Qazaqstanda Ortalyq Azııanyń bolashaq kelbeti talqylandy
Іs-sharanyń kún tártibi Ortalyq Azııa elderiniń saýda jáne ekonomıka, kólik jáne energetıka, adamı kapıtaldy damytý sııaqty túrli salalardaǵy kooperatsııany arttyrý men mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyqtyń perspektıvalaryna arnalǵan. Kezdesýge QR memlekettik organdarynyń ókilderi, Ortalyq Azııa elderi Prezıdentteri janyndaǵy Strategııalyq zertteýler ınstıtýttarynyń basshylary, sondaı-aq óńirlik yntymaqtastyqtyń ózekti máseleleri boıynsha sarapshylar qatysty.
QSZI dırektory Erkin Tuqymov óz baıandamasy barysynda aımaqtyń 2030 jylǵa qaraı qalaı damıtynyn, qandaı mindetter kútip turǵanyn jáne tyǵyz yntymaqtastyqta qandaı múmkindikter sheshýshi bolatynyn talqylaýdy usyndy.
«Álemdegi belgisizdik deńgeıi bolashaqta tek arta túsedi. Biz damýdyń jańa kezeńine aıaq bastyq, bul barynsha oılastyrýdy qajet etedi. Qazirgi halyqaralyq qatynastardyń aýqymdy ózgeristeri óńir elderin olarǵa beıimdelýge, ortaq máselelerdi sheshýde birigýge ıtermelep otyr. Sondyqtan, búgingi tańda Ortalyq Azııanyń negizgi damý aspektileri boıynsha óńirlik dıalogti keńeıtý jáne nyǵaıtý óte mańyzdy.
Álemdegi strategııalyq belgisizdiktiń ósýi – negizgi tendentsııa. Mundaı kezdesýlerde biz durys baǵytta kele jatyrmyz ba, osy jyldam ózgeretin álemde durys strategııalardy qalyptastyramyz ba, sony túsiný mańyzdy. Tabysty ekijaqty qarym-qatynastardy odan aýqymdy deńgeıge jetkizý múmkindigin qarastyrý qajet. Tek aýqymdy keńeıtý ǵana emes, sonymen qatar yntymaqtastyqty qaıta qurýǵa múmkindik beretin óńirlik máselelerdi qalyptastyrý qajet. Bizge qatelikter jibermeý jáne jiberip alǵan múmkindikterge ókinbeý úshin ótken tájirıbeni eskere otyryp, ozyq yntymaqtastyq pen ıntegratsııa stsenarıi qajet», - dedi ınstıtýt basshysy.
Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary Ermuhambet Qonyspaev mundaı quramdaǵy kezdesýler eń mańyzdy máselelerdi ashyq jáne syndarly dıalog jaǵdaıynda talqylaýǵa múmkindik beretinin aıtty.
«Joǵary deńgeıdegi turaqty baılanystar strategııalyq mańyzdy máselelerdiń tutas keshenin sheshýge, yntymaqtastyǵymyzdyń odan ári baǵytyn anyqtaýǵa, tutastaı alǵanda aımaqtaǵy beıbitshilik pen turaqtylyqty qamtamasyz etýge múmkindik beredi. Nátıjesinde, biz memleketaralyq yntymaqtastyǵymyzdy sapaly jańa joǵary deńgeıge shyǵara aldyq. Biz jańa synaqtar men jańa múmkindikter ákeletin jahandyq ózgeristerdiń kýási bolyp otyrmyz.
Ortalyq Azııa elderiniń erik-jigeri joǵary. Elder qarqyndy dıalogti bastady. Biz aımaqta beıbitshilik pen turaqtylyqqa qol jetkizý úshin strategııalyq máselelerdi birge sheshemiz. Osy oraıda, memleket basshylarynyń konsýltatıvtik kezdesýleri mańyzǵa ıe. Bizdiń elderdegi sammıtter erekshe ról atqarady. Bıyl qyrkúıek aıynda Dýshanbede mereıtoılyq sammıt ótedi.
Qazir HHІ ǵasyrdaǵy dostyq týraly kelisim, aımaqtyq yntymaqtastyqtyń jol kartasy jáne «jasyl» kún tártibi boıynsha kelissózder júrip, júzege asyrylyp jatyr. Aımaqtyq saýda kólemi ulǵaıyp, 50%-ǵa artty. Logıstıkalyq jobalardy ulǵaıtý, iskerlik baılanystardy, birlesken kásiporyndar qurý sharalary júrgizile bastady. Іrgeli mádenı-gýmanıtarlyq baılanystar elderimiz arasyndaǵy baýyrlastyq qarym-qatynasty nyǵaıta tústi. Ortalyq Azııanyń mádenı murasyna qyzyǵýshylyq artyp keledi. Biz ortaq muranyń saqtalýyn quptaımyz. Ortalyq Azııa jahandyq úderisterdiń mańyzdy qatysýshysyna aınalýda», - dedi Ermuhambet Qonyspaev.
Konferentsııa qatysýshylary Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń Ortalyq Azııa elderiniń birlesken damýyndaǵy rólin atap ótti. Sonymen qatar, spıkerler birlesken damýdyń strategııalyq kózqarasyn talqylaýdyń mańyzdylyǵy týraly aıtty.
Osy oraıda, Tájikstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy Strategııalyq zertteýler ortalyǵynyń dırektory Haırıddın Ýsmonzoda búgingi tańda Qazaqstan Respýblıkasynyń saıası júıesinde bolyp jatqan reformalardyń Memleket basshysynyń jetekshiligimen júzege asyrylyp jatqanyna, onyń Ortalyq Azııa elderi úshin óte mańyzdy ekenine jáne aımaqtaǵy basqa elderge úlgi bolatynyna basa nazar aýdardy.
«Eger buryn Ortalyq Azııa elderi syrttan keletin boljamdarǵa súıense, búginde bul boljamdar Ortalyq Azııa óńirindegi strategııalyq zertteýler ortalyqtarynda daıyndalady. Munyń bári pikir almasý arqyly birlese otyryp, oryn alǵan qıyndyqtarǵa tótep berý úshin jasalyp jatyr. Búgingi tańda Qazaqstan Respýblıkasynyń saıası júıesinde Memleket basshysynyń bastamasymen júzege asyrylyp jatqan reformalar Ortalyq Azııa elderi úshin de, sondaı-aq aımaqtaǵy basqa elder úshin mańyzdy jáne úlgi deýge bolady. Kórip otyrǵanymyzdaı, Qazaqstan árqashan alǵa qaraı senimdi qadamdar jasap, onyń turaqtylyǵy men ekonomıkalyq damýy búkil óńirdiń turaqtylyǵy men damýynyń kepili bolyp tabylady», - dedi sarapshy.
Ózbekstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Strategııalyq jáne óńiraralyq zertteýler ınstıtýtynyń dırektory Eldor Arıpov 2030 jyly Ortalyq Azııada ne kórgimiz keledi degen suraq asa mańyzdy ekenin atap ótti.
«Álemdegi jaǵdaı búgingi tańda bizden aımaqtyq yntymaqtastyqty nyǵaıtýdy, Ortalyq Azııadaǵy yntymaqtastyqty tereńdetýdi talap etedi. Ortalyq Azııadaǵy jas urpaqtyń bolashaǵy úshin kúres – aımaqtyń bolashaǵy úshin kúres. Basty másele – biz jeti jyldan keıin Ortalyq Azııa aımaǵyn qalaı kóretinimizde. Bizge minsiz yntymaqtastyq qajet, sınhrondy damý úshin bárimiz birigip muny úılestirýimiz kerek. Bul jerde tek bolashaq nátıjeler ǵana emes, sondaı-aq naqty jaǵdaıdy taldaý arqyly nátıjege jetý mańyzdy. Sol sebepti qolda bar resýrstardyń mańyzdylyǵy zor», - dep bólisti spıker.
Qyrǵyz Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy Ulttyq strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń dırektory Kanatbek Azız birlesken strategııalyq damýdyń mazmunyn anyqtaýdy usyndy.
«Ortalyq Azııadaǵy bolashaq yntymaqtastyq úshin aldymen onyń mazmunyn anyqtaýymyz kerek. Biz aımaqty qalaı kóremiz? Ol 5 eldi qamtı ma? Makroóńirge aınaldyrýdy qarastyrý qajet. Biz tereń oılaıtyn sarapshylar úshin jaǵdaı jasap, aımaqtyń ortaq kelbetin jasaý úshin jańa alań qurýymyz kerek», - dedi Kanatbek Azız.
Ortalyq Azııa halyqaralyq ınstıtýtynyń (Ózbekstan) dırektory Vladımır Norov aımaqtaǵy túbegeıli jańa saıası atmosferanyń negizin qalap, Ortalyq Azııanyń burynǵy kúsh-qýatyn qalpyna keltirýge múmkindik beretin mundaı birlikti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan konsýltatıvtik kezdesýlerdiń mańyzdylyǵyna toqtaldy.
«Sońǵy jyldary biz óńirlik sýbektıvtilikti nyǵaıtýdy qolǵa aldyq, al bul Ortalyq Azııa elderiniń óńirlik máselelerdi sheshýde jaýapkershilikti óz moınyna aldy degendi bildiredi. Investıtsııalyq ahýaldy jaqsartý qajet. Ortalyq Azııa aımaqtyq naryq qurylǵan jaǵdaıda ǵana jahandyq kompanııalar úshin tartymdy bolady. Ázirlengen is-sharalar jospary naqty júzege asyrylýy tıis», - dedi Vladımır Norov.
Túrikmenstan SІM Halyqaralyq qatynastar ınstıtýtynyń Strategııalyq zertteýler ortalyǵynyń dırektory Shırı Shırıev Ortalyq Azııa Shyǵys pen Eýropany baılanystyratyn taýarlar men ıdeıalar kópiri ekenin atap ótti.
«Birlesken máselelerdi sheshýge jáne saýdany nyǵaıtýǵa degen qulshynys artyp kele jatqany baıqalady. Bul sheteldik ınvestıtsııany tartýǵa septigin tıgizedi. Kóshbasshylardyń kezdesýleri elder arasyndaǵy yntymaqtastyqtyń jańa rýhyn kórsetedi», - dep túıindedi spıker.
Foto: Arman Mýhatov