Qazaqstandaǵy neırohırýrgııanyń problemalary emhana deńgeıinde bastalady - neırohırýrg dáriger A.Shpekov
2008 jyly 1 shildede iske qosylǵan Ortalyqta osy ýaqytqa deıin 11 myńnan astam naýqas syrqattaryna daýa aldy. Atalmysh saladaǵy tabystary úshin Qazaqstan 2014 jyly Azııa elderi neırohırýrgteriniń H kongresin ótkizý qurmetine ıe boldy. Salanyń elimizdegi damýy men ondaǵy problemalar týraly suhbatymyzda RNǴO-nyń neırohırýrg dárigeri Azat Shpekov aıtyp beredi.
- Azat Sálimuly, Sizdiń pikirińizshe, búgingi kúngi neırohırýrgııanyń negizgi problemalary qandaı?
- Jalpy, neırohırýrgııanyń barlyq salalary ózekti bolyp sanalady. Sebebi, neırohırýrgııa - ol negizinen áleýmettik problemalar. Máselen, jıi kezdesetin mı men julyn jaraqattary, ártúrli mı tamyrlary syrqattary múgedektik kórsetkishi boıynsha qazirgi ýaqytta birinshi orynda tur. Sonymen qatar, balalar neırohırýrgııasyndaǵy túıtkilder áli tolyq sheshimin tappaǵan. Sonyń ishinde mı isikteri máseleleri osy kúnge deıin zerttelý ústinde. Olarda qoldanylatyn emdeý tehnologııalary, zertteý ádisteri áli de jaqsartylyp, jańartylyp jatyr. Sondyqtan, neırohırýrgııanyń qaı baǵytynda bolmasyn sheshilmegen problemalar tabylady.
- Naqty Qazaqstan týraly aıtatyn bolsaq.
- Qazaqstandaǵy neırohırýrgııanyń problemasy emhana deńgeıinde bastalady. Naqty aıtsam, naýqastyń neırohırýgııalyq syrqatqa shaldyqqanyn anyqtaý, sol salada mamandardy daıarlaý, olardy shet elderde oqytý. Bizge naýqastar josparly túrde ǵana emes, shuǵyl túrde de túsedi. Keıbir jaǵdaılarda alǵashqy jedel medıtsınalyq járdem naqty emhanalarda kórsetiledi. Mysaly, mı tamyrlary syrqattarynyń 90 paıyzdan astamy - mıǵa qan ketýmen nemese mı tamyrlarynyń bitelýimen, ıaǵnı ınsýltpen bilinedi. Sondyqtan, qaı naýqastarǵa neırohırýrgııalyq kómektiń qajet ekendigin der kezinde anyqtap-bilý óte mańyzdy. Aıtqanymdaı, neırohırýrgııanyń qaı baǵytynda bolmasyn sheshimin tappaǵan problemalary kóp. Árıne, osyndaı Ortalyqtyń qurylǵany, munda tegin emdelý múmkindigi, qazaqstandyqtar úshin úlken kómek.
Aıta keteıin, bizdiń bazamyzda neırohırýrgtardy daıarlaý júrgiziledi. Qazir onda 8 adam oqyp jatyr.
- Siz, Reseıdegi eń kóne jáne álemdegi alǵashqy ǵylymı-praktıkalyq neırohırýrgııalyq ınstıtýt - A.L.Polenov atyndaǵy ǵylymı-zertteý neırohırýrgııalyq ınstıtýtynda oqyp, ozyq tehnologııalarmen jumys istedińiz. Qazaqstannyń qazirgi kúngi neırohırýrgııasyn medıtsınasy damyǵan ozyq elderdiń atalmysh salasymen salystyrýǵa keledi me?
- Ortalyqtaǵy mamandardy jáne qural-jabdyqtardy alyp qarastyratyn bolsaq, sóz joq salystyra alamyz. Ortalyqtyń qural-saımandarmen jabdyqtalýy halyqaralyq talaptarǵa tolyǵymen saı. Qazirgi ýaqytta saı dep aıtqan durys bolar. Keleshekte shet elderdegideı jańartylyp turady degen úmittemiz. Sebebi, neırohırýrgııa medıtsınanyń óte qarqynmen damyp kele jatqan, únemi jańa tehnologııalardy qajet etetin salasy. Tipti, árbir alty aı saıyn saladaǵy jańashyldyqtardy baıqap turamyz. Sondaı-aq, aıta keteıin, bıylǵy jyldyń maýsym aıynda Ortalyqta halyqaralyq deńgeıdegi úlken konferentsııa ótti, oǵan birqatar memleketten álemge tanymal 20-ǵa jýyq neırohırýrg qatysty. Olar qur alaqan kelmeı, baıandamalaryn oqyp, kórsetilim operatsııalaryn jasady. Onymen birge, bizge mynany daıyndap qoıyńdar nemese myna qural-saıman jetispeıdi degendi aıtqan joq. Olar keldi de, operatsııany «óz úılerindegideı» jasaı berdi. Sebebi, bizde olardyń qajettiligin qanaǵattandyratyn barlyq qural-jabdyqtar bar.
- Ortalyq túgelimen jańa qural-jabdyqtarmen jabdyqtalǵan. Olardyń tilin biletin mamannyń tapshylyǵynan turalap turǵan apparattar bar ma?
- Mamandarymyzdy shet elderge birneshe aıǵa oqytýǵa jiberip turamyz. Biraq ol jetkiliksiz ekendigi túsinikti. Sebebi, ol quraldar úlken bilimdi, biliktilikti qajet etedi. Al ondaı bilimdi qysqa ýaqyt ishinde jáne qajetti deńgeıde alý múmkin emes. Meniń oıymsha, bul máseleler keleshekte sheshimin tabady. Búginde mamannyń jetispeýshiliginen qoldanyssyz turǵan bir apparatymyz bar. Mamandy izdestirý ústindemiz.
- Dıagnostıka - aýrýdy nemese asqynýdy der kezinde anyqtaıtyn, em-domdy ýaqytyly qoldanýǵa septigin tıgizetin ádis. Dıagnostıkalyq quraldarmen jabdyqtalýlaryńyz qalaı?
- Ortalyqta qajetti barlyq dıagnostıkalyq apparattar bar. Biraq keıbir apparattar rasynda, jańartýdy nemese basqa modelderge aýystyrýdy qajet etedi. Atap aıtsam, qazir bizde tamyr ishimen otalar - monoplandyq angıografpen jasalady. ıAǵnı olar beıneni bir baǵytta, bir jazyqtyqta kórsetedi. Al qazir damyǵan elderde qoldanylatyn apparattar bir ýaqytta eki jazyqtyqty kórý múmkindigin beredi. Ondaı quraldy Ortalyqta engizý aldaǵy josparda bar. Odan basqa, qazir biz alty keskindi úlgidegi kompıýterlik tomograftardy qoldanyp otyrsaq, basqa neırohırýrgııalyq ortalyqtar tomograftardyń 64 keskindi úlgisine kóship úlgirgen. Apparattardyń úlgileriniń ereksheligi bizdiń jumysymyzdy asa shektemeıdi, biraq, jańa quraldardyń arqasynda jumysymyz odan saıyn jaqsara túser edi. Joǵaryda atap ótkenimdeı, neırohırýrgııa salasy jańa tehnologııalardy qysqa ýaqyt ishinde qajet etetin sala. Sondyqtan, bir eki jyldan keıin, qazir bar quraldardyń ornyn jańa modelderge aýystyrý qajettigi týyndap jatsa, biz oǵan tańǵalmaımyz.
- Búgingi kúni neırohırýrg dárigerler qandaı patologııalarmen jıi kezdesedi?
- Búgingi tańda elordada kólik sanynyń jáne qurylys jumystarynyń qarqynmen artýyna baılanysty, jol apattary men qurylys nysandaryndaǵy mı men julyn jaraqattary jıi kezdesedi. Al basqa syrqattardyń jıiligi aıtarlyq ózgergen joq.
- Al týa bitken patologııalardyń úderisi qandaı?
- Týa bitken neırohırýrgııalyq patologııalar, jaraqatpen baılanyssyz basqa da neırohırýrgııalyq syrqattardyń sany aıtarlyqtaı artqan joq. Olardy tek anyqtaý deńgeıi artyp otyr. Sebebi, ózge óńirlerde olardy anyqtaıtyn qural-jabdyqtar - magnıttik rezonanstyq jáne kompterlik tomograftar, ýltradybystyq apparattar jáne taǵy basqalar kóptep ornatylýda.
- Bet aýyrsynýlary qazirgi nevrologııa men neırohırýrgııanyń ózekti problemasynyń biri. Sońǵy ýaqytta trıgemınaldy nevralgııamen aýyratyndar sany nelikten artyp otyr?
- Iá, trıgemınaldy nevralgııamen aýyratyn naýqastarmen qazir jıi kezdesip otyrmyz. Biraq, jańa aıtyp ótkenimdeı, bul syrqatqa shaldyqqan naýqastardyń sany artyp otyrǵan joq, olardy anyqtaý dárejesi joǵarylady. Bul dıagnoz negizinen klınıkalyq baǵalaý arqasynda qoıylady. Trıgemınaldy nevralgııany áleýmettik problema dep aıtýǵa ábden bolady. Óıtkeni bul syrqatqa shaldyqqan naýqastardyń ómiri óte aýyr. Ol adamdardyń bet aýyrsynýlaryn sózben aıtyp jetkizý múmkin emes. Olar tamaqtanǵanda, beti men tisterin jýǵanda nemese betine bir zat janasqanda beti men tisteri ustama túrinde qatty aýyrady. Jáne mundaı ustamalar árbir 20-30 mınýt saıyn, tipti odan da jıi qaıtalanyp turady.
Qazir otandyq mamandardyń arasynda trıgemınaldy nevralgııa dıagnozyn qoıa alatyn, ony anyqtaı alatyn mamandar sany artyp keledi. Sonymen qatar, joǵary nátıjeli hırýrgııalyq emdeý ádisteri engizilgeninen bastap, jergilikti nevrologtar, stomatologtar, jaq bet hırýrgtary jáne basqa da mamandar mundaı naýqastardy bizdiń ortalyqqa baǵyttaı bastady.
Amerıka, Kanada, Eýropada júrgizilip jatqan statıstıkalyq zertteýler nátıjesine súıensek, Qazaqstanda jyl saıyn trıgemınaldy nevralgııamen aýyratyn jańa 600 naýqas anyqtalady. Bul kórsetkish barlyq elderde qalypty jáne ózgerissiz. ıAǵnı, 100 myń adamnyń arasynan 4 naýqas kezdesedi.
- Atalmysh syrqaty bar naýqastardy emdeýde jańa qandaı tehnologııalardy qoldanyp otyrsyzdar?
- Álemde trıgemınaldy nevralgııany emdeýdiń birneshe ádisi bar. Solardyń ishinde nátıjeliligi eń joǵary jáne jıi qoldanylatyny - radıotolqyndy destrýktsııa ádisi men mıkrovaskýlıarlyq dekompressııa ádisi. Qazir gamma-pyshaq qoldanyla bastady. Biraq bul ádistiń nátıjesin baǵalaýǵa baǵyttalǵan zertteýler áli aıaqtalǵan joq. Degenmen, aldyn ala kórsetkishteri jaman emes. Sondaı-aq, úshtik nervti ballonmen qysyp tastaý ádisi bar. Zamanaýı zertteýlerdiń nátıjesine súıensek, barlyq ádisterdiń ishinen radıotolqyndy destrýktsııa men mıkrovaskýlıarlyq dekompressııa ádisteriniń aýyrsynýdy joıý kórsetkishi joǵary jáne asqynýdy az beretin ádister sanalady. Bizdiń Ortalyqta naqty osy eki ádis qoldanylady. Mıkrovaskýlıarlyq dekompressııa ol - jalpy narkoz arqyly, bas súıegin ashyp jasalatyn birneshe saǵattyq (ortasha eseppen 4 saǵat) úlken ota. Bul otany densaýlyq jaǵdaılaryna baılanysty barlyq naýqastarǵa jasaı almaımyz. Qart, ókpe ne júrekterinde syrqattary bar adamdarǵa radıotolqyndy destrýktsııa ádisin qoldanamyz. Naýqas operatsııadan keıin Ortalyǵymyzda 1-2 kún ǵana jatady. Tamyrishilik narkozben jasalatyn ota barysynda úshtik nervtiń túıinine engizilgen elektrod bettiń aýyratyn ýchaskisin anyqtap-tabady da ártúrli jıiliktegi radıotolqyndardy berý arqyly nervtegi aýyratyn talshyqtar buzylyp, birneshe mınýttyń ishinde bettegi aýyrsyný joıylady. Bul operatsııanyń artyqshylyǵy da sol - bettiń tek aýyratyn jerine áser etý arqyly aýyrsynýdy basý. Eki operatsııanyń nátıjeliligi 90 paıyzdan astam. Naýqas operatsııadan keıingi mezette-aq aýyrsynýdan aıyrylady. Operatsııadan keıingi asqyný qaýpi basqa emdeý ádisterimen salystyrǵanda eń tómen. Ártúrli avtorlardyń ádebıet málimetterine sáıkes, radıotolqyndy destrýktsııadan keıingi ólim kórsetkishi nólge teń.
- Aıtyp otyrǵan emdeý ádisterin osy ýaqytqa deıin qansha naýqasqa qoldandyńyzdar?
- Radıotolqyndy destrýktsııa apparaty bizde buryn bolǵan joq. Ony aǵymdaǵy jyldyń shilde aıynda ornattyq. Osy ýaqytqa deıin apparatpen on naýqasqa em júrgizdik. Onyń segizi keselinen tolyǵymen aıyqsa, qalǵan ekeýinde aýyrsyný deńgeıi jáne onyń jıiligi áldeqaıda tómendedi. Sonyń arqasynda olar dárilerin kúndelikti qabyldamaı, jumystaryn atqara bere alady. Mysalǵa, operatsııaǵa deıin ustamalar árbir 10-15 mınýt saıyn qaıtalanyp tursa, qazir kúnine bir-eki ret bolǵanymen naýqas aýyrsynýdy burynǵydaı qatty sezinbeıdi. Radıotolqyndy destrýktsııa operatsııasynyń bir artyqshylyǵy - ony densaýlyqqa zııan keltirmeı qaıtalap jasaýǵa bolady. Sóıtip bettiń aýyrsynýyn tolyq joıýǵa bolady.
Al mıkrovaskýlıarlyq dekompressııa operatsııasyn bir jarym jyl boıy jasap kelemiz. Ol ádis boıynsha 34 adamǵa kómek kórsettik. Nátıjesi, 3-eýinde aýyrsyný ustamalarynyń deńgeıi de, jıiligi de tómendedi. Qalǵan 31-inde aýyrsynýlar operatsııadan keıin tolyǵymen joıyldy. Naýqastarmen biz árbir úsh aı saıyn telefon arqyly habarlasyp turamyz. Osy ýaqytqa deıin eshbiri jańadan paıda bolǵan bet aýyrsynýlaryna shaǵymdanǵan joq.
- Qazaqstandyqtar shet elge shyqpaı-aq, Sizderdiń Ortalyqta syrqattardyń basqa qandaı túrlerinen aıyǵa alady?
- Qazir Ortalyqta jasalatyn operatsııalardyń kópshiligi buryn-sońdy Qazaqstanda jasalmaǵan. Sonyń ishinde, bas súıegin ashpaı tamyr ishinen jasalatyn operatsııalar. ıAǵnı tamyrdyń ishimen boılaı, ınsýlttiń sebebi bolyp tabylatyn syrqatqa jetip emdeý. Sheteldik mamandar Ortalyqqa ara-tura kelip, sheberlik-sabaqtaryn ótkizip turatyny bolmasa, kúndelikti operatsııalardy otandyq dárigerler jasaıdy. Qazir bizge naýqastar taıaý shet elderden, Reseıden kelip jatyr.
Onymen birge, Ortalyqta týa bitken jáne júre paıda bolǵan óte kishi kólemdegi túzilisterdi, mı isikterin mıdy artyq zaqymdamaı, eń jaqyn jolmen alyp tastaý múmkindigi bar. Ondaı operatsııalarda qoldanylatyn neıronavıgatsııa júıesi tek damyǵan elderde ǵana bar. Osy júıeniń arqasynda operatsııanyń uzaqtyǵyn jáne odan keıingi asqynýlardy edáýir azaıtýǵa múmkin boldy. Sonymen qatar, jaqyn arada epılepsııa hırýrgııasyn engizý josparlanyp otyr. Oǵan qajetti qural-jabdyqtardyń barlyǵy Ortalyqta bar.
Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini, Respýblıkalyq neırohırýrgııa ǵylymı ortalyǵynda álemniń damyǵan elderinde jasalatyn neırohırýrgııalyq operatsııalardyń barlyq túrin jasaý múmkindigi bar jáne olardyń basym deni jasalyp jatyr.
- Suhbattasqanyńyzǵa rahmet!