Qazaqstanda adam quqyǵynyń buzylýy eń tómengi deńgeıde bolatyn ýaqyt alys emes - V. Kalıýjnyı
Bul kúndi merekeleýdiń, ony atap ótýdiń ózindik ıgi dástúrleri de qalyptasqany belgili. Sonyń biri keshegi Astanadaǵy Táýelsizdik saraıynda ótken «Konstıtýtsııa - qoǵam men memleketti áleýmettik jańǵyrtýdyń negizi» atty halyqaralyq ǵylymı-praktıkalyq konferentsııa bolatyn. Astanadaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde jalǵasqan aýqymdy sharanyń ekinshi kúni barysynda QazAqparat tilshisi Qazaqstannyń Adam quqyqtary jónindegi ulttyq ortalyq basshysy Vıacheslav Kalıýjnyı myrzany áńgimege tartqan edi.
- Eń aldymen kesheden beri ótip jatqan konferentsııaǵa, onyń ereksheligi, máni men mańyzyna toqtalyp ótseńiz?
- Qazaqstannyń Konstıtýtsııasy kúnine arnalǵan dástúrli konferentsııany keshe Memleket basshysy Nursultan Ábishuly bastap ashqany belgili. Rasynda biz bundaı aýqymdy sharany osymen 9-y ret Adam quqyqtary jónindegi Ýákil jáne QR Konstıtýtsııalyq Keńesi birlese otyryp ótkizip otyrmyz. Al bıylǵy konferentsııanyń ereksheligi - alqaly jıynǵa Elbasy N. Nazarbaev qatysty. Basqa da elimizdiń jáne shet memleketterdiń ǵalym-sarapshylary atsalysty. Bul árıne, halyqaralyq basqosýdyń mártebesin arttyryp qana qoımaı, onyń quqyqtyq múmkindikter aýqymyn da, aqyrynda qol jetkiziletin nátıjelerin de keńeıte tústi dep bilemin. Sonymen qatar, halyqaralyq jıynnyń taqyryby «Konstıtýtsııa - qoǵam men memleketti áleýmettik jańǵyrtýdyń negizi» dep atalýynyń, onda áleýmettik problemalardyń qamtylýynyń da ózindik máni bar. Bul rette Prezıdenttiń jaqynda baspasózde jaryq kórgen «Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamyna qaraı 20 qadam» atty jańa tujyrymdamasyna qatysty baǵdarlamalyq maqalasymen konferentsııanyń da ushtasatynyn atap ótkim keledi. Meniń oıymsha, Qazaqstan halqy aldyna usynylyp, búkil qoǵam talqysyna shyqqan jańa tujyrymdama búgingi konferentsııaǵa qatysýshylardyń baıandamalarynda da, talqylaýlar men pikir almasýlar barysynda da keńinen qaralyp, odan saıyn keńirek taralý men nasıhattalýǵa múmkindik alady. Prezıdent alǵa júktegen maqsattarǵa, onyń ishinde áleýmettik qatynastar baǵytyndaǵy mejelerge qol jetkizýdiń tyń nusqalary da ortaǵa salynady dep oılaımyn. Osy turǵydan alǵanda konferentsııa «Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamyna» qaraı jasaıtyn qadamymyzdy údete túsetin serpin beredi dep oılaımyn. Bul jaıynde Memleket basshysy da keshe óz sózinde tamasha jetkizip berdi.
- Qazaqstan demokratııalyq damý baǵytynda birshama belesti eńserdi. Degenmen, búgingi tańdaǵy EQYU usynymdaryna qatysty ne aıtar edińiz?
- Biz shynymen de, bul baǵytta asa úlken progresti baǵyndyrdyq. Halyqaralyq uıymdar, onyń ishinde BUU júıesiniń uıymdary men EQYU tarapynan jasalatyn usynymdardyń basym bóligi Qazaqstanmen oryndalyp boldy dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Degenmen, qaıbir tusta, keıbir jerlerde tolyq kólemde oryndalmaǵan bolsa, onyń da ózindik sebepteri barshylyq. Bul týraly Prezıdent Nursultan Ábishuly da keshegi sózinde «osynaý qysqa ǵana merzim ishinde túgel máseleni oryndap, taýysýdyń múmkin emestigin» aıtqan bolatyn. AQSh eliniń Konstıtýtsııasy qabyldanǵanyna 200 jyldan astam ýaqyt ótti. Osy ýaqyt aralyǵynda olarda bılik pen azamattar arasyndaǵy ózara baılanystyń naqty tetikteri qalyptasty. Barlyq máseleler retteldi. Al bizdiń táýelsizdigimizge jańadan 20 jyl bolsa, arqa súıeıtin Ata zańymyzǵa 17 jyl ǵana. Oǵan qaramastan nyq qadam basyp kelemiz. Elimizde adam quqyqtary men bostandyqtaryn qamtamasyz etý úshin zańnamalyq bazalar tutastaı qalyptasty. Eger azamattarǵa qatysty qandaı da bir quqyqtarynyń buzylýy, bostandyqtarynyń shektelýi oryn alyp jatsa, meniń oıymsha, bul jetkilikti túrde biliktiligi joq, kásibıligi tómen jekelegen sheneýnikterdiń is-áreketi. Rasynda da, zańdy anyq ári naqty bilmeý sondaılarǵa soqtyqtyrýy múmkin. Sonyń saldarynan álgindeı sheneýnikterge sengen azamattardyń quqy men bostandyǵy buzylyp jatady.
Osy baǵytta jumys isteý úshin quqyq qorǵaıtyn ulttyq tetikter quryldy. Quqyq qorǵaý júıesi, sot bıligi, prokýratýra, Adam quqyqtary jónindegi Ýákil túrindegi ulttyq quqyq qorǵaý mekemesi, Adam quqyqtary jónindegi komıssııa naqty áreket etip keledi. Meniń oıymsha, Qazaqstanda adam quqyqtarynyń buzylýyn eń tómengi deńgeıge deıin túsiretin, onyń eń tómengi kórsetkishte bolatyn ýaqyty da alys emes.
- Sóz bostandyǵy máselesi týrasynda áńgime bolǵanda qoǵamda talqylanyp júrgen «Jýrnalıstik etıka» kodeksiniń jobasy eń birinshi aýyzǵa alynatyn bolyp júr. Sizdiń pikirińizshe, bundaı kodeks qanshalyqty qajet?
- Men ómirimniń basym bóliginde memlekettik qyzmetkermin. Endeshe osy ýaqyt aralyǵynda men udaıy memlekettik qyzmetshiniń etıkasyn saqtap kelemin. Bul qalypty jaǵdaı. Oǵan biz úırengenbiz ári ony saqtaýdy áste esten shyǵarmaımyz. Bundaı kásibı kodeks dárigerlerde de, keıbir taǵy da basqa sala qyzmetkerlerinde de barshylyq. Sondyqtan da, meniń oıymsha eger buqaralyq aqparat quraldary qyzmetkerleriniń ózderi qabyldaǵan, ózderi moıynsunatyn, ony janymen qabyldaı alatyn etıkalyq kodeksteri bolsa, onda bunda turǵan eshteńe de joq. Ol týraly talaı aıtyldy, talqylandy. Endeshe, qabyldaý kerek dep sanaımyn. Sonymen birge, bundaı kodekstiń bolýy jýrnalısterdi qandaı-da bir kedergilerge soqtyrady dep oılamaımyn.
- Áńgimeńizge raqmet!