Qazaqstanda qyzdar nelikten APV-ǵa qarsy vaktsına alady
APV ne úshin qaýipti
Adam papıllomavırýsy – shyryshty qabattar men terini zaqymdaıtyn vırýstyń eń kóp taralǵan toptarynyń biri. Ol tez taralýymen, jasýshalardyń qaterli bolyp ózgerýin qozdyrýmen, saldarynan qaterli isiktiń paıda bolýymen qaýipti. Dárigerler kóbinese ınfektsııa sımptomsyz, ıaǵnı esh qabyný protsesinsiz júretinin aıtady.
Búkil álemde APV eń kóp taralǵan ınfektsııa bolyp sanalady. QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń sanıtarlyq-epıdemıologııalyq baqylaý komıtetiniń maǵlumatynsha, árbir adamnyń APV juqtyrý yqtımaldyǵy 80% quraıdy, ıaǵnı 10 er men áıeldiń 8-i ómiriniń belgili bir kezeńinde APV-nyń bir nemese birneshe túrin juqtyrady. Oǵan qosa, áıelderde jatyr moıny obyry APV ınfektsııasynan týyndaǵany ǵylymı dáleldengen.
APV turmystyq baılanyspen, jynystyq qatynaspen, anadan balaǵa jáne deneniń bir bóliginen ekinshisine ózin-ózi juqtyrý arqyly berilmeıdi.
«Qazirgi ýaqytta APV-nyń 200-den astam túri tirkelgen. APV-nyń 14 túri joǵary onkogendi – eń qaýipti dep tanylǵan, olar jatyr moıny, jynys músheleri, kómeı jáne basqa da túrlerdiń qaterli isigin týdyrýy múmkin», - deıdi QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi sanıtarııalyq-epıdemıologııalyq baqylaý komıteti vaktsınamen basqarylatyn ınfektsııalardy baqylaý basqarmasynyń basshysy Nurshaı Ázimbaeva.
Mamannyń aıtýynsha, jatyr moıny obyrynyń kóptegen jaǵdaılarynda – 70%-dan astamy APV-nyń 16 jáne 18-shi túriniń ınfektsııasynan týyndaıdy.
Jylyna 600 qazaqstandyq áıel jatyr moıny obyrynan kóz jumady
Qazaqstanda jatyr moıny obyry barlyq jastaǵy áıelder arasyndaǵy qaterli isik boıynsha, ásirese bala bosanatyn 25-44 jas aralyǵyndaǵy áıelderdiń ólimi boıynsha sút bezi obyrynan keıin ekinshi orynda tur.
QR DSM sanıtarlyq-epıdemıologııalyq baqylaý komıtetiniń málimetinshe, elimizde jyl saıyn jatyr moıny obyrynyń 1900-ge jýyq jańa jaǵdaıy tirkeledi. Jylyna 600-den astam qazaqstandyq áıel osy dertten qaıtys bolady.
Qaı jasta ekpe alǵan jón
Qazirgi ýaqytta 130-dan astam el adam papılloma vırýsyna qarsy vaktsınalaýdy engizdi. APV-ǵa qarsy vaktsınalaý kúnnen-kúnge qoǵamda ózekti taqyrypqa aınalýda. Álemniń túkpir-túkpirindegi dárigerler vırýs ınfektsııasynyń aldyn alý strategııasyn tańdady, ol úshin arnaıy vaktsınalar qoldanylady. APV-ǵa qarsy vaktsına jatyr moıny obyrynyń jáne papılloma vırýsy týdyratyn basqa da onkologııalyq aýrýlardyń aldyn alady.
QR Bas memlekettik sanıtarlyq dárigeriniń qaýlysyna sáıkes, 17 qyrkúıekte Qazaqstanda jasóspirim qyzdardy vaktsınalaý bastaldy. QR Ulttyq vaktsınatsııa kúntizbesine sáıkes, DDSU-nyń halyqty ımmýndaý jónindegi usynymdaryn eskere otyryp, 11 jastaǵy qyzdar josparly vaktsınalaýǵa jatady. Biraq, 11 jastan asqan qyzdardyń ata-anasynyń ótinishterinen keıin Densaýlyq saqtaý mınıstrligi 12-13 jastaǵy qyzdardy APV-ǵa qarsy ımmýndaý týraly sheshim qabyldady. Jynystyq ómirge deıingi vaktsınalaý vırýsty juqtyrý múmkindigin tolyǵymen joıady jáne sáıkesinshe bul aýrýdyń damý qaýpin azaıtady. Sondyqtan qyzdarǵa ekpe egý óte mańyzdy.
«APV-ǵa qarsy vaktsınalaý baǵdarlamasynyń negizgi maqsaty – áıelderdi APV týdyratyn jáne eń kóp taralǵan jatyr moıny obyrynan qorǵaý. Vaktsınalaý týraly sheshim qabyldaǵanda mınıstrlik Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń usynymyn ustanady, sondaı-aq vaktsınalaýdy engizýdiń halyqaralyq tájirıbesin eskeredi», - delingen QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Sanıtarlyq-epıdemıologııalyq baqylaý komıtetiniń resmı jaýabynda.
Qazaqstanda vaktsınalaý júrgizý úshin «Merk Sharp jáne Doým» (AQSh) kompanııasy shyǵarǵan 4 valentti «Gardasıl» vaktsınasy paıdalanylady, ol APV-nyń eń qaýipti 4 túrinen qorǵaıdy (6, 11, 16, 18). Dárigerler bul APV-nyń joǵary onkogendi túrlerine baılanysty jatyr moıny obyry qaýpin tómendetetinin atap ótti. Bul vaktsına Qazaqstan densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń tapsyrysy boıynsha arnaıy jasalǵan.
Qazirgi ýaqytta APV-ǵa qarsy vaktsınalaý elimizdiń 9 óńirinde — Qaraǵandy, Aqmola, Shyǵys Qazaqstan, Batys Qazaqstan, Pavlodar, Jetisý, Túrkistan, Ulytaý oblystarynda jáne Astana qalasynda júrgizilýde.
«Aýdandar men medıtsınalyq uıymdarǵa vaktsınany jetkizý jáne taratý merzimderin eskere otyryp, qalǵan óńirler boıynsha vaktsınalaý osy jáne kelesi aptada bastalady», - dedi N. Ázimbaeva.
Vaktsına óndirýshisiniń nusqaýlaryna sáıkes, APV-dan qorǵaý úshin vaktsınanyń eki dozasyn 6 aı aralyqpen alý qajet. Dárigerler vaktsınalaý erikti aldyn-alý sharasy ekenin eske salady.
APV-ǵa qarsy vaktsınalaý mektepterdiń medıtsınalyq kabınetterinde júrgiziledi, onda oqýshylardy vaktsınalaýdyń basqa túrleri de júrgiziledi.
Aıta ketý kerek, kez kelgen vaktsınalaý, sonyń ishinde APV-ǵa qarsy vaktsına kámeletke tolmaǵan balanyń ata-anasynyń nemese qamqorshysynyń kelisimin alǵannan keıin ǵana jasalady», - dep atap ótti sarapshy.
Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń habarlaýynsha, álemdik deńgeıde APV-ǵa qarsy vaktsına óziniń qaýipsizdigi men tıimdiligin dáleldedi, ol 15 jyldan astam ýaqyt boıy qoldanylyp keledi jáne álemniń 135 elinde jasalady.
Mysaly, Aýstralııa men AQSh-ta vaktsınalaýdyń arqasynda áıelder arasynda APV-nyń taralýy 90%-ǵa tómendegen.
Vaktsınany taǵy kim ala alady
Kóptegen adamdar jasóspirim jastan asqan qyzdarǵa jáne vırýsty juqtyrǵan adamdarǵa APV-ǵa qarsy vaktsına salyna ma degen suraq qoıady.
Ótken aptada Ortalyq kommýnıkatsııalar qyzmetinde APV taqyrybyna arnalǵan brıfıng ótti. Medıtsına ǵylymdarynyń doktory, onkolog Dılıara Qaıdarovanyń aıtýynsha, sońǵy ýaqytta jatyr moıny obyrymen aýyratyn jastar kúrt artqan. Qazir bul aýrý 30 jasqa tolmaǵan naýqastarda da jıi kezdesedi jáne ólim-jitim joǵary bolyp qalyp otyr. Sondyqtan Densaýlyq saqtaý mınıstrligi amerıkalyq farmatsevtıkalyq kompanııamen qosymsha vaktsına dozalaryn satyp alý týraly kelissózder júrgizýde.
QR DSM sanıtarlyq-epıdemıologııalyq baqylaý komıteti bul rette hattamaǵa sáıkes 14 jastan asqan qyzdardy vaktsınalaý 3 ret júrgiziletinin aıtýda, al bul QR Ulttyq vaktsınalaý kúntizbesine sáıkes kelmeıdi.
«Halyqqa profılaktıkalyq ekpe salý jónindegi sanıtarlyq erejelerge sáıkes, jeke medıtsınalyq ortalyqtar kez kelgen tilek bildirýshige vaktsına usynýǵa múmkindigi bar. Bul rette basty shart – Qazaqstan Respýblıkasynda memlekettik tirkeýdiń bolýy. Budan basqa, vaktsınalaýdy uıymdastyrý jáne júrgizý boıynsha talaptar menshik nysanyna qaramastan barlyq medıtsınalyq uıymdarda saqtalýy kerek», -dep túsindirdi Nurshaı Ázimbaeva.
Bul rette Densaýlyq saqtaý mınıstrligi eldegi jeke medıtsınalyq ortalyqtardy vaktsınamen qamtamasyz etý máselesin rettemeıdi.
ıAǵnı, basqa jas sanattaryndaǵy áıelder elge qosymsha dozalar engizilgen jaǵdaıda ǵana APV-ǵa qarsy vaktsına ala alady. Sonymen qatar, jeke medıtsınalyq ortalyqtarda vaktsınany aqyly negizde jasaýǵa bolady.