Qazaqstandaǵy balalardyń psıhıkasy 15 jasqa qaraı nasharlaıdy - DDU zertteýi
11-15 jas aralyǵyndaǵy mektep oqýshylarynyń saýalnamasy Ortalyq Azııa men Eýropada keń taralǵan jáne alańdatarlyq tendentsııany anyqtady: jasóspirim qyzdardyń psıhıkalyq ál-aýqatynyń keńinen nasharlaýy.
Alaıda, Qazaqstanda kórinis nıýanstarmen erekshelenedi: 13-15 jas aralyǵyndaǵy qazaqstandyq jasóspirim oqýshylardyń psıhıkalyq ál-aýqaty (100-den 72 jáne 68 ball) 44 eldegi qurdastarynyń ishindegi eń jaqsysy. Sonymen qatar, bizdiń balalardyń arasynda psıhıkalyq densaýlyq problemalary 15 jasqa qaraı nasharlaıdy.
11 jastaǵy qyzdardyń 21% jáne uldardyń 15%-y jıi bas aýrýyna shaǵymdanady, al 15 jastaǵy qyzdardyń arasynda árbir úshinshi mektep oqýshysy aptasyna bir retten jıi bas aýrýyn (31%) sezinedi.
15 jastaǵy jasóspirimder depressııany sezinedi, olardyń 29%-y qyzdar, al jartysy uldardyń 11%-y, al qyzdardyń 46%-y jıi ashýlanshaqtyqqa nemese jaman kóńil-kúıge shaǵymdanady, al uldar arasynda bul kórsetkish 21%-dy qurady.
Qazaqstandaǵy balalardyń kópshiligi óz ómirlerine qanaǵattanyp, 10-nan 8,3 ball berdi.
2021/22 jyldardaǵy HBSC zertteýleriniń derekterin, onyń ishinde 44 eldegi 280 000 jastan alynǵan aqparatty taldaı otyryp, Qazaqstannyń jas halqynyń psıhıkalyq densaýlyǵynyń erekshelikteri aıqyn bolady. Jalpy álemde 15 jastaǵy qyzdardyń 28%-y jalǵyzdyq sezimi týraly habarlasa, Qazaqstanda bul kórsetkish birshama tómen - 22%.
Osy tujyrymdarǵa súıene otyryp, jobaǵa qatysatyn jetekshi zertteýshi doktor Shynar Abdrahmanova: «Bul sandar jaı sandar emes. Olar bizdiń qoǵamymyzdyń, mektepterimizdiń, otbasylarymyzdyń kórinisi. Qazaqstan úshin bul áreketke shaqyrý — tereńirek túsiný, tezirek áreket etý jáne jaqsy qoldaý kórsetý»,- dedi.
Qazaqstanda biz jastardyń pikirin tyńdadyq, mysaly, 16 jastaǵy Ásem synyptastarymen suhbattasyp, psıhologııalyq ahýaldy jaqsartý týraly jalpy pikir bildirdi: «Otbasyndaǵy qarym-qatynasty jaqsartý, ınternette ótkiziletin ýaqytty qysqartý, óz maqsatyn tabý, dostar tabý, psıhologqa júginý».
«Psıhıkalyq densaýlyq endi ekinshi másele emes. DDU neǵurlym keń usynymdar berse de, Qazaqstanda bizdiń jaýaptarymyzdy mádenı jáne áleýmettik turǵydan ózekti ete otyryp beıimdeýimiz qajet», - dep esepteıdi DDU-nyń Qazaqstandaǵy ókili doktor Skender Sıla.
«Mektepter tek bilim berý ortalyqtary ǵana emes, olar bizdiń jasóspirimderdiń ál-aýqatynda ortalyq ról atqarady. Elimizdiń barlyq óńirlerinde eriktilik, qoljetimdilik, izgi nıet, senim jáne anonımdik qaǵıdattarynda jasóspirimder men jastarǵa reprodýktıvti jáne psıhıkalyq densaýlyqty qorǵaý boıynsha medıtsınalyq kómek kórsetetin 156-ǵa jýyq jastar densaýlyq ortalyǵy jumys isteıdi. Bilim berý mekemeleri, jastar densaýlyq ortalyqtary, Medıtsınalyq uıymdar jáne psıhıkalyq densaýlyq salasyndaǵy ulttyq bastamalar arasyndaǵy yntymaqtastyq eleýli ózgerister úshin asa mańyzdy», - dep atap ótti Densaýlyq saqtaý mınıstrliginde.
2022 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Ulttyq qoǵamdyq densaýlyq saqtaý ortalyǵy «Deni saý ult» ulttyq jobasyn iske asyrý sheńberinde Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń tehnıkalyq jáne qarjylyq qoldaýymen, elimizdiń barlyq óńirleriniń bilim basqarmalary men densaýlyq saqtaý basqarmalarynyń qatysýymen oqýshylardyń óz densaýlyǵy men ál-aýqatyna qatysty minez-qulqyna monıtorıng júrgizý boıynsha ekinshi ulttyq zertteý júrgizdi.
Zertteý «Óskeleń urpaqtyń úılesimdi damýy men baqytty balalyq shaǵy - bul bizdiń jalpyulttyq mindetimiz» uranymen ótip jatqan Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev jarııalaǵan 2022 jyly – «Qazaqstandaǵy balalar jyly» atty zertteýde júzege asyryldy.
Qazaqstanda balalardyń ulttyq monıtorıngi 2017 jyldan bastap júzege asyryla bastady, 2022 jyly oǵan elimizdiń barlyq óńirlerindegi 121 mektepten 8528 oqýshy qatysty.
Zertteýdiń maqsaty jas urpaqtyń densaýlyǵyn saqtaý, áleýmettik jáne psıhologııalyq kontekste densaýlyqty damytý salasyndaǵy saıasatty qalyptastyrý boıynsha qabyldanatyn sharalardyń nátıjeliligin baǵalaý úshin negiz retinde Qazaqstan Respýblıkasy balalarynyń densaýlyǵyn, ómir súrý sapasyn jáne minez-qulyq nysandaryn baǵalaý bolyp tabylady.
HBSC-tórt jylda bir ret álemniń 51 elinde DDU-men birlesip júrgiziletin kópultty zertteý, onda 11,13 jáne 15 jastaǵy balalar men jasóspirimder saýalnama arqyly olardyń densaýlyǵyna, minez-qulqyna jáne ómir súrý jaǵdaılaryna baǵa beredi.