Qazaqstanda qyzylshanyń órshýi neden boldy
Qyzylshanyń órshýine COVID-19 yqpal etti me?
QR DSM Sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq baqylaý komıtetiniń basqarma basshysy Jasulan Alpysbaev qyzylshamen aýyrǵan naýqastardyń, ásirese 14 jasqa deıingi balalardyń josparly vaktsınany ýaqtyly almaýy epıdahýaldy qıyndatty dep esepteıdi.
«Onyń bir sebebi retinde koronavırýs ınfektsııasynyń úsh jylǵa sozylǵan pandemııasyn aıta alamyz. Lokdaýn, karantın jáne túrli shekteýler kezinde 1-6 jastaǵy balalar josparly vaktsınasyn ala almady. Koronavırýsqa deıin de áleýmettik jelilerde vaktsınaǵa qarsy toptyń túrli daqpyrt taratýy da áser etpeı qoımady. Balanyń zańdy ókili – ata-ana bolǵandyqtan, vaktsına saldyrý kelisimin ata-ana ǵana beredi. Osynyń saldarynan qoǵamymyzda ımmýndy emes qabat qalyptasty, ıaǵnı qyzylshaǵa qarsy ımmýnıtet joq. Byltyr shetelge saıahattaǵan balalar qyzylshamen aýyryp kele bastady, olar eldegi ekpe almaǵan balalarmen baılanysqa túskende, aýrý birden tarady», - dedi J. Alpysbaev agenttik tilshisine bergen suhbatynda.
Onyń aıtýynsha, 2022 jyly qyzylsha 150 elde tirkelip, 150 myń adam aýyrǵan. Al ótken jyly álemniń 167 elinde 400 myńnan astam adamnyń qyzylshamen syrqattanýy tirkelgen.
«Ótken jyly Eýropanyń damyǵan elderi qyzylsha aınalymy bolmaıtynyna tolyq senimdi bolǵan edi, alaıda keıinirek olar da aýrýdyń órshigenin moıyndady. Mundaı kúrdeli jaǵdaı kórshiles elderde de boldy. Qazaqstan da osy álemdik qaýymdastyqtyń bir bóligi bolǵandyqtan, týrıster saıahaty, saýda-sattyq sekildi baılanystar túrli aýrýlardyń elge kelýine áser etedi», - deıdi J. Alpysbaev.
Qyzylsha Qazaqstanǵa qaıdan keldi?
Burynǵy densaýlyq saqtaý mınıstri Ajar Ǵınııat qyzylsha alys-jaqyn shet elderge saıahattaǵan balalar arqyly keldi dep túsindirgen edi.
«Balalar alys-jaqyn shet memleketterge demalysqa barady. Jyl basynda qyzylsha juqtyrý Túrkııa men Reseıden kelgenderden tirkeldi. Keıin onyń taraýy arta bastady. Óńirler boıynsha Astanada joǵary», - dedi ol.
Jyl basynda Tájikstan, Mysyr, BAÁ-ge baryp kelgen balalardan qyzylsha tabylǵan. Sondaı-aq, byltyr elordaǵa kelgen birneshe shetel azamatynan qyzylsha anyqtalǵan.
Al elorda aýmaǵynda qyzylshanyń D8 genotıpi taralǵany anyqtaldy. Bul shtamm 1980 jyldary Azııada paıda boldy jáne qazir búkil álemge taralyp jatyr. D8 genotıpteri sońǵy 4 jylda Eýropada, Azııada jáne Soltústik Amerıkada bolǵan aýrý oshaqtaryna sebepker genotıpterdiń biri sanalady.
Qyzylsha nelikten qaýipti?
Dárigerler qyzylsha aýrýynyń qaýipti ekenin aıtady. Ol joǵary qyzý, ıntoksıkatsııa, daqty bórtpe, enantema, konıýnktıva jáne joǵarǵy tynys joldarynyń zaqymdalýymen sıpattalady. Jedel vırýstyq ınfektsııalyq aýrý adamnan adamǵa jótelgende, túshkirgende, sóıleskende aýa tamshylary arqyly juǵady. Syrqat adammen qysqa ýaqyt qarym-qatynasta bolǵan jaǵdaıda da ekpe almaǵan adamdardyń ony juqtyrý qaýpi óte joǵary.
«Elimizde qyzylsha juqtyrýdyń 43 myń jaǵdaıy tirkelse, sonyń 33 myńnan astamy – 14 jasqa deıingi balalar. Bul – óte qıyn jaǵdaı. Qyzylshanyń saldary 7-8 jylǵa deıin sozylýy múmkin, pnevmonııa, kózdiń kórmeýi, qulaqtyń estimeýi, mı qabyǵynyń qabynýyna ulasýy múmkin. Bul ınfektsııaǵa selqos qaraýǵa bolmaıdy», - deıdi QR DSM Sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq baqylaý komıtetiniń basqarma basshysy Jasulan Alpysbaev.
Qyzylshany juqtyrý eresekter arasynda da tirkelip jatyr. Bul rette qyzylsha sozylmaly aýrýy bar adamdarda, ımmýndyq tapshylyq, qant dıabeti, qan qysymy, júrek, ókpe joldary aýrýy barlarda asa qıyn ótedi.
Bas sanıtarııalyq dáriger Aıjan Esmaǵambetovanyń aıtýynsha, kez kelgen juqpaly aýrý óziniń tsıkldiligimen sıpattalady, qyzylshanyń tsıkldiligi – shamamen 5-7 jyl. Sońǵy ret osyndaı jaǵdaı 2019 jyly bolǵan jáne halyqty jappaı ımmýndaý da júrgizilgen.
Qaı óńirlerde asqyný kóp?
QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń málimetinshe, eldegi qyzylsha boıynsha epıdemıologııalyq jaǵdaı turaqtalyp keledi, sońǵy eki aptada qyzylshamen syrqattanýshylyq 11%-ǵa tómendedi. Búgingi kúnge deıin qyzylshanyń 42 737 jaǵdaıy tirkeldi:
- 14 jasqa deıingi balalar arasynda – 32 862
- jasóspirimder arasynda – 1 875
- eresekter arasynda – 8 000 juqtyrý jaǵdaıy bar.
Al 2023 jyly – 29 myń jaǵdaı, 2024 jylǵy 1 qańtardan bastap – 13 myń jaǵdaı tirkelgen.
Syrqattanýshylyqtyń tómendeýi 8 óńirde (Astana qalasy, Aqtóbe, Aqmola, Ulytaý, Túrkistan, Mańǵystaý, Jambyl, Almaty oblystary) baıqalady. Taǵy 8 óńirde jaǵdaı turaqty bolsa, kerisinshe syrqattanýshylyqtyń ósýi Qaraǵandy, Shyǵys Qazaqstan, Soltústik Qazaqstan, Pavlodar oblystarynda tirkelgen.
«Aýrýdy azaıtýǵa qosymsha vaktsınalaý jumystary kómektesti. Ótken jyly 6 qarashadan beri halyqty jappaı qosymsha ımmýndaý naýqanyn bastaǵan edik, ıaǵnı 6-11 aı jáne 2-4 jas aralyǵyndaǵy jáne buǵan deıin ekpe almaǵan medıtsınalyq qyzmetkerlerdi qosymsha vaktsınaladyq. Sonyń nátıjesinde josparlanǵan 1,5 mıllıon adamnyń 1,3 mıllıony ekpe aldy. Qalǵan 200 myńǵa jýyq adam qosymsha egilse, onymen birge jasy kelgen balalarǵa josparly vaktsına júrgizilse, árıne jaǵdaıymyz tez turaqtalyp, syrqattanýshylyq birden tómendeıdi», - dep túsindirdi J. Alpysbaev.
Qyzylshaǵa qarsy vaktsına kimge salynady?
Jaǵdaıdy turaqtandyrý maqsatynda QR Ulttyq profılaktıkalyq egý kúntizbesi sheńberinde qyzylshaǵa qarsy josparly vaktsınalaý júrgiziledi jáne jyl saıyn 1-6 jastaǵy 700 myńǵa jýyq bala egiledi.
Qazirgi tańda elimizde qyzylshaǵa, qyzamyq pen shyqshyt bezinýiniń qabynýyna qarsy 630 myń dozadan astam qurama vaktsına bar. Bul vaktsına aldyn alý ekpesiniń ulttyq kúntizbesi aıasynda (12-15 aılyq, 6 jasar balalar úshin) jáne qosymsha jappaı ımmýndaýǵa jatatyn kontıngentti qamtýǵa 6-10 aılyq, 2-4 jastaǵy balalar men buryn ekpe almaǵan medıtsına qyzmetkerlerin, josparly ekpeni ótkizip alǵan 18-ge tolmaǵan adamdarǵa arnalǵan.
«Infektsııalar tirshilikte adamzattan buryn bolǵan jáne bola da beredi. Asqynýǵa jol bermeý úshin qajetti vaktsınalardy alyp otyrý qajet. Qyzylsha, qyzamyq – vaktsınamen basqarylatyn ınfektsııalar dep atalady, demek vaktsına ǵana olardy toqtata alady. Al vaktsınadan bas tartý – balanyń densaýlyǵyna beı-jaı qaraýmen teń. Mınıstrliktiń aýmaqtyq deparatmentteri ata-analarmen jınalys ótkizip, vaktsınanyń mańyzyn túsindirdi. Osylaısha, ekpeden bas tartqan 14 myń ata-ananyń 5 myńy kelisimin berdi», - deıdi Jasulan Alpysbaev.
Qosymsha ımmýndaý aıasynda «qýyp jetý vaktsınatsııasy» uǵymy da bar, ıaǵnı 18 jasqa deınigi balalar kezinde belgili sebeptermen ekpe ala almasa, dárigerler olardy emhnaǵa shaqyryp, ekpe usynady. Búgingi kúnde 230 myń adam «qýyp jetý vaktsınatsııasymen» qamtyldy.
Sondaı-aq, naýqaspen baılanysqa túsken jaǵdaıda da birden emhanaǵa habarlasyp, 72 saǵatta shuǵyl vaktsına saldyrýǵa bolady. Adam kóp jınalǵan is-sharada qyzylsha faktisi anyqtalsa, medıtsınadlyq brıgada sol oshaqta bolǵan adamdardy anyqtap, 1-30 jasqa deıingilerge shuǵyl ekpe salady.