Qazaqstanda qýǵyn-súrgin ǵylymı zertteý ınstıtýtyn ashý kerek - ǵalym
Ǵalymnyń aıtýynsha, Qazaqstanda qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaýdyń úlken, baı tájirbıesi bar.
«Bul jumys Stalın ólgennen keıin bastaldy jáne kúni búginge deıin jalǵasýda. Arasynda úzilip qalǵan kezder boldy. Alaıda 2020 jyly Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev tapsyrma berdi. Prezıdent qýǵyn-súrgin qurbandaryn tolyq aqtaý kerektigin aıtty. ıAǵnı, keńestik totalıtarlyq júıeniń zardabyn shekken adamdardyń bári aqtalýy tıis. 1929-1931 jyldary myńdaǵan adam atyldy, sottaldy. Memleket basshysynyń tolyq aqtalý týraly tapsyrmasy óte qajet dep oılaımyn»,- deıdi Hangeldi Ábjanov.
Sonymen qatar, ol bir jylda atqarylǵan jumystardy tizip berdi.
«Bir jyl ótti. Qandaı sharýa jasaldy. Eń birinshi uıymdastyrý jumysy sheshildi. Respýblıkalyq komıssııa quryldy. Birneshe ǵylymı basqosý ótti. Qazir osy jumysqa tartylǵan ǵalymdar, mamandar qandaı toptardy aqtaý kerektigin anyqtady. Bizde aqtalmaǵan onshaqty top bar. Olar aqtalýy kerek. Máselen, soǵys tutqyndary. Olardyń bári soǵys aıaqtalǵan soń sottaldy. Negizinen kinási joqtar qamaldy. Mine, osy adamdardy aqtaý kerek. Sodan keıin qaptaǵan lagerler boldy. Qaraǵandynyń ózinde 10-ǵa jýyq lager bolǵan. Osy jerde myńdaǵan bala dúnıege keldi. Olar sol tutqyndardyń ishinde boldy. Olardyń ne kinási bar? Olar da aqtalýy kerek. Sosyn halyq jaýy dep ustalǵan adamnyń áıeli, balalary úıinen aıyryldy, turyp jatqan jerinen qýyldy, olar da aqtalýy tıis. Úlken bir ádiletsizdik 1928 jyly oryn aldy. Myńǵa jýyq baıdyń sharýashylyǵy tárkilendi. Olardy aqtaǵan eshkim joq. Qazir mamandar osy máselemen aınalysyp jatyr»,- deıdi spıker.
Onyń aıtýynsha, bizge qazir saıası sheshim kerek. Jańa zań qabyldaý qajet. ıAǵnı, Qazaqstandaǵy totalıtarızm, Alash qozǵalysy, repressııa, ujymdastyrý týraly arnaıy zań bolýy shart.
«1992 jyly akademık Manash Qozybaev bastaǵan Parlamenttik komıssııa jumys istep, sol ujymdastyrýǵa baılanysty úlken qujat daıyndaǵan edi. Keıin ol aıaqsyz qaldy. Búgin osy bitpeı qalǵan sharýany zańmen retteý kerek. Tarıhı sanamyzdy qalyptastyryp, tarıh ǵylymynyń metodologııasyna kóshý qajet. Biz saıası sheshimge qatysty jańa zań bolmaǵandyqtan, kósilip jumys isteı almaı jatyrmyz. Keńes zamany kezinde partııalyq tapsyrmanyń arqasynda bir jylda 19 myń qazaqstandyq aqtalsa, Táýelsiz Qazaqstanda bir jyl ishinde bir qazaqtyń aqtalmaǵany uıat»,- dedi tarıh ǵylymdarynyń doktory.
Sonymen qatar, ol osy sharýany zerttep, osyǵan nysanaly, maqsatty, júıeli baǵyt-baǵdar berýdiń taǵy bir mindetin atady.
«Qazaqstanda qýǵyn-súrgin ǵylymı zertteý ınstıtýtyn ashý kerek. Ol Almaty, Nur-Sultanda emes, ol Qaraǵandy da ashylýy kerek. Qaraǵandy karlaktyń oshaǵy. Qaraǵandy asharshylyqtan eń aýyr japa shekken óńir. Ortalyq Qazaqstan eshqaıda qasha almady. Atalǵan óńirde osy máselelerdi zerttegen ǵylymı mektep bar. Biz 60 jyl boıy qýǵyn- súrgin máselesimen aınalystyq. Aldaǵy 60 jylǵa jetetin jumys bar»,- dedi Hangeldi Ábjanov