaraı 16,75 paıyzǵa jetti.
- Bul máseleni tym bolmaǵanda jartylaı bolsa da sheshý úshin qandaı usynym berer edińiz?
- Menińshe, túrli sektorlardyń kiristiligine qaraı kommertsııalyq bankter beretin kredıtterdi ártaraptandyrý qajet. Aıtalyq, eger agrarlyq sektordyń tabystylyǵy 5 paıyzdy quraıtyn bolsa, onda bul sektorǵa kredıtti 4 paıyzben berý qajet. Biraq, kompıýterlik tehnologııalar sektorynyń tabystylyǵy 15 paıyzǵa jetse, onda bul sektorǵa kredıtti 12 paıyzben bergen jón. Mundaı saıasat ekonomıkanyń túrli salalaryna aıtarlyqtaı serpin beredi dep sanaımyn. Paıyzdyq mólsherlemeni ártaraptandyrý saıasaty kredıttik resýrstardy tıimdi bólýge de alyp keledi.
- Sizdiń oıyńyzsha, ásirese qazirgi jaǵdaıda taǵy qandaı sala Qazaqstan ekonomıkasynyń draıveri bola alady?
- Árıne, taǵy bir mańyzdy másele – bul kólik pen logıstıka. Búginde álemdegi geosaıası jáne geoekonomıkalyq ahýaldyń ózgerýine baılanysty kólik-logıstıkalyq daǵdarysqa tap bolyp otyrǵanymyzdy atap ótken jón. Mundaı jaǵdaıda Eýropa men Azııany jalǵaıtyn mańyzdy Transkaspıı kólik dáliziniń, sonymen qatar qytaılyq «Bir beldeý – bir jol» jobasynyń qatysýshysy sanalatyn Qazaqstannyń óte mańyzdy basymdyǵy bar. Bul baǵytta kólik-logıstıkalyq múmkinshilikterdi damytý ári áleýetti tolyǵymen paıdalaný qajettigi sózsiz.
- Jalpy, elimizdiń búgingi ekonomıkalyq saıasatyna qandaı baǵa berer edińiz?
- Búginde Qazaqstan óziniń turaqty ekonomıkasyn jasap jatyr dep nyq senimmen aıta alamyn. Buǵan qosa, joǵaryda atalǵan faktorlardy eskersek, elderińiz barynsha joǵary ekonomıkalyq áleýetke ıe. Dál osyndaı sebeptermen Qazaqstanda qalyptasqan ekonomıkany jańa progressıvti basqarý men ekonomıkalyq damýdyń jańa modeli óte joǵary ekonomıkalyq tıimdilik beredi.
- Suhbatyńyzǵa raqmet!