QAZAQSTANDYQ BATYRLAR: Málik Ǵabdýllın

ASTANA. QazAqparat - Qazaq halqynyń birtýar batyr uldarynyń biri bolǵan ulaǵatty ustaz, qoǵam qaıratkeri jáne jazýshy Málik Ǵabdýllınniń tarıhtaǵy, ádebıettegi orny tym erekshe.

Málik Ǵabdýllın 1915 jyly 2 (15) qarashada Aqmola oblysy, Zerendi aýdanyna qarasty Qoısalǵan aýylynda dúnıege keldi. 14 jasynan bastap ataqty jazýshy Sábıt Muqanovtyń tárbıesin alady. 1924-1931 jyldar aralyǵynda M.Ǵabdýllın Kókshetaý qalasyndaǵy jetijyldyq qazaq mektebinde oqıdy. 1931 jyldyń qyrkúıeginen 1935 jyldyń shildesine deıin Almaty qalasyndaǵy Abaı atyndaǵy Pedagogıkalyq ınstıtýttyń «Qazaq tili men ádebıeti» bóliminiń stýdenti boldy.

1935 jyly Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn támamdaıdy. Instıtýttan keıin 1935-1937 jyldar aralyǵynda áskerı boryshyn óteıdi (1937 jyldyń qarashasyna deıin Ózbek SSR-i Ferǵana qalasynda Otan aldyndaǵy boryshyn ótedi). Áskerden kelgen soń, 1937 jyly «Sotsıalıstik Qazaqstan» gazetinde ádebı qyzmetker bolyp eńbek etedi. 1938 jyly «Qazaqstan pıoneri» gazeti redaktorynyń orynbasary qyzmetinde bolady, KSRO Ǵylym Akademııasynyń qazaqstandyq Fılıalyndaǵy Til jáne Ádebıet Instıtýtynda ǵylymı qyzmetker bolady.

1941 jyly Uly Otan soǵysy bastalǵanda, alǵashqylardyń biri bolyp óz erkimen maıdanǵa attanady. 1941 jyldyń qyrkúıeginen bastap, soǵystyń sońyna deıin Otandy qorǵaý boryshyn abyroımen atqarady. Aǵa polıtrýk bolady. Maıdanda I.V. Panfılov atyndaǵy 8-gvardııalyq dıvızııada shaıqasady. 1942 jyly Novgorod oblysyna qarasty Holm qalasynyń mańynda bolǵan urysta Málik soldattardyń birazyna basshylyq etedi. Ol basqarǵan sarbazdar fashısterdiń tisine deıin qarýlanǵan áskerine toıtara soqqy beredi. Keskilesken urystyń nátıjesinde jaýdyń eki tankisin granatamen jaryp, jaýdyń 12 soldatyn tutqynǵa alady. Urys kezinde Málik Ǵabdýllın jaraqat alady. Alǵan jaraqatyna qaramastan, jaýǵa qarsy oq boratady. Osy erligi úshin KSRO Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń Jarlyǵymen 1943 jyldyń 30 qańtarynda Málikke «Keńes Odaǵynyń Batyry» ataǵy berildi. Bul ataqpen qosa, Lenın ordeni jáne «Zolotaıa Zvezda» medali de berildi.

Máliktiń jaýjúrek batyrlyǵy jóninde ocherk jazǵan Borıs Polevoı temir ózek jaýyngerlerin kózi­men kórip, tańǵajaıyp erlikterine elji­re­gen dıvızııa komandıri, general-maıor I.V.Panfılovtyń tolǵa­nysyn bylaısha sýretteıdi. "...Óziniń kórgisi keldi. Suńǵaq boıly, taldyrmash jasty Panfılov uzaq aınaldyryp qara­dy. Shynyn aıtqanda, Máliktiń denesine soǵystyń áskerı kıimi áli qona da qoıma­ǵan kezi edi. «Má, saǵan ǵylym adamy! Jaraısyń! Jaman soldat bolmas­syń», - dedi ol Málikke jaryqshaqty daýysymen. Sóıtti de, Málikti ózine qaraı tartyp alyp, kádýilgi orys halqynyń ádetinshe, betinen úsh ret súıdi. Bulardyń qasynda jaqyn turǵan adamdar, kóp ezý tartpaı­tyn, salqyn júzdi ataqty generaldyń syr bermeıtin júzinde ákelik qýanyshtyń lap bergenin baıqasyp qalysty», - deıdi ol. Etigimen sý keshtirip, qandy kóbik jalat­qan qatygez kúnder óz batyryn osylaı týdyrdy».

Kóz kórgender Málik Ǵabdýllındi soǵys kezinde shyǵystyń qos shynarynyń biri Mánshúk Mámetovaǵa qamqorshy aǵa bolǵan desedi. Mánshúktiń qazasynan keıin oǵan Batyr ataǵyn bergizý úshin M.Ǵabdýllın úlken eńbek sińiredi. Bul jaıly UOS ardageri Baıýaq ardager málimdeıdi: «Ol Mánshúktiń qazasyn estı salysymen, dereý Nevel qalasyna keledi. Kele sala: «Mánshúkke ne jasap jatyrsyńdar?» - deıdi. Olar ekinshi dárejeli Otan soǵysy ordenine usynǵandaryn aıtady. Málik Ǵabdýllın sonda qatty ashýlanyp: «Aıtyńdarshy, Almaty men Máskeýdiń arasy qansha shaqyrym?» - deıdi. Bireýi «4800» dese, bireýi «5000 shaqyrym» dep jatady. «Meıli, 4 myń-aq bolsyn. Basqany qoıyp, qazaqtyń jıyrmaǵa jańa shyqqan qyzy sonsha jerden Otanymdy, Máskeýdi qorǵaımyn dep kelip, qolyna orystyń vıntovkasyn alyp, soǵysamyn deýiniń ózi senderge erlik emes pe? Osydan artyq nemene kerek? Dereý qujattaryn qaıta daıyndańdar. Komsomoldyń Ortalyq komıtetiniń birinshi hatshysy Mıhaılovqa, bolmasa maǵan Batyr ataǵyn bergen Kalınınniń ózine baram. Tipti Voroshılovqa kirem. Odan túk shyqpasa, meniń Málik atym quryp ketsin, ózimniń juldyzymdy berem» dep qaıtadan daıyndalǵan qujattardy alyp ketedi. Sodan alty aı degende, 1944 jyly 5 naýryzda Mánshúkke Batyr ataǵy beriledi.

Soǵystan keıingi jyldary da eli úshin aıanbaı qyzmet etip, artynan mol mura, ónegeli ósıetter qaldyra bilgen batyr atamyz 1973 jyly 2 qańtarda Almatyda kóz jumdy.

Derekkóz: massaget.kz