Qazaqstanda jobalar qolǵa alynýy múmkin - Mıshlen juldyzynyń ıegeri Jerom Kýstııaspen suhbat
- Jerom myrza, ýaqytyńyzdyń tyǵyzdyǵyna qaramastan bizge eksklıýzıv suhbat berýge keliskenińizge raqmet. Áńgimeni, ózińizden bastasaq. Adamnyń boıyna óner ákeniń qanymen, ananyń sútimen darıdy degen túsinik bar. Aspaz bolý da - óner. Osy salaǵa qalaı keldińiz?
- Men Parıj mańynda ornalasqan shaǵyn eldi mekende dúnıege keldim. Qarapaıym otbasy men ortasha ortada óstim. Aspazdyq – óner emes. Men ony jumys der edim. Kúndelikti qaıtalana beretin jumys. Ony qaıtalaý, qaıtalaý jáne qaıtalaý kerek. Bálkim sol kezde ónerge aınalatyn shyǵar. Meniń boıymdaǵy as ázirleýge degen qushtarlyq ájemnen nemese arǵy atamnan darydy dep aıta almaımyn. Óıtkeni, januıamyzda bul salada eshkim jumys istegen emes. Shynymdy aıtsam 14 jasymda nápaqamdy tabý úshin dámhana men meıramhanalardy qutty meken etip aldym. Er jete kele meniń súıikti isime, kásibime aınaldy.
- Aspazdar áleminiń Oskary – Mıshlen juldyzynyń ıegerisiz. Oǵan qoljetkizý ońaı bolmaǵan shyǵar?
- Mıshlen juldyzy ıegeri atanǵanyma aıtarlyqtaı ýaqyt boldy. Kóp jyl buryn Frantsııa astanasy Parıjde aldym. Juldyz alý óte qıyn. Bul tózimdilikti, shydamdylyqty, bilimdilik pen biliktilikti, qajymas eńbekti qajet etedi. Juldyzǵa ıe bas aspaz, keńesshilerimen birge túrli taǵam ázirleýi kerek. Ózińiz aıtqandaı, aspazdar áleminiń Oskary – Mıshlen juldyzyn alýǵa daıyndaıtyn qaýymdastyq bar. Solardyń keńesine qulaq asqan durys. Zor mán beretin dúnıeler bar.
- Bul ataq aspazǵa ne beredi?
- Mıshlenniń maǵan ne bergenin dóp basyp aıta almaımyn. Aldymda eki tańdaý boldy. Birinshisi – qaıtsem de sol juldyzǵa qol jetkizý, ekinshisi – ary qaraı jumysymdy jalǵastyrý. Dese de, Mıshlen juldyzy maǵan álemdi kórýge jáne saıahat jasaýǵa múmkindik syılady.
Mıshlen juldyzyn kez kelgen meıramhana ıesi ala bermeıtini belgili. Úzdikterdiń úzdigi ǵana kiretin bul bedeldi reıtıngke qol jetkizgen kásipkerdiń abyroıy artady, kásibi órge qaraı domalaıdy, mol tabys tabady, tanymaldyqqa ıe bolady. Aıta bersek artyqshylyǵy óte kóp.
- «Mıshlen juldyzdy» jáne «Mıshlen usynady» degen bar, osy ekeýiniń aıyrmashylyǵy nede?
- Túrli elderge saıahattap, sapaly meıramhana taǵamdaryn baǵalaıtyn árbir týrıst Mıshlenniń jáne Mıshlen juldyzynyń ne ekenin jaqsy biledi. Bul uǵymdar 1905 jyly Andre Mıshlenniń jasap shyǵarǵan qyzyl tústi gıd anyqtamasynan bastaý alady. Birneshe jyl buryn Mıshlen eki túrli jolnusqa usyndy – «qyzyl» tústisi meıramhanalar men qonaqúılerge, al «jasyl» tústisi ár eldiń tabıǵı jáne tarıhı mańyzy bar kórikti jerlerine arnaldy. Ár anyqtama kólemi aýqymdy jáne as máziri jazylǵan egjeı-tegjeıli aqparattardy qamtıdy.
- Mıshlen meıramhanalary kóp memleketterdi atap ótseńiz?
- Mıshlen juldyzy bar meıramhana Eýropa elderinde óte kóp. Atap aıtar bolsam, Frantsııa, Germanııa, Italııa, Ispanııa, Nıderland, Belgııa, Lıýksembýrg, Ulybrıtanııa. AQSh pen Qytaıda da bar. Oratalyq Azııa memleketterinde meniń bilýimshe ázirge joq.
- Qazaqstannyń meıramhanasy osy ataqty qalaı alsa bolady?
- Mıshlen anyqtamasy atynan eshteńe aıta almaımyn. Men jaı ǵana bas-aspaz, keńesshimin. Eń bastysy, sholýshylardyń nazaryn ózine aýdarý kerek. Meırahanalardyń deńgeıin kóterý qajet. Týrıstik áleýetti tıimdi paıdalanyp, olardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyra bergen jón.
Mıshlen – barynsha qupııa, jabyq uıym. Olar bir jerge keler aldynda kóp nársege mán beredi: damyǵan ınfraqurylym, týrızm deńgeıi, qyzmet salasyndaǵy mekemelerdiń sapasy jáne taǵy basqalary.
- Mıshlen juldyzyn ıelengen meıramhanalar odan aıyrylyp qalýy da múmkin, ıá?
- Ony ıelenýge de bolady, sondaı-aq joǵaltyp alý da ǵajap emes. Árıne bir jyl ishinde aıyrylyp qalmas, biraq óte nashar qyzmet kórsetse 3-4 jyldan keıin joǵaltýy múmkin. Juldyzyn joǵaltý – shyǵynǵa ushyraý. Sondyqtan Mıshlen juldyzyn ıelengender mundaıǵa jol bermeýge tyrysady. Kerisinshe juldyzǵa taǵy juldyz qosýǵa umtylady. Mıshlen talabyna saı, meıramhanalar juldyzyna qaraı baǵalanady. Bir juldyz meıramhanadaǵy taǵamnyń óte dámdi ekendigin bildiredi. Eki juldyz – til úıirer dámdi as, ınterer, dızaın, erekshe bezendirilýi men qyzmet sapasyn kórsetedi. Úsh juldyz – bas aspazdyń jumysy keremet, taǵamy – óner týyndysyna teń degen sóz.
- Marokko hanzadasynyń jeke aspazy bolǵan dep estidik, mundaı qyzmettiń ereksheligi týraly aıtyp ótseńiz…
- Bul suraqqa jaýap berýge qınalyp otyrmyn, sebebi qupııa ustaıtyn tustary barshylyq. Degenmen jaýap berip kóreıin. Bir jarym jyldaı jumys istedim. Alýan túrli stılde, óte kóp as ázirledik. Mol tájirıbe jınadym. Hanzadamen birge saıahatqa kóp shyqtym.
- Reseıde jeke meıramhanańyzdy ashqanyńyzdy bilemiz, Qazaqstanǵa qatysty qandaı josparlaryńyz bar?
- Bizdiń osynda kelýimiz, Sizben suhbattasyp otyrǵanymyz – jobalar bar degendi bildirýi de múmkin. Festıval ótsin. Ýaqyt kórsetedi. Bul suraqqa men úzildi – kesildi «ıá» nemese «joq» dep te aıta almaımyn. Bári múmkin...
- Ózińiz qonaq bolyp kelgen AlmatyFood Fest 2024 týraly oı bólisseńiz…
- Gastronomııalyq týrızm – damý áleýeti zor týrızm baǵyttarynyń biri. Meni ózge halyqtardyń mádenıeti, ásirese, ulttyq ashanasy árqashan qyzyqtyratyn. Qazaqstannyń salt-dástúrleri týraly kóbirek bilý úshin AlmatyFood Fest 2024 festıvaline keldim.
- Bıylǵy basty jańalyq – festıval as mázirine kiretin taǵamdarǵa almanyń qosylýy. Almadan neshe túrli taǵam ázirleýge bolady?
- Ashanany – mýzykaǵa teńer edim. Notasy kóp bolmasa da, ony qoldanýdyń mıllıardtaǵan tásili bar. Alma da solaı. Bul jemisten bárin daıyndaýǵa bolady. Salat, taǵam, tiske basar, tuzdy da, tátti de...
- Qazaqtyń ulttyq as mázirimen tanys bolarsyz, bir aýyz sózben qalaı sıpattar edińiz?
- Bir aýyz sózben sıpattap bere almaımyn. Aspaz bolǵandyqtan saıahattap barǵan eldiń mádenıetin taǵamy arqyly tanımyn. Ulttyq taǵamdar qazaqtardyń kúndelikti turmysynyń kórinisi ǵana emes, sonymen qatar salt-dástúri men kóshpeli mádenıetin beıneleıdi. Qazaq ashanasy qarapaıym bolǵanymen tarıhy tereńde.
- Sóz sońynda masterden bir keńes bolsyn, dastarhannan úzilmeýi tıis 5 taǵam?
- Bul suraqqa frantsýz retinde jaýap bersem. Nan, maı, sý jáne sharap. Sońǵysyn jemis-jıdekke almastyrýǵa bolady.