Qazaqstandaǵy destrýktıvti aǵymdarǵa tosqaýyl qoıatyn ýaqyt keldi –dintanýshy
Qazaq úshin jalpy «ıslam dini» degen ortaq uǵym boldy. Odan keıin, «ol basqa din eken» degen másele bizdiń tarıhymyzda bolǵan joq. Kezindegi bizdiń dinı ǵulamalarymyz osy máseleniń barlyǵyn táptishtep surap, halyqqa keregin berip otyrǵan. Sol sebepti, eshqandaı másele týyndaǵan joq. Táýelsizdik alǵannan keıingi jyldary elimizde joǵary dinı bilim alý múmkindigi bolmaǵan soń, kóbi shetelge bilim izdep ketti.
Shet memleketterde dinı bilim alǵan jastar Qazaqstanǵa sol jaqtyń ıdeologııasyn alyp keldi. Ókinishke qaraı, bizdiń azamattarymyzda ony suryptap jatatyndaı dinı saýaty bolǵan joq. Endi, qazir dinı bilim berý boıynsha memlekettik zańnamalarǵa ózgerister engizildi. Naqty tekserilgennen keıin sheteldegi joǵary oqý oryndarynda qosymsha bilim alýǵa múmkindik bar. Biraq naqty aıqyndalǵan, durys ekendigine kóz jetkizilgen JOO-larda ǵana bilim ıgerýge ruqsat beriledi. Árıne, bul kesh bolýy da múmkin. Biraq «eshten kesh jaqsy» demekshi, keıingi jastarǵa ıe bolyp qalsaq ta – jaman emes.
Qazaqstandaǵy destrýktıvti, dástúrli emes aǵymdarǵa tosqaýyl qoıatyn ýaqyt keldi. Óskeleń urpaqty, jalpy qoǵamdy bul jat ıdeologııadan qutqarýymyz kerek. Tabandy túrde kúresý qajet. Tek qana memleket, úkimet emes, jalpy azamat, qoǵam, otbasy bolyp sergek qaraýymyz tıis. Óıtpegen jaǵdaıda dinı alaýyzdyq óz qarakóz qandastarymyzdyń arasynda ýshyǵyp ketýi múmkin. Óıtkeni qazirgi álemdik saıasattyń bir ushqyny osyndaı dinı alaýyzdyq týdyrý arqyly memlekette dúrbeleń týdyrýǵa sebep bolyp otyr. Sondyqtan biz osynyń aldyn alýymyz kerek.
«Dástúrli din» - sońǵy kezde jıi aıtylyp júrgen termın. Jalpy, bizde mundaı sóz bolǵan joq. Óıtkeni, burynnan ustanyp kele jatqan dinı kózqarasymyzdy basqa aǵymdardan ajyratyp alý úshin «dástúrli din» degen termındi qoldanyp júrmiz. Bireýler «dástúrli din, dástúrli ıslam» degen bola ma?» dep aıtyp jatady. Islam – ol bir ǵana ıslam. Ol eshqashan buzylǵan joq, Quran ózgergen joq. Qaı jerde bolmasyn ıslam – ıslam bolyp qala beredi. Biraq biz ony qalaı túsindik? Bizdiń qazaqı dúnıetanymdaǵy ıslamdyq kózqarastar qandaı? Ǵulamalarymyz din týraly ne aıtty? Onyń ishindegi eń basty qundylyq ne? Mine, osy máseleler turǵysynan ár halyqtyń óziniń mentalıteti, erikti kózqarasy, ustanymdary, rýhanı murasy bar. Rýhanı murany jańǵyrtý máselesi rasynda da óte ózekti bolyp otyr. Eger kimde-kim óziniń dástúrli qundylyqtarynan sýsyndaǵan bolsa, ol azamat teris aǵymdardyń artynan erip kete qoımaıdy. Qarny ash bolsa da, áleýmettik jaǵynan qınalyp jatsa da, ekstremızmniń qataryn toltyrmaıdy. Óıtkeni, ol sol qundylyq arqyly ózin saqtap qalady.
Bizdiń dástúrli dinimiz, kózqarasymyz, sonyń ishindegi ıslam ǵulamalary, jalpy qazaqtyń qandaı aǵartýshysyn alyp qarasańyz, barlyǵy derlik bilimin medreselerden sýsyndaǵyn. Aldyńǵy ál-Farabıden bastap, keshegi Abaı, Shákárim, Máshhúr-Júsipterge deıin, tipti Alash zııalylarynyń basym kópshiligi medreselerden bilim aldy. Olaı bolsa, dástúrli dindi berik ustanǵan, qundylyqtardy saqtaǵan. Árıne, bul jerde «dástúrli» degen sóz ıslamnan bólek dep túsinbeý kerek, bizdiń salt-dástúrimizben qabysqan, tipti qazir din dep aıtýdyń ózi qıyn.
Eń aldymen, bizge rýhanı tynyshtyq qajet. Al rýhanı tynyshtyq bolmaǵan memlekette, bólshek-bólshek bolǵan qoǵamda eldiń ál-aýqatyn durystaý da múmkin emes. Altynmen aptap, kúmispen qaptap qoısańyz da adamnyń ishki qundylyǵy qalyptaspaıtyn bolsa ol memleket búlinýge daıyn turady.
Keńshilik Tyshqanuly, dintanýshy