Qazaqstanda ólim jazasyn qoldanbaýdyń turaqty rejımi qalyptasty - professor Ermek Ábdirasulov
«Men adam quqyǵyn qorǵaý salasyn árdaıym jeke dara bólip qaraıtynymdy bilesizder. Biz sońǵy eki jylda bul baǵytta edáýir ilgeri bastyq. Bıyl qańtar aıynda men Ólim jazasynyń kúshin joıýǵa baǵyttalǵan Azamattyq jáne saıası quqyqtar týraly Ekinshi Fakýltatıvtik Hattamany ratıfıkatsııalaý týraly zańǵa qol qoıdym. Endi Qylmystyq kodekstiń normalaryn Ekinshi Fakýltatıvtik Hattamanyń erejelerimen úılestirýimiz kerek», - dedi Prezıdent.
Osy oraıda QR Zańnama jáne quqyqtyq aqparat ınstıtýtynyń bas ǵylymı keńesshisi, L.N. Gýmılev atyndaǵy EUÝ professory Ermek Ábdirasulov «QazAqparat» agenttigine bergen suhbatynda atalǵan qadamdarǵa qatysty pikir bildergen edi.
- Ermek Baıahmetuly, QR Qylmystyq kodeksiniń normalaryn úılestirýdiń mańyzy nede?
- Memleket basshysynyń Joldaýynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq kodeksin Ekinshi fakýltatıvtik hattamanyń erejelerimen sáıkestendirý qajettiligi týraly aıtylǵan. Bul Qazaqstannyń BUU janyndaǵy Turaqty ókili 2020 jyldyń 23 qyrkúıeginde ólim jazasyn joıýǵa baǵyttalǵan Azamattyq jáne saıası quqyqtar týraly halyqaralyq paktiniń ekinshi fakýltatıvtik hattamasyna qol qoıýyna baılanysty. 2021 jylǵy 2 qańtarda Memleket basshysy ólim jazasyn joıýǵa baǵyttalǵan Azamattyq jáne saıası quqyqtar týraly halyqaralyq paktige ekinshi Fakýltatıvtik hattamany ratıfıkatsııalaý týraly Zańǵa qol qoıdy. Zań 2021 jyldyń 16 qańtarynda kúshine endi. Qazaqstan Hattamaǵa qol qoıǵan jáne ratıfıkatsııalaǵan tarap retinde ólim jazasyna qatysty qylmystyq zańnyń normalaryn Fakýltatıvtik hattamanyń erejelerine sáıkes keltirýge mindetti.
- Ekinshi Fakýltatıvtik hattamany ratıfıkatsııalaý týraly QR Zańynyń qabyldanýy memlekettiń quqyqtyq saıasatynyń qandaı baǵytymen baılanysty? Azamattyq jáne saıası quqyqtar týraly halyqaralyq paktige ekinshi Fakýltatıvtik hattama degenimiz ne?
- QR Konstıtýtsııalyq Keńesiniń 2020 jylǵy 15 jeltoqsandaǵy qaýlysynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasy men halyqaralyq aktiler demokratııalyq qoǵamnyń negizgi qundylyǵy retinde ómir súrý quqyǵyn tanıtyny, onyń ústem mártebesin aıqyndaıtyny jáne qandaı da bir aıyrmashylyqtarsyz barlyq adamdar úshin osy quqyqqa kepildik berý jónindegi memlekettiń mindettemelerin belgileıtini atalyp ótken.
Respýblıka Konstıtýtsııasynyń 1-babynyń 1-tarmaǵyna saı adam, onyń ómiri, quqyqtary men bostandyqtary memlekettiń eń qymbat qazynasy bolyp otyr. Halyqaralyq quqyqta ólim jazasyn joıý úrdisi aıqyn kórsetilgen. Bul shyn máninde adamnyń ómiri men quqyqtary erekshe qundy bolyp sanalatyndyǵy demokratııalyq memleketterdegi álemdik úrdis. Eshkimniń, tipti memlekettiń de adamnyń ómirin qııýǵa quqyǵy joq. Ol bul quqyqty tek soǵys ýaqytynda jáne tek asa aýyr áskerı qylmystar úshin paıdalana alady.
Qazaqstan álemdik qaýymdastyqtyń teń quqyqty múshesi retinde ishki zańnamany qurý kezinde o bastan osyndaı jahandyq tendentsııany basynan bastap eskeredi. Strategııalyq jáne baǵdarlamalyq qujattarda qylmystyq quqyqtyq saıasat ólim jazasy kózdelgen qylmystardyń sanyn shekteýge baǵyttalǵan.
Buǵan ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyrýdy onyń balamasy retinde engizý, 2003 jyly ólim jazasyn oryndaýǵa moratorıı engizý, keıinnen qylmystyq zańnamany soǵan sáıkes keltire otyryp, 2007 jylǵy konstıtýtsııalyq reforma arqyly qylmystyq saıasatty eleýli izgilendirý, osy sanattaǵy qylmystyq isterdi qaraý kezinde protsestik kepildikterdi nyǵaıtý jáne basqalar dálel bola alady. Osylaısha, Qazaqstanda ólim jazasy uzaq ýaqyt boıy oryndalmady, bul aıryqsha jaza sharasyn qoldanbaý úshin qalyptasqan turaqty quqyqtyq rejımniń bar ekenin bildiredi.
Ekinshi Fakýltatıvtik hattamanyń 1-babynda Osy Hattamaǵa qatysýshy memlekettiń ıýrısdıktsııasyndaǵy birde-bir adam ólim jazasyna ushyramaıdy delingen. Árbir qatysýshy memleket óz ıýrısdıktsııasy aıasynda ólim jazasynyń kúshin joıý úshin barlyq qajetti sharalardy qabyldaıdy.
Qazaqstan Hattamaǵa qol qoıý kezinde: «Qazaqstan Respýblıkasy Ekinshi Fakýltatıvtik hattamanyń 2-babyna sáıkes soǵys ýaqytynda jasalǵan áskerı sıpattaǵy asa aýyr qylmystardy jasaǵany úshin kinásin moıyndaǵannan keıin soǵys ýaqytynda ólim jazasyn qoldaný quqyǵyn ózine qaldyrady»,- degen eskertpemen onyń ratıfıkatsııalanýyn kózdedi.
Ekinshi Fakýltatıvtik hattamany ratıfıkatsııalaý týraly Zańnyń máni tek áskerı sıpattaǵy asa aýyr qylmystar jasaǵany úshin ony soǵys ýaqytynda qoldaný múmkindigin qospaǵanda, Qazaqstanda ólim jazasyna tolyq tyıym salynǵandyǵynda bolyp otyr.
- «Qylmystyq kodekstiń normalaryn úılestirý» degen tirkesti qalaı túsiný kerek?
- Qylmystyq kodekstiń normalaryn úılestirý ólim jazasyna qatysty Qylmystyq kodekstiń barlyq erejeleri men normalary ekinshi Fakýltatıvtik hattamany ratıfıkatsııalaý týraly Zańnyń erejelerine sáıkes keltirilýi tıis degendi bildiredi. Qoldanystaǵy QR Qylmystyq kodeksinde ólim jazasy degen sóz 42 ret qoldanylady. Osyǵan baılanysty Kodekstiń úılestirilýine baılanysty ólim jazasy túrindegi jazany soǵys ýaqytynda jasalǵan áskerı sıpattaǵy asa aýyr qylmystar úshin kózdelgen sanktsııalarda ǵana qaldyrý qajet.
- Ekinshi fakýltatıvtik hattamany ratıfıkatsııalaý Qazaqstan úshin qandaı quqyqtyq saldarǵa ákeledi?
- Qazaqstan ózine mindetteme alady jáne soǵys ýaqytynda asa aýyr áskerı qylmystar úshin qoldanýdy qospaǵanda, ólim jazasy túrindegi jazany qoldanýdan tolyq bas tartady.
- Qylmystyq kodekstiń normalaryn úılestirý úshin búgingi kúni naqty qandaı áreketter qajet?
- Zań daıyndaý jumystaryn júrgizý kerek. Soǵys ýaqytynda jasalǵan áskerı sıpattaǵy asa aýyr qylmystardy jasaǵany úshin kózdelgen QR Qylmystyq kodeksi baptarynyń sanktsııalarynda ǵana ólim jazasy túrindegi jazany qaldyra otyryp, QR QK-ne tıisti ózgerister engizý qajet.