Qazaqstanda jańa bıozerthana ashý ne úshin qajet – Asa qaýipti ınfektsııalar ulttyq ǵylymı ortalyǵynyń mamandary
Zerthana ne úshin qajet?
M.Aıqymbaev atyndaǵy Asa qaýipti ınfektsııalar ulttyq ǵylymı ortalyǵynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, PhD doktory Nurkeldi Tórebekov jaýap berdi.
– Pandemııaǵa qatysty qazirgi jaǵdaı túrli juqpaly aýrýlardyń transshekaralyq taralý qaýpi óte joǵary ekendigin kórsetip otyr. Sońǵy jyldary halyq kóshi-qonynyń ósýine, halyqaralyq bıznestiń, saýdanyń jáne t.b. damýyna baılanysty asa qaýipti qozdyrǵyshtardyń ákeliný qaýpi bar. Biz basqa memlekettermen tyǵyz baılanystamyz. Budan basqa, Qazaqstan aýmaǵynda Kongo-Qyrym gemorragııalyq qyzbasy, búırek sındromy bar gemorragııalyq qyzba, Omby gemorragııalyq qyzbasy, oba, týlıaremııa, sibir jarasy, brýtsellez sııaqty asa qaýipti ınfektsııalardyń tabıǵı oshaqtary da joq emes. Asa qaýipti bakterııalyq ınfektsııany dıagnostıkalaý jáne zertteý úshin elimizde bıologııalyq qaýipsizdiktiń 3-shi deńgeıi, BSL-3 zerthana jumys istep tur. Al asa qaýipti vırýstyq ınfektsııalardy zertteý úshin bıologııalyq qaýipsizdiktiń neǵurlym joǵary deńgeıdegi zerthana qajet, halyqaralyq standart boıynsha bul BSL-4. Mundaı zerthanalar búkil álemde bar, jalpy sany sany 60-qa jýyq, sonyń ishinde kórshi elder – Reseı men Qytaıda. Al bizde ázirge joq. Ol ne úshin qajet? Sebebi biz asa qaýipti mıkroorganızmderdi ádebı derekkózder arqyly zerttep, shetelden dıagnostıkalyq synaqtar men vaktsınalyq preparattardy alyp qana qoımaı, ózimizdiń, otandyq ónimderdi ázirlep, damytýymyz kerek. Mundaı zerthana qysqa merzimde dıagnostıka júrgizýge, jańa jáne belgisiz juqpaly aýrýlardy anyqtaýǵa múmkindik beredi. Sondaı-aq, ol qazirdiń ózinde belgili jáne sary qyzba, Ebola, Marbýrg bezgegi, Lassa, jáne t.b. osyndaı elge ákelinýi yqtımal dertterdi zertteýge múmkindik beredi. Olardy zertteý bizge ózimizdiń otandyq vaktsınalyq, sondaı-aq dárilik preparattarymyzdy ázirleýge jol ashady. Pandemııa kezinde memleketter belgili bir kezeńde bir-birinen oqshaýlanyp qaldy, osyndaı jaǵdaıda preparattardy óziń zerdelep, ázirleý múmkindikteri bolmasa, óte qıyn. Sondyqtan bıologııalyq jáne ulttyq qaýipsizdigimiz úshin BSL-4 deńgeıindegi zerthana salýdyń strategııalyq máselesi týyndap otyr.
Jańa bıozerthana mamandary nemen aınalysady?
M.Aıqymbaev atyndaǵy Asa qaýipti ınfektsııalar ulttyq ǵylymı ortalyǵy bas dırektorynyń orynbasary, medıtsına ǵylymdarynyń kandıdaty Galına Kovaleva jaýap beredi.
Zerthananyń negizgi mıssııasy el turǵyndarynyń qoǵamdyq densaýlyǵyn qorǵaý maqsatynda adamdar men janýarlar arasynda osy qaýipti aýrýlardyń taralýynyń aldyn alý úshin saraptamalyq-dıagnostıkalyq, ǵylymı-zertteý jumystaryn júrgizý jáne asa qaýipti mıkroorganızmderdi, belgisiz jáne jańadan paıda bolatyn ınfektsııalyq aýrýlardy sáıkestendirý bolyp tabylady. Mysaly, qaýipti vırýstyq ınfektsııalar bar degen kúdikpen adamdar men janýarlardan alynǵan bıologııalyq materıaldar zertteledi. Dıagnostıklaýdan basqa vaktsınalyq preparattar, dárilik preparattar, dıagnostıkalyq test-júıeler de ázirlenedi. Jumys vırýstarǵa baǵyttalady. Al bakterııalyq ınfektsııalarmen BSL-3 deńgeıindegi zerthana aınalysady. Qazirgi ýaqytta elimizde antıbıotıkter túrindegi asa qaýipti bakterııalyq ınfektsııalardy emdeýge jáne aldyn alýǵa arnalǵan quraldardyń jáne buryn qoldanylǵan vaktsınalardyń keń spektriniń arsenaly mol. Ókinishke oraı, búgingi tańda pandemııa kórsetkendeı, adamzat damyǵan jáne tirkelgen vırýsqa qarsy preparattar men vaktsınalardyń bolmaýyna baılanysty asa qaýipti vırýstyq ınfektsııalarǵa qarsy qorǵansyz bolyp otyr. Memlekettiń osyndaı máseleni kóterip otyrǵany óte jaqsy. Demek, vırýstyq ınfektsııalar qozdyrǵyshtarynyń jıyntyǵy bıologııalyq qaýipsizdiktiń eń joǵary deńgeıindegi zerthanada shoǵyrlanady, ol jerden vıýrstyń syrtqa taralý yqtımaldyǵy nólge teń.
Zerthanada bıologııalyq qarý ázirlene me?
M.Aıqymbaev atyndaǵy Asa qaýipti ınfektsııalar ulttyq ǵylymı ortalyǵy jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, PhD doktory Nurkeldi Tórebekov jaýap beredi.
– Joǵaryda atalǵan barlyq ınfektsııalar patogendiliktiń birinshi tobyna (adamdarǵa qaýip tóndiretin asa qaýipti mıkroorganızmder – avt.eskertýi) jatady. Biz bıologııalyq qarý jasaýǵa qyzyǵýshylyq tanytyp otyrǵan joqpyz. Kerisinshe, biz óz vaktsınalarymyzdy, dári-dármegimizdi jáne dıagnostıkalyq quraldarymyzdy alýǵa múddelimiz. Mundaı máseleniń týyndaýy da múmkin emes. Qazaqstan halyqaralyq uıymdarmen hımııalyq, bıologııalyq jáne ıadrolyq qarýdyń taralýyna jol bermeý týraly jazbasha ýaǵdalastyq jasasqan. Bizde bireýi qarý retinde qoldanylýǵa qatysty bolatyndaı eki maqsatty ǵylymı taqyryptyq ázirlemeler joq. Barlyq ǵylymı taqyryptar mindetti túrde bekitiledi. Qos maqsattaǵy zertteý júrgizý táýekelin baǵalaýsyz birde-bir ǵylymı taqyryp bekitilmeıdi.
Bıozerthanada qaýipsizdik qalaı qamtamasyz etiledi? Patogenderdiń kezdeısoq syrtqa shyǵyp ketý múmkindigi bar ma?
M.Aıqymbaev atyndaǵy Asa qaýipti ınfektsııalar ulttyq ǵylymı ortalyǵy jetekshi ǵylymı qyzmetkeri, PhD doktory Nurkeldi Tórebekov jaýap beredi
– BSL-4 – oqshaýlanýdyń eń joǵary, tórtinshi deńgeıdegi zerthana. Birinshiden, mundaı zerthanadaǵy jumystarǵa quzyretti organdardyń muqııat irikteýi men tekserýinen ótken belgili bir ruqsaty bar personal ǵana jiberiledi. Zerthananyń ózinde úshinshi klasty bıologııalyq qaýipsizdik shkaftary qoldanylady, qyzmetkerler oń aýa qysymy bar oqshaýlanǵan kostıýmderde jumys isteıdi. Bul zerthanadaǵy aýa arnaıy jabdyqtyń kómegimen muqııat kóp satyly dezınfektsııadan ótedi. Aǵyndy sýlar muqııat zararsyzdandyrylady. Sondaı-aq, onda zerthanadan syrtqa eshteńe shyǵyp ketpes úshin erekshe tıptegi avtoklavtar, qysymnyń aıyrmashylyǵy bar ótpeli shlıýzder bolady. Kez kelgen qozdyrǵyshtyń zerthanadan tys jerge shyǵý qaýpin boldyrmaý úshin birneshe qorǵanys deńgeıi jasalady. Adamı faktor bolmaıdy. Júıe jumysy qysym nemese basqa nárse buzylǵan jaǵdaıda, adamdar zerthanaǵa kire almaıtyndaı etip jasalǵan.
Zerthanany AQSh basqara ma?
Joq. Bul týraly Densaýlyq saqtaý mınıstri Alekseı Tsoı aıtqan bolatyn.