Qazaqstandaǵy bıznes-ahýal ınvestıtsııany kóbeıtýge oń áser etedi - EADB basshysy Dmıtrıı Pankın
- Dmıtrıı Vladımırovıch, Eýrazııalyq odaqtyń quramyndaǵy qandaı elder EADB-dan ınvestıtsııany kóp alady? Sondaı-aq, bul ınvestıtsııalar qandaı baǵytqa jumsalyp jatyr?
- Bizde belgilengen naqty lımıt joq. Iá, keıbir bankterde, máselen, bank qarjysynyń 20 paıyzy bir elde, 10 paıyzy ekinshi elde bolý kerek degen erejeler bar. Al biz, eń aldymen, tutynýshylar bizge usynatyn jobanyń sapasyna basa mán beremiz. Qazirgi tańda bank qarajatynyń 45 paıyzy - Qazaqstanda. Bul - ózge elderge qaraǵanda eń úlken úles. Nelikten bulaı deseńizder, bul bóliniske birneshe faktor áser etti. Birinshiden, Qazaqstandaǵy bıznes-ahýal ınvestıtsııanyń kóptep tartylýyna qaraı beıimdelgen. Ekinshiden, Qazaqstan úkimetimen ınvestıtsııa tartý baǵytynda tıimdi dıalog bar. Memlekettik organdar jedel ári ornyqty jumys atqarady. Úshinshiden, bizge zor qoldaý kórsetilip otyr. Mysaly, ótken jyly ǵana Ulttyq bank naryqtyń barlyǵy jabylyp qalǵanda, teńgemen qarjylandyrýdy jolǵa qoıdy. Osynyń arqasynda Qazaqstan aýmaǵynda birneshe jobany júzege asyrýǵa múmkindik aldyq.
- Qarajat bólý týraly sheshim qabyldanar aldynda ne esepke alynady?
- Biz, eń aldymen, jobanyń ıntegratsııalyq quramyna mán beremiz. Máselen, bir elde taýar óndirilse, ekinshi elde ol tolyqtyrylady. Nemese ınvestıtsııa bir elden ekinshi elge quıylýy múmkin. Máselen, qazaqstandyq kompanııa Reseıden zaýyt satyp alady. Sonymen birge, tek taýar da jetkizilýi yqtımal. Mysaly, ERG Sokolov-Sarybaıda temir kenin óndirip, Magnıtogor metallýrgııalyq kombınatyna jetkizse - biz osy tapsyrysqa nesıe beremiz.
Sonymen birge, damý keleshegi bar jobalar da biz úshin mańyzdy: modernızatsııa júrip, jańa óndiris iske qosyldy delik. Demek, ol jobaǵa aldaǵy ýaqytta da nesıe bólý kerek. Biz mundaı jaǵdaıda qarjylandyrýǵa asyqpaımyz.
- Bank qazirgi tańda qandaı jobalardy qarastyryp jatyr?
- Jaqyn arada Qazaqstandaǵy birneshe mańyzdy jobalar boıynsha sheshim qabyldaý josparda bar. Bul quny 200 mıllıon dollarlyq «Bogatyr Kómir» kómir óndirý ornyn, Ortalyq-azııalyq energetıkalyq kompanııanyń qurylǵylaryn jańartý jobalaryn qarjylandyrý kózdelip otyr. Qurylǵylar Reseı Federatsııasynan ákelinbek. Atyraý teńiz portyn jańartýǵa qatysty nesıe bólý jobasy talqylaný ústinde. «Qazaqstan temir jolyna» qatysty da birneshe mańyzdy joba bar.
- Qazaqstan shuǵyl túrde tehnologııalyq modernızatsııalaýǵa baǵyt túzegeni belgili. Bul úrdis qazaqstandyq kompanııalar men kásiporyndardyń tarapynan óndiris jaraǵyn jańartý baǵytynda ótinimderdiń berilý mólsherine áser etti me?
- Bizdi ınfraqurylym jáne energetıka salalary qyzyqtyrady. Energetıka salasynda barlyq energetıkalyq qurylǵylardyń 50 paıyzǵa jýyǵy joǵary deńgeıde eskirip ketkendigi, olardyń ómirsheńdiginiń sarqylyp bara jatqany alańdatady. Buǵan qosa Qazaqstanda sońǵy alty aıda elektr energııasyna suranys 9 paıyzǵa artyp otyr. Jaqyn keleshekte qurylǵylardyń qazirgi hali energetıkalyq qýattylyqtyń suranysyn qanaǵattandyra almaı qalýy yqtımal. Demek, jańa qýattylyqsyz jaǵdaı ábden ýshyǵýy múmkin. Sondyqtan, energetıka salasynda jańa qurylǵylardyń engizýdiń mańyzdylyǵyn túsinip otyrmyz.
Buǵan qosa kómirtekti generatsııadan qalpyna keltirilgen qýat kózderine aýysý salasyn erekshe atap ótkim keledi. Árıne, bul aýysym birden emes, qadam-qadam saıyn júzege asýy kerek. Kún jáne jel elektr stantsııalary - bul jańa tehnologııalar. Biz bul turǵyda modernızatsııaǵa degen joǵary suranysty baıqap otyrmyz. Sonymen birge, taý-ken, kómir syndy ónerkásiptiń dástúrli salasynda eski kenderdi jańartý týraly sóz qozǵalyp jatyr.
- EAEO elderine quıylǵan tikeleı ınvestıtsııalar týraly atap óte alasyz ba?
- 2016 jyldyń basynan beri EAEO elderi arasyndaǵy jınaqtalǵan tikeleı ınvestıtsııalardyń mólsheri 23,6 mıllıard dollardy qurady. Onyń 82 paıyzy - reseılik, 17,5 paıyzy Qazaqstannyń úlesinde. Demek, joǵaryda atalǵan eki eldi negizgi oıynshylar dep ataýǵa da bolady. Qazaqstannyń jınaqtalǵan tikeleı ınvestıtsııasy - 4,1 mıllıard dollar.
- Bankti qurý kezinde Qazaqstanǵa reseılik kapıtaldyń quıylǵany, alaıda birshama ýaqyttan keıin jaǵdaıdyń ózgergeni baıqalady. Sizder bul protsesti baqylap otyrsyzdar ma?
- Tez ósimniń bolmaǵany týraly sóz qozǵaýǵa bolady. Biraq, salynǵan kapıtaldy qaıtaryp aldy deýge kelmeıdi. Ulttyq valıýtalardyń devalvatsııalanýyna qatysty kapıtaldy qaıta baǵalaýǵa týra keldi. Rýblmen salynǵan salymdardy dollarmen qaıta sanaǵanda teris kórsetkishke ıe bolǵandaı kórinedi.
Bunyń ekinshi jaǵy da bar. Kapıtaldyń quıylýynyń ózine tán artyqshylyqtary baryn da atap ótken lázim. Máselen, reseılik kapıtal - eń aldymen munaı men gaz. Al Qazaqstandaǵy ınvestıtsııa kóp jaǵdaıda aýyl sharýashylyǵy ónimderi, azyq-túlik, týrızm, metallýrgııa, kólik keshenderi bolyp keledi.
Reseılik kompanııalardyń taǵy bir ereksheligi - tek iri kompanııalardyń qatysýy. Nelikten deseńiz, orta býyndy bıznes úshin ákimshilik kedergiler jeterlik. Ónim minsiz bolǵan kúnniń ózinde, ózge elge nemese ózge oblysqa ený ońaıǵa soqpaıdy. Tarıften tys kedergiler, menińshe, shaǵyn jáne orta bıznestiń ıntegratsııalyq úrdisine zor kedergi keltiredi. Іri bıznes qıyndyqtardan attap ótý múmkin, al ShOB úshin bul kúrdeli másele.
- Siz Qazaqstan men Reseıdiń EAEO naryǵyndaǵy negizgi oıynshylar ekenin atap óttińiz. Qaı elde bıznes-klımat jaılyraq?
- Sandar sóılesin. Qazaqstanǵa tartylǵan sheteldik ınvestıtsııa - 120 mıllıard dollardy, Reseıge tartylǵany - 258 mıllıard dollardy qurady. Iá, Reseıge kóbirek tartyldy, degenmen reseılik ekonomıka qazaqstandyqtan 10 ese úlken ekenin de esten shyǵarmaý kerek. Demek, biz Qazaqstanǵa tartylǵan tikeleı ınvestıtsııanyń Reseıden góri kóp ekenin kórip otyrmyz. Eger Doing business-tiń sońǵy reıtıngin baqylap otyrsaq, halyqaralyq ındıkator boıynsha Qazaqstan alǵa umtylyp bara jatqanyn kóremiz: Qazaqstan bıznes engizýdiń yńǵaılylyǵy jaǵynan 35 orynda, al ótken jyly 41 orynnan kóringen edi.
- Alaıda, QR Premer-mınıstri Baqytjan Saǵyntaev sońǵy sóılegen sózderiniń birinde iri kompanııalardy sanamaǵanda, bıznes memlekettik organdar men ulttyq kompanııalardyń mańaıyndaǵy tapsyrystarǵa táýeldi bolyp turǵanyna oraı narazylyǵyn bildirgen bolatyn...
- Óte mańyzdy másele. Halyq kóp jaǵdaıda memleket pen memlekettik kompanııalarǵa qaraı beıimdelip alǵan. Al kásipkerliktiń ıdeologııasyn gúldendirý úshin (bir ónimdi shyǵardyń, ákimshilik qoldaýdy kútpeı-aq naryqqa jiberdiń) qoǵamdyq qurylymda úlken ózgerister bolýy kerek. Bul másele tek Qazaqstanǵa ǵana emes, Reseıge de, postkeńestik elderdiń bárine de qatysty.
- Aıtpaqshy, Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev ekonomıkalyq modernızatsııamen birge, qoǵamdyq sanany da jańǵyrtý basa mańyzǵa ıe ekendigin atap ótken bolatyn...
- Iá, mundaı málimdeme qurmetteýge turarlyq. Maǵan Qazaqstanda qoǵamdyq sanany jańǵyrtý týraly, tamyr-tanystyq qaǵıdatynan alshaqtaý jaıly aıtylyp jatqany unaıdy. Adamdardy tamyr-tanysymen emes, múmkindigi men darynymen baǵalaýdyń mańyzy óte zor.
- Eń sońǵy suraq. QR Ulttyq banki jyldyń ekinshi jartysynda qysqa merzimdi notalardy satý úshin blokcheın tehnologııasyn bastaýdy oılastyryp otyr. Eldiń ortalyq bankiniń bul qadamyn erte nemese kesh jasaldy dep baǵa bere alasyz ba? Integratsııalyq protsester aıasynda blokcheınniń keleshegi týraly ne deısiz?
- Blokcheınniń tehnologııa retinde ómir súrýge quqyǵy bar. Ár qatysýshy jeke qoldanýshy retinde qundy qaǵazdardy, jeke múlikti, kelisimdi tirkeý kezinde qoldan jasaýǵa bolmaıtyn birlestik qurýǵa qatysady, osy turǵyda aqparatty bólýde ol mańyzdy. Biraq, men bıtkoın aqsha birligi bolyp ketedi-aý degenge senbeımin. Barlyq ekonomıkalyq ǵylym kórsetip otyrǵandaı, aqsha nemese el ishindegi qundy dúnıeler (máselen altyn) nemese memlekettiń senimine ıe qoldan jasalǵan birlik qana. Eger teńge retinde jalǵan qaǵazdy basyp shyǵarsańyz - jazalaıdy. Bıtkoınniń artynda blokcheınniń tehnologııasyna degen senim jatyr. Qazir ol jumys atqaryp jatyr, biraq biz bes jyldan keıin ne bolatynyn bilmeımiz. Progrestiń ózi múmkin emes dúnıelerdiń eki jyldan keıin múmkin bolyp ketetinin kórsetip otyr. Meniń oıymsha, bıtkoınniń jalǵasyn qaıtalaıtyn taǵy bir baǵdarlama paıda bolýy yqtımal. Sonda birlikke degen senim joǵalyp ketýi de múmkin. Sondyqtan, men valıýta retindegi bıtkoınge kúmánmen qaraımyn.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!