Qazaqstandaǵy jańa kezeńniń jol kartasy

NUR-SULTAN. QazAqparat - Qazaqstannyń jańadan saılanǵan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev memleket pen halyqtyń baılanysyn nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan halyqqa arnalǵan manıfest ispetti Joldaýynda eldiń keleshektegi baǵytyn aıqyndap berdi. Osyǵan oraı túrik saıasattanýshysy, ǵalym Kúrshad Zorlýnyń Prezıdent Joldaýy týraly «Egemen Qazaqstan» gazetinde jarııalanǵan maqalasyn nazarlaryńyzǵa usynamyz.

Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaev óz erkimen prezıdenttik mandatynan bas tartqannan keıin bıylǵy 9 maýsymda ótken saılaý­da ekinshi Memleket basshysy retinde saılanǵan Qasym-Jomart Toqaev apta basynda alǵash ret halyqqa Joldaý jasady.

Q.Toqaev Qazaqstannyń jańa kezeń­de­­­­gi basymdyqtary retinde tabys­ty ádil bólý, táýelsiz sot júıesi, tıimdi bas­qa­rý, lıberaldy demokratııa men ótken shaqtyń qundylyqtaryna negizdelgen jańǵyrtýlardy atap kórsetti.

N.Nazarbaevtyń 1997 jyldan bergi halyqqa arnaǵan joldaýlary memleket pen azamattardyń ózara is-qımylyna negizdelgen mańyzdy manıfest sanalady. Bul, sonymen qatar Elbasy atanǵan N.Nazarbaevtyń jańa kezeńge daıyndaǵan mańyzdy kóshbasshylyq qasıetteriniń biri. Osylaısha azamattar Prezıdenttiń kózqarasyn túsinedi jáne qandaı da bir baqylaý róline ıe bolady. Jańa Prezıdent Q.Toqaev halyqqa osyndaı sanaly túrde úndeý tastady jáne eldi buǵan deıin basqarǵan N.Nazarbaev modelin jalǵastyra beretinin kórsetti.

Jalpy, aldyn ala daıyndalǵan maq­sat­tar men tapsyrmalar qordalanǵan kóp­tegen máselelerdi sheshetini belgili. Táýel­sizdik alǵannan beri eldegi proble­malar men sheshimderdiń kýási bolǵan Q.Toqaev ekonomıkalyq reformalardy saıa­sı jáne quqyqtyq reformalarmen qatar júrgizý kerektigin aıtty. Jaqynda elde­gi demonstratsııalarǵa toqtala otyryp, Q.Toqaev mundaı beıbit jáne zańdy áreket­terge kedergi keltirýge bolmaıtynyn, tip­ti sherýshilerge qolaıly jerler berilý qa­jettigin málimdedi. Tıisinshe Q.Toqaev taıaýdaǵy bolashaqta eldiń damýyn bes negizgi baǵytta qaraıtynyn ań­­ǵar­­­­dyq. Olar: ádilettilik, táýelsiz sot júıe­­si, tıimdi basqarý, lıberaldy demo­kra­tııany ilgeriletý jáne ótken shaq­tyń qun­dylyqtaryna negizdelgen jań­ǵyr­týlar.

Atalǵan maqsattar men nusqaýlardyń tolyq jıyntyǵy jańa Prezıdent Q.Toqaevtyń ulttyq júıeni, ishki tynysh­tyqty saqtaıtyn jáne ekonomıkasy únemi ósip kele jatqan el týraly kóz­qarasyn bildiredi. Ekinshi jaǵynan, Túrkııa úshin Qazaqstannyń qaýipsizdigi men turaqtylyǵy úlken mańyzǵa ıe. Sondaı-aq munyń Túrkııanyń bolashaq baǵdar turǵysynan da máni zor. Eger Qazaqstan jańa menedjment modelimen óziniń tabysyn jalǵastyra berse, túrki álemi, naqtyraq aıtsaq, Túrki keńesine de onyń tıimdiligi artady.

Bizdiń eldegi ushaq bıletiniń qu­ny tý­ra­ly máselege Q.Toqaev ta toq­taldy. Eýropalyq marshrýttarmen sa­lys­tyr­ǵanda 30 paıyzǵa deıingi aıyr­ma­shylyqty aıtqan ol bul jaǵdaı Qa­zaqstannyń tranzıttik tasymalyna nuqsan keltiretinin jetkizdi. Keleshekte Qazaqstanda ushaq pen poıyz bıletteriniń baǵasy tómendeýi múmkin. Prezıdenttiń halyqqa Joldaýyndaǵy mańyzdy maq­sattaryna alda toqtalamyz.

Barlyq saladaǵy keshendi reformalar

Memlekettik basqarýdy qolaıly etý, ónimdilikti arttyrý úshin memlekettik qyzmetshilerdiń ortasha jasy jasarady, al memlekettik qyzmetkerlerdiń sany 2024 jylǵa qaraı 25 paıyzǵa qysqarady. Osy arqyly únemdelgen qa­ra­­jat tıimdi bas­qa qyzmetkerlerge bóli­ne­di. Azamattyq qoǵamǵa ba­ǵyttalǵan mem­leket týraly túsinik ba­­sym bolady. Atap aıtqanda, bas­pana máselesine qa­tys­ty shaǵymdar men óti­nish­­terge nazar aýdarylmaq. Sondaı-aq eger jer­gilikti ákimderge turǵyndardyń ber­gen baǵasy 30 paıyzdan tómen bolsa, olar­ǵa qatysty shara qabyldanady. Bar­lyq memlekettik kompanııalar jartylaı mem­lekettik kompanııalarǵa ótedi. Sony­men qatar muǵalimderdiń jalaqysy kóteriledi.

Sot bıligi táýelsizdik jáne beıta­rap­tyq qaǵıdattaryna sáıkes áreket etedi. Bul turǵyda Joǵarǵy sottyń sheshimderin tekserý ádisi basym bolmaq. Qajetti qadamdar tez arada qabyldansa, sheteldik ınvestıtsııalar da kóbeıe túsedi.

Qazaq tili men túrik tiliniń ortaq tusy kóp ári etımologııalyq turǵydan baılanysy zor. Byltyr N.Nazarbaevtyń nusqaýymen latyn álipbıine kóshý týraly sheshim qabyldanýynyń osy turǵyda mańyzy zor. Jańa Prezıdent Q.Toqaev bul qadamdy odan ári jalǵastyra bermek. Endi qazaqstandyq dıalog pen ja­rııa­lanymdar halyqaralyq jáne dıplo­matııalyq qatynastarda kóbirek baıqa­lady. Bul jaǵdaı eldegi qazaq tiliniń qoldaný aıasyn keńeıte túsedi.

Qazaqstannyń áskerı júıesinde keı­bir problemalar bar ekenin aıta kele, Q.Toqaev áskerı qyzmetti yntalandyrý úshin ári zamanaýı jáne tıimdi armııa qurý úshin qarjylyq qoldaýdyń ulǵaıatynyn aıtty. Qazaqstanda shamamen 18 mıllıon adam bar jáne áskerı qyzmetkerlerdiń sany 250 myńǵa jýyqtaıdy. Sonymen qatar polıtsııa sanynda tótenshe reformalar jasalady. Qaýipsizdiktiń taǵy bir máselesi – jerdi sheteldikterge satý. Q.Toqaev elde jıi talqylanatyn bul másele boıynsha naqty aıtty: jer sheteldikterge satylmaıdy.

Q.Toqaev shaǵyn jáne orta bıznesti qoldaý úshin baǵdarlama daıyndalǵanyn jetkizdi. 2020 jyldan bastap mıkro jáne shaǵyn bıznes tabysqa salynatyn 3 jylǵa sa­lyqtan bosatylady. Memlekettik qol­daý júıesi ornatylyp, atalǵan kom­pa­nııalarǵa qysym jasaý qylmys bolyp sanalady. Bir jaǵynan bul tájirıbe memlekettik bıýrokratııanyń shaǵyn jáne orta bıznesti jeke resýrs retinde kórýine jol bermeýge baǵyttalǵan.

Paıdalanylmaı jatqan jerler ony qoldanýǵa qabiletti turǵyndarǵa jal­ǵa beriledi. Barlyq egistik jerler túgen­deletin bolady. «Aýyl – el besigi» baǵ­darlamasy boıynsha paıdalanyla­tyn qarajat úsh esege artyp, olar ınfra­qu­rylymǵa, mektepter men aýrýhanalarǵa jumsalady. Aýylsharýashylyq óndirisin 4,5 ese arttyrý úshin sýarmaly jerlerdiń sany 4 esege artpaq.

Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl

Q.Toqaevtyń saılaý aldyndaǵy baǵ­dar­­lamasynda sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres mańyzdy oryn alady. Q.Toqaev bul máseleni óziniń alǵashqy ha­­lyqqa Jol­daý­ynda kóterip, kinásizdik pre­­zýmptsııa­syn joǵary basqarý organdary qaı­ta anyqtaıtynyn jáne sybaılas jem­qor­lyqqa qarsy ınstıtýttardaǵy prob­lemalar dereý joıylatynyn málim­de­di.

Q.Toqaev zeınetkerlerge arnalǵan arna­ıy jeńildikter júzege asatynyn má­limdedi. Tıisinshe zeınetaqy qorynda jı­nalǵan qarajatynyń bir bóligin belgili maqsatta qoldana alady; mysaly, úısiz adam úı satyp alsa nemese bilim alý maq­satynda paıdalansa bolady. Taǵy da, osy sheńberde mindetti zeınetaqy saqtandyrýynyń 5 paıyzyn tóleý 2023 jylǵa deıin shegeriledi. Sonymen qatar mindetti medıtsınalyq saqtandyrý júıesi 1 qańtardan bastap engiziledi.

Qoǵamdyq kelisim men turaqtylyqty saqtaý

Qazaqstan – túrli etnos ókilderi ómir súretin el. Tuńǵysh Prezıdent N.Nazarbaev ult máselesine úlken mán bergenimen, ol árqashan osy sheńberdegi erkindik aımaqtaryn saqtap qalýǵa tyrysty. Q.Toqaev eldiń birligin mańyzdy dep sanaıdy. Osy maqsatta ol áleýmettik kómek júıesiniń kúsheıtilýine mańyz bermek. 1,7 mıllıon adam áli de áleýmettik kómek alýda. Q.Toqaev qyzmetke kirisken kezde osyndaı sheshim qabyldap, tabysy tómen toptardyń qaryzyn keshirýdi tapsyrdy.

Atalǵan maqsattar jańa Prezıdent Q.Toqaevtyń birtutas memlekettik júıeni, ishki tynyshtyqty saqtaıtyn jáne ekonomıkasy únemi ósip kele jatqan eldi alǵa jeteleıtinin kórsetti.

Kýrshad ZORLÝ,
«Anadoly Agency»

Aýdarǵan Abaı ASANKELDІULY,

«Egemen Qazaqstan»