Qazaqstanda jol apaty jıilep bara jatyr ma
30 jyl ishinde 86,5 myń adam kóz jumdy
Taqyryptyń Qazaqstanda ózekti bolyp turǵany sonsha, bıylǵy Joldaýynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev taqyrypqa arnaıy toqtalyp, jol apattarynyń astarynda sheshimin tappaı jatqan kóp máseleniń baryn ańǵartqan edi.
Áýeli sandarǵa toqtalsaq, QR Іshki ister mınıstrliginiń dereginshe, 1992-2022 jyl aralyǵynda 86 509 adam jol apatynan qaza tapqan. Demek, orta eseppen jyl saıyn 2,9 myńǵa jýyq azamattyń opat bolǵanyn baıqaımyz.
Degenmen keıingi jyldarda jol apaty men odan qaza tapqandar burynǵyǵa qaraǵanda azaıǵan. Árıne, qazir de másele ózektiligin joımady, aqparat aǵynynyń kóbeıýi áserinen jaǵdaı tym kúrdeli sekildi kórinedi. Máselen, 1991 jyly 4 342 adam jol apatynan qaıtys bolǵan, bul - 2023 jyldyń qorytyndysymen salystyrǵanda 2,2 esedeı kóp. 2013 jyldy qosa alǵanda jyl saıyn kóz jumatyndar 3 myńnan tómen túspegen. 2014 jyldan bastap qana kórsetkish azdap báseńdedi – 2 585 adam. Qalǵan jyldarda deńgeı qandaı bolǵanyn tómendegi kesteden kóre alamyz.
Sapasyz jol ma, jaýapsyz júrgizýshi me
Bıyl mamyrda Іshki ister mınıstrligi jyl basynan bergi 4 aıdan asa ýaqyt ishinde jol apatynan 542 adam kóz jumyp, 7 myń adam ártúrli jaraqat alǵanyn málimdedi. Dál osy tusta vedomstvo jol apattarynyń kóbeıýine eldegi joldardyń sapasyzdyǵy sebep bolǵanyn alǵa tartqan eken.
Qazaqstanda jalpy avtojoldardyń uzyndyǵy - 95 myń shaqyrym, onyń 25 myń shaqyrymy respýblıkalyq joldardyń enshisinde. Kólik mınıstrligi 2024 jyldyń alǵashqy 6 aıynda elimiz jol qurylysynda rekord ornatqanyn jarııa etken edi. 12 myń shaqyrym jol jóndelgen, onyń 8 myń shaqyrymy – respýblıkalyq, 4 myń shaqyrymy – jergilikti jelilik joldar. Osyndaı pozıtıvti sandarǵa qaramastan, qala arasyn jalǵap jatqan joldardyń sapasy áli de tolyq jaqsarmady. Bul tusta halyq Batys Qazaqstan oblysy men Aqtóbe oblysynyń aýdanaralyq, qurylysy ondaǵan jyldar boıy aıtylsa da, bitpeı kele jatqan Qyzylorda-Jezqazǵan tasjolyn jaqsy biledi.
Eldegi jol-kólik oqıǵalary tek adam ómiri men qoǵamǵa qaýip tóndirip qoımaı, memlekettiń ımıdjine, sonyń ishinde týrıstik áleýetine keri áser etedi. 2023 jyly Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmnyń reıtınginde jol sapasy boıynsha Qazaqstan 137 eldiń ishinde 93-orynǵa turaqtady.
Alaıda bárin jol sapasyna jaba salýǵa bolmaıdy. Aınalyp kelgende másele júrgizýshilerdiń jaýapkershiliginde. QR Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimeti boıynsha, 2020 jyly jol apattarynyń 96,3 paıyzy, 2021 jyly – 93,7 paıyzy, 2022 jyly – 86,8 paıyzy júrgizýshilerdiń kinásinen bolǵan. Álem elderinde de osyndaı úrdis, júrgizýshilerden jaýapkershilik talap etip, zań normalaryn qatańdatqandar kóp bolǵanymen, kórsetkishter aıtarlyqtaı azaımaı otyr. Byltyr kórshi Reseıde jol apatynan 14,5 myń, Ózbekstanda 2,3 myńǵa jýyq adam kóz jumypty.
Keı sarapshylar apat 5,5 esege kóp bolǵanyn aıtady
Budan keıin biz avtosaqtandyrýmen aınalysatyn kompanııalardyń derekterine suraý salǵan edik. Olardyń da óz aıtary bar eken, mysaly, «Eýrazııa» saqtandyrý kompanııasynyń sarapshylary Memlekettik kredıttik bıýrodaǵy saqtandyrý tólemderine qarap, 2023 jyly Qazaqstanda keminde 90 myń jol apaty bolǵanyn aıtady. Bul – resmı derekten 5,5 ese artyq. Elde 5 mıllıonnan asa avtokólikter bar desek, ótken jyly sonyń 3 paıyzy jol apatyna ushyraǵan.
– Ádette apat júrgizýshilerdiń jol qozǵalysy erejelerin buzýynan bolady. Biraq bárin júrgizýshilerge jaba salý taǵy negizsiz. Kólikterdiń birazy tozdy, onyń ústine jol ınfraqurylymy joǵary deńgeıde damymaǵan.
Kóp joldardyń júktemesi tym artyq, ótkizý deńgeıine sáıkes kelmeıdi. Sonyń áserinen keıbireýler qarsy jolaqqa shyǵady. El boıynsha baǵdarsham jetispeıtin joldar bar, saldarynan jaıaý júrginshiler zardap shegedi.
Negizi jol-kólik oqıǵalary men qaza tapqandardy azaıtý – strategııalyq mindet. Sondyqtan jol qozǵalysy erejelerine baqylaýdy kúsheıtip, tek júrgizýshilerdiń jaýapkershiligin arttyrýdy ǵana emes, ınfraqurylymdy jańǵyrtýdy qolǵa alý qajet. Qalalardaǵy jol qozǵalysyna kózqarasty ózgertken abzal, jyldamdyq rejımin tómendetip, Vision Zero qaǵıdatyn engizgen jón. Taǵy bir másele – avtomobıl parkin meılinshe jańartqanymyz durys, – dep jaýap berdi kompanııa ókilderi saýalymyzǵa.
Dárigerler energetık sýsyndardan kóredi
Kólik mınıstrligi 2025 jyldan bastap rýli oń jaqta ornalasqan avtokólik ıeleriniń taksı qyzmetin atqara almaıtynyn málimdedi. Ol úshin qala aralyq tasymalda tanymal Indraıver, ıAndeks kompanııalarymen kelisim jasalǵan. Bul da jol apattaryn azaıtýǵa septesse ıgi. Áıtpese alys joldarda apatqa túsip jatqan kólikterdi qarasaq, rýli oń jaqta ornalasqan Toyota Alphard sekildi kólikter ekenin jıi baıqaımyz.
Al dárigerler jol apatynyń kezekti sebebi retinde energetıkalyq sýsyndardy atap otyr. Qala arasynda taksı arqyly jol júrgender bolsa, kóbiniń uıqysy qanbaǵan kúıi júretinin jáne basym bóliginiń energetıkalyq sýsyndardy ishetinin kórgeni anyq. Dáriger-terapevt Nadır Narzýllanyń aıtýynsha, osy sýsyndardyń kesirinen júrgizýshiler jolda kólikti basqara almaı qalyp jatady.
– Jol apatynyń kóbeıýiniń birinshi sebebi – energetıkalyq sýsyndar. Kóbi nazar aýdarmaıdy, energetıkalyq sýsyndardy shyǵarýshy kompanııalardyń ózi «júıke júıesi qozǵan adamdarǵa tyıym salynady» dep eskertken. Júıke júıesi qozǵan adamdarǵa kimdi jatqyzamyz? Máselen, nevrologııa boıynsha uıqysy qanbaǵan nemese uıqysy durys bolmaǵan adamdar osy sanatqa kirgiziledi. Elimizde taksı júrgizýshileri uıqysy qanbaǵan kúıi energetıkalyq sýsyn alyp jolǵa shyǵa beretinin jaqsy bilemiz. Bul sýsynnyń ishindegi L-karnıtın jáne kofeın zattary júıke júıesin tolyqtaı bloktaıdy. Júrgizýshiniń kózi ashyq, sóılep, áńgimelesýi múmkin, biraq ózin basqara almaıtyn kúıde bolady. Adam muny sezinbeýi múmkin, shynynda barlyǵy óz baqylaýynda bolmaıdy, – dep jetkizdi maman.
Qorytyndylar bolsaq, biz máseleniń ózektilgin joımaı otyrǵan birneshe faktordyń baryn kórsettik. Keıbirin ınfraqurylymdy damytý arqyly, zań normalaryn qatańdatý arqyly sheshýge bolar, biraq júrgizýshiler jaýapkershilikti sezinbeıinshe, ózgeris az bolatyny daýsyz.