Qazaqstanda kredıt alyp, qaryzǵa batqandar kóp pe – taldaý
2024 jylǵy 1 qazandaǵy jaǵdaı boıynsha halyqtyń tutynýshylyq kredıtteriniń kólemi (ıpotekalyq kredıtti eseptemegende) 12,9 trln teńgeni nemese elimizdiń bank sektorynyń jalpy nesıe portfeliniń 38% qurap otyr. Sonymen qatar, atalǵan somaǵa kepilmen jáne kepilsiz nesıeler de kiredi. Salystyrmaly túrde kepilsiz tutynýshylyq nesıelerdiń úlesi az.
Barlyǵyna birdeı kredıt berile me ?
Olaı emes. Qazaqstanda jyl saıyn halyqqa nesıe berý protsesi qatańdatylyp jatyr, ásirese kepilsiz tutynýshylyq kredıtterdi maquldaý deńgeıi óte tómen. Bıyl úshinshi toqsanda ekinshi deńgeıdegi bankter maquldanǵan kredıtterdiń úlesi:
- iri kásipkerlik sýbektiler kredıtteri -51%;
- ıpotekalyq nesıeleý - 44,5%;
- orta kásipkerlik sýbektiler kredıtteri - 41,5%;
- shaǵyn kásipkerlik sýbektiler kredıtteri - 35,3%;
- tutynýshylyq nesıeler — 30,6%;
- kepilsiz tutynýshylyq nesıeler — 28,7%;
- avtonesıeleý -17,2%.
Osylaısha, kepilsiz tutynýshylyq nesıelerdi maquldaý deńgeıi nesıeniń basqa túrlerimen salystyrǵanda tómen ekenin baıqaýǵa bolady. Ótinimderdiń 70%-dan astamynan birden bas tartady.
Kredıt qazaqstandyqtardyń qaltasyna qanshalyqty aýyrǵa soǵady ?
Asa salmaq túsirmeıtin sııaqty. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń derekterine sáıkes, qazaqstandyqtardyń kredıt pen boryshty óteýge arnalǵan shyǵystarynyń úlesi jalpy shyǵystar somasynyń 6,9% ǵana quraıdy. Aıta ketsek, halyq otbasylyq bıýdjettiń jartysyna jýyǵyn tamaqqa jumsaıdy.
Basqa eldermen salystyrǵanda qaryz júktemesiniń deńgeıine kelsek, onyń kórsetkishi úı sharýashylyqtarynyń qaryzdary men nesıeleriniń jalpy ishki ónimge (JІÓ) qatynasy arqyly baǵalaýǵa bolady. Bul kórsetkish ekonomıka aýqymyndaǵy halyqtyń boryshtyq júktemesiniń deńgeıin kórsetedi. Máselen, halyqaralyq valıýta qorynyń jańa derekteri boıynsha (bıyl jarııalanǵan, 2022 jyldy tolyq qamtyǵan), Qazaqstandaǵy úı sharýashylyqtarynyń qaryzdary men kredıtteriniń JІÓ-ge qatynasy nebári 13,65%. Kórshi Reseıde bul kórsetkish 21,1% Qazaqstanmen salystyrǵanda 7%-ǵa artyq. Al Qytaıda úı sharýashylyqtarynyń qaryz júktemesiniń deńgeıi 64,5%-ǵa jetti.
Birinshiden, Qazaqstanda boryshtyq júkteme deńgeıi, ıaǵnı nesıelendirý deńgeıi biraz memleketke qaraǵanda birneshe ese tómen. Ekinshiden, qaryz júktemesiniń joǵary deńgeıi eldiń qaryzǵa batyp bara jatqanyn jáne jaǵdaı nashar ekenin bildirmeıdi. Kórip otyrǵanymyzdaı, barlyq damyǵan memleketterde kórsetkishter joǵary, óıtkeni bul elderde nesıelik ónimder naryqtyq ekonomıkanyń negizi jáne negizgi tólem quraly retinde qoldanylady.
Taǵy bir fakt, halyqaralyq valıýta qorynyń málimetteri boıynsha, jyldan jylǵa úı sharýashylyqtarynyń qaryzdary men nesıeleriniń JІÓ-ge qatynasy ósip keledi, bul tabıǵı álemdik trend. Bul rette Qazaqstanda dınamıka óte qalypty bolyp qala beredi jáne joǵary ósýdi kórsetpeıdi, al uzaq merzimdi dınamıkada quldyraý baıqalady.
Endi Qazaqstan halqyna kredıt berý naryǵyn tolyǵyraq qarastyraıyq. Memlekettik kredıttik bıýronyń (UKB) derekterine sáıkes 2024 jylǵy 1 qazandaǵy jaǵdaı boıynsha bankterdiń, mıkro qarjy uıymdarynyń, kollektorlyq jáne basqa kompanııalardyń 8,6 mln-nan astam qaryz alýshylary bar.
Jalpy Qazaqstanda bereshegi bar azamattardyń 84%-dan astamy 1 mln teńge qaryzy bar, bul barlyq qaryz alýshylardyń shamamen 39%-n quraıdy jáne jalpy qaryz alýshylardyń 20%-nyń 2 mln teńge kóleminde qaryzy bar. Bul tabysy joǵary, turaqty qarjy kózi bar qaryz alýshylarǵa beriletin iri nesıeler kórsetkishi.
Bul degenimiz Qazaqstandaǵy qaryz alýshylardyń kópshiliginiń bereshegi az jáne nesıeler halyqtyń qaltasyna aýyr túspeıtindigin rastaıdy. Qaryzdardyń negizgi somasy úlken somaǵa nesıe alǵan qaryz alýshylarǵa tıesili, al mundaı qaryzdar tek turaqty tabysy joǵary adamdarǵa, ıaǵnı úlken qaryzdar úlken júkteme emes, tabysty adamdarǵa ǵana beriledi.
Ár túrli kózderden alynǵan kóptegen kórsetkishterdi baǵalaı otyryp, Qazaqstan halqynyń boryshtyq júktemesiniń deńgeıi tipti qalypty emes, kerisinshe óte tómen jáne azamattardyń qarjylyq turaqtylyǵyna jahandyq qaýip tóndirmeıdi degen qorytyndyǵa kelýge bolady.