Qazaqstandaǵy JEO apattary: Problemany qalaı sheshýge bolady
Bir jylda 5 stansada apat tirkeldi
Bıyl Qazaqstannyń jylý-elektr stansalarynda 5 apat tirkeldi. Onyń ekeýi Petropavl qalasnydaǵy №2 jylý-elektr ortalyǵynda, 20-27 naýryzda bolǵan edi. Onyń aldynda da, qystyń kózi qyraýda atalǵan ortalyqtyń 3 qazandyq agregaty apattyq jaǵdaıda óship baryp, iske qosylǵan.
Kásiporyn ókilderi qondyrǵynyń tozǵany sonsha, jumys isteýge qabiletsiz bolyp qalǵan dep túsindirdi.
20 naýryzda jylý-elektr ortalyǵynyń tútigi ishinara búlinip, 5 qazandyq jaramsyz bolyp qalǵan. Al 27 naýryzda №2 jylý-elektr ortalyǵynda taǵy bir apat boldy. Tútiktiń búlinýinen keıin birinshi qatardaǵy qazandyq jumysyn toqtatqan. Energetık mamandar qalǵan qondyrǵynyń qyzmetin qalpyna keltirip, 5 qazandyq pen 3 týrbogeneratordy iske qosty. Qosymsha eki qazandyq ta daıyndaldy. Biraq apat saldarynan eki qazandyq pen eki týrbına ǵana jaramdy bolyp shyqty.
Ol kezde «Sevkazenergo» AQ baspasóz qyzmeti apat sebebin aıtpady. Degenmen, 22 naýryzda oblystyq prokýratýra №2 Petropavl jylý-elektr ortalyǵynyń dırektory men bas ınjenerin ustady.
Vıdeodan alynǵan kadr
Sondaı-aq, 2022 jyldyń naýryzynda Stepnogorsk jylý-elektr ortalyǵynda apattyq jaǵdaı bolyp, turǵyndar birneshe kún boıy páterinde jylýsyz otyrǵandaryn aıtyp shaǵymdanǵan edi.
Kásiporyn apattyq jaıttardyń sebebin jeliniń ábden tozǵanymen baılanystyryp baqty.
Petropavl men Stepnogorsk qalalaryndaǵy apattardan keıin sarapshylar mundaı jaıttardyń ózge qalalarda da qaıtalanýy múmkin ekenin eskertip, dabyl qaqqan bolatyn.
Sol dabyl shynǵa aınalyp otyr. Qarashanyń basynda Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Rıdder qalasynyń jylý-elektr ortalyǵynda apat tirkeldi. 5 qarasha kúni saǵat 20.00-de «Rıdder JEO» AQ-nyń kómir shyǵarý júıesindegi sorǵy isten shyǵyp, №1 qazandyqtyń kómekshi qondyrǵysy toqtap qalǵan. Saldarynan jylý qurylǵysyndaǵy temperatýra +39°S deıin túsip, (josparly kórsetkishi – +70°S). Qazirdiń ózinde 22 myń abonent temperatýrasy normadan tómen jylý tutynyp otyr.
Rıdderlikter apatqa deıin de eki ret jylýsyz bolǵan. Ol kezde ákimdik mazýttyń sapasynan aqaý taýyp, oǵan sý qosyldy degen aqparat bergen.
7 qarashada oblys ákimi Danıal Ahmetov Rıdder jylý-elektr ortalyǵyn kommýnaldyq menshikke qaıtarý máselesin kóterdi.
Foto: instagram.com/danial.akhmetov.official/
Eldegi energııa júıesi 80% tozǵan
Sarapshylardyń málimetine súıensek, Qazaqstannyń energetıkalyq ınfraqurylymy Sovet odaǵynyń murasy dep esepteledi. Mysaly, Petropavldaǵy №2 jylý-elektr ortalyǵy 1961 jyly iske qosylǵan. Ózge iri energetıkalyq nysandar da sol kezeńde salynǵan.
Táýelsizdik jyldarynda atalǵan nysandardyń bárinde birdeı kúrdeli jóndeý júrgizilmegen edi. Óıtkeni ol ýaqyt pen aqshalaı shyǵyndy qajet etedi. Bul nysandardy kezek-kezekpen jumystan shyǵarý arqyly birtindep jóndep otyrý qajet bolǵan. Sonda tutas energetıkalyq júıede qazirgideı aqaýlar bolmas edi.
Ótken jyldar ishinde bárinen buryn elektr energııasynyń tarıfteri sonshalyq utymdy bolmaǵan edi. Jańa qurylystar men jańartý jobalary tarıften kórinis tappady. Ózge elderde turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq tarıfteri ár otbasy bıýdjetiniń eleýli úlesin alyp jatyr.
Keıingi 7-8 jylda energııa nysandary tolyq jańartylmaǵandyqtan elde energetıkalyq jabdyqtar men aktıvterdiń tozýy shekten asyp ketti. Atap aıtqanda, generatsııalyq jabdyqtar orta eseppen 65%, elektr jelileri 83%, jylý jelileri 80% tozǵan. ıAǵnı, sarapshylar aıtqandaı, apattardyń qashan bolatyny ýaqyttyń quzyryndaǵy ǵana másele bolatyn.
Energııa tutyný kólemi kún sanap ósip keledi
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev byltyrǵy mamyr aıynda elde energııa tutyný kóleminiń artqanyn aıtqan edi.
«Energetıkalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý – basty mindetterdiń biri. Qazaqstanda energııa tutyný qarqyny jyldan-jylǵa artyp keledi. Biraq bul iske qosylyp jatqan jańa energııa kózderiniń ósý qarqynyna sáıkes kelmeıdi. Shyn máninde, eldiń damýy energetıka salasynyń turaqtylyǵyna tikeleı baılanysty», – degen bolatyn Elektr energetıkasy salasyn damytý máseleleri jónindegi keńeste.
Al onyń aldynda Prezıdent 2030 jyly Qazaqstanda halyq sany men ekonomıkanyń ósýine baılanysty elektr energııasynyń tapshylyǵy bolatynyn aıtqan bolatyn.
Sondyqtan Prezıdent elektr energııasyn tıimdi jumsaý jáne únemdeý qaǵıdatyn ustanyp keldi.
«Qazaqstan – álemdegi energııany kóp qajet etetin elderdiń biri. Qazaqstan ekonomıkasy EYDU elderimen salystyrǵanda energııany úsh ese kóp shyǵyndaıdy. Bizdiń jalpy ishki ónimniń qurylymynda negizgi úlesti qyzmet kórsetý sektory alady. Bul ónerkásip kásiporyndaryndaǵy negizgi qory men jabdyqtar EYDU men álemniń basqa da ozyq elderiniń zamanaýı standarttaryna sáıkes kelmeıtinin kórsetedi. Bizdegi ónerkásiptiń negizgi qoryn naqty jańǵyrtý jumystary kózaldaý deńgeıinde ǵana júredi» - degen edi Memleket basshysy.
Tutynýdyń artýy, sondaı-aq óndiris kásiporyndarynyń baıaý modernızatsııalanýy elektr stantsııalary qýatyn sarqa jumys isteýge májbúr. Saldarynan jóndeý jumystary men modernızatsııa keıinge qalýda. Máselen, 2021 jyly Ekibastuzdaǵy «GRES-1» jáne «GRES-2» nysandary óz tarıhyndaǵy elektr energııasynyń maksımaldy kólemin óndirdi.
27 qarashaǵa qaraǵan túni Ekibastuzdaǵy birneshe qazandyq birden jumysyn toqtatyp, turǵyndar 30 gradýstyq aıazda jylýsyz qaldy.
Foto: instagram.com/ete_ekb
Ekibastuzdaǵy jaǵdaıdy Prezıdent asqan alańdaýshylyqpen qabyldady.
Qasym-Jomart Toqaev Premer-Mınıstr Álıhan Smaıylovqa el qalalaryndaǵy problemalyq energetıkalyq aktıvterdi memleket menshigine qaıtarý máselesin qaraýdy tapsyrdy. Apattar men aqaýlardyń túpki sebebi ınfraqurylymnyń tozýynan desek, onyń sebebi energetıkalyq nysandardy basqarýdyń tıimsiz bolǵanyn kórsetip otyr.
Foto: pavlodarnews.kz
Túıtkildi energetıkalyq aktıvterdi memleket menshigine qaıtarsa...
Public Policy Research Center dırektory Merýert Mahmutova energııa júıesindegi jeke uıymdardy basqarýdyń sapasy týraly paıymyn aıtqan edi.
«Kommýnaldyq ınfraqurylymnyń shekten tys tozyp, 70% - ǵa deıin jetýi bir kúnniń ishinde paıda bolǵan problema emes. 10 jyl buryn biz elektr energetıkasy salasyndaǵy ınvestıtsııalardy taldap, zertteý júrgizdik. Sonyń negizinde usynystar túzip, baıandama jarııaladyq. Biraq, ókinishke qaraı, ol kezde salmaqty reformalar bolǵan joq. «Investıtsııa ornyna – tarıfter» baǵdarlamasy qabyldandy. Biraq tarıfterdiń ósýin menshik ıeleri marja dep qabyldaǵan sııaqty. Áıtpegende ınfraqurylymdy jańartýdyń nátıjesi kóriner edi ǵoı», - deıdi sarapshy.
Merýert Mahmutova Ekibastuzdyń jaǵdaıynda apattyń búkil jaýapkershilik menshik ıesine artylýy kerektigin aıtady.
Foto Konstantına Shelkova
Resmı málimetterge sensek, Qazaqstanda elektr energııasyn 158 elektr stantsııasy óndiredi. Olardyń kóbi jeke menshikte. 1996 jyldan bastap «KEGOC» kompanııasy eldegi búkil energetıkalyq júıeniń biryńǵaı júıelik operatory bolyp bekitilgen.
Merýert Mahmutova da energııa obektilerin memleket menshigine qaıtarý durys dep esepteıdi. Tek bul biraz ýaqytty qajet etpek.
Qazirgi tańda QR Úkimeti men Bas prokýratýra birqatar jylý-elektr ortalyǵyn memleket menshigine berý baǵytynda daıyndyq júrgizip jatyr. Bul másele 24 qarashada ekonomıkany monopolııasyzdandyrý jónindegi komıssııanyń otyrysynda da qaraldy.
Salany sapaly basqarý ǵana ońalta alady
Energetıka salasyndaǵy sarapshy Jaqyp Haırýshevtiń aıtýynsha, Ekibastuzdaǵy apatty oqys oqıǵa dep baǵalaý qısynǵa kelmeıdi.
«Sarapshylar birneshe aı buryn shtattan tys jaǵdaılar oryn alýy múmkin qalalardy atap bergen bolatyn. Sondyqtan bul kezdeısoq emes. Biz Jylý-elektr ortalyqtaryna qansha aqsha bólinip jatqanyn, al olardyń shynaıy jaǵdaıy qandaı ekenin kórip otyrmyz. Ekibastuzdaǵy apattyń sebebin osy turǵyda qaraýǵa bolady» - dedi Jaqyp Haırýshev.
Onyń paıymynsha, máseleni sheshýdiń joly bar.
«Men Premer-Mınıstr janyndaǵy otandyq kásipkerler keńesiniń múshesimin. Biz energetıkalyq naryqpen birlesip 10 naqty usynys jasadyq. Basqasha aıtsaq, biz olardy «úzdik 10 másele» dep ataımyz. Shyn máninde salada problema jeterlik. Biz sonyń eń salmaqty degen onyn tańdap aldyq.
Birinshi másele – biryńǵaı retteýshi saıasatty kózdeıtin belgili bir memlekettik organdy qurý. Ol organ tarıf belgileý jáne jóndeý jumystaryn baqylaý máselelerin, energııa únemdeý máselelerin, kómir, mazýt sııaqty qajetti otyndy satyp alyp, qazandyqtardy qysta daıyndaý máselelerin qadaǵalaýy qajet», - deıdi sarapshy.
Onyń pikirinshe, Energetıka mınıstrligi jylý jelileriniń máselesi týraly esep bergenimen, shyn máninde sala onyń quzyretine kirmeıdi.
«Bul másele boıynsha qurylymyna Tabıǵı monopolııalardy retteý komıteti kiretin Ulttyq ekonomıka mınıstrligi baıandaýy tıis edi. Óıtkeni tarıfterdi solar bekitedi. Tarıfti bekitedi eken, onyń oryndalýyn, olardyń qanshalyqty ádil degen sııaqty máselelerdi de solar baqylaýy kerek edi», - deıdi maman.
ıAǵnı, memlekettiń energetıka salasyn baqylaý fýnktsııasy bytyrańqy júıege qurylǵan.
«Bul jerde nysanǵa kimniń ıelik etkeni emes, basqarýdyń qanshalyqty saýatty bolǵany mańyzdy. Ár mınıstrlik óziniń jumys sheńberinde jaýap beretin salalyq baǵdarlama qajet», - deıdi sarapshy.
Onyń aıtýynsha, óńirlerde jylýmen jabdyqtaý shemalary da joq.
«Jylýmen jabdyqtaý shemalaryn qurý qajet. Onyń qalaı atalatyny mańyzdy emes - jylýmen jabdyqtaý shemasy nemese sheberlik jospary bolsyn, jol kartasy nemese is-sharalar jospary bolsyn, bastysy ár aımaqty jylýmen qamtamasyz etýdiń uzaq merzimdi jospary kerek. Bul rette olar ortalyq memlekettik organnyń damý josparymen úndestirilýi kerek», - dedi energetık.
Sarapshynyń paıymynsha, jylý nysandaryn jeke menshikten memlekettik menshikke berý kezinde obektilerdiń jaı-kúıine sapaly aýdıt júrgizý mańyzdy. Óıtkeni, iri nysandardy jańartý kóp ýaqytty qajet etedi. ıAǵnı, negizgi qýattardy aýystyrý úshin kásiporyn jumysyn toqtata turýy kerek.
Ol tarıfterdi qaıta qaramaı bolmaıtynyn aıtady.
«Kompanııanyń jaǵdaıyn azdy-kópti dárejede qalpyna keltirý úshin buryn belgilengen tarıfterdi kóterý kerek. Óıtkeni ol kezde salynǵan tarıftiń ishine nysandy qaıta qurylymdaý jáne jańǵyrtý shyǵyndary kirgizilmegen. Sondyqtan ondaı tarıf ózin aqtamady. Ondaı tıimsiz tarıfti ulǵaıtý qajet», - dedi Jaqyp Haırýshev.
Bul máseleni Memleket basyshsy da birneshe ret atap ótip, tarıfterdi uzaq merzimge ózgerissiz qaldyrýǵa bolmaıtynyn eskertken.
«Elektr energııasyna belgilengen tarıfter negizi bar shyǵyndardy jaýyp, salanyń damýyna múmkindik berýge tıis», - degen edi Qasym-Jomart Toqaev Elektr energetıkasyn damytý máseleleri jónindegi keńeste.
Túıindesek, eldiń jylý-elektr stantsııalaryndaǵy apattardyń jıilep ketýi birneshe qordalanǵan faktordyń áserinen bolyp otyr.
Birinshiden, eldiń energetıkalyq qýaty 80% tozǵan. Ekinshiden, bir jaǵynan halyq sany ósip, ekonomıka damyp keledi. Bul logıkalyq turǵydan tutynýdyń artyp, jyldamdaýyna ákeledi.
Foto Valerııa Býgaeva
Úshinshiden, jylý-elektr ortalyǵynyń kóbi jeke menshiktiń qolynda. Olardyń bul nysandardy qanshalyqty sapaly basqaryp otyrǵanyna baǵa beriletin kún jaqyn.
Prezıdent tapsyrǵandaı, quzyretti organdar «Investıtsııa ornyna – tarıf» baǵdarlamasy boıynsha memleket usynǵan múmkindikterge baǵa berýi kerek.
«Jylý-elektr ortalyǵynyń ıesi nysandy jańǵyrýtǵa dep elden tarıf arqyly alǵan aqshany qanshalyqty maqsatqa saı qoldandy?», Álde ol aqshany marja retinde qaltasyna basa berdi me?» degen máselege kóbirek nazar aýdarylmaq.
Jylý-elektr ortalyqtaryndaǵy apattar jıilep ketti. Sarapshylar energetıkalyq qýat kózderin memlekettiń basqarýyna qaıtarý kerektigin aıtyp otyr. Alaıda salany sapalyq turǵyda damytatyn júıeli baǵdarlama iske aspasa, ol da máseleni túbegeıli sheshpeıtin túri bar.
Foto Valerııa Býgaeva
Basty foto: Konstantın Shelkov