Qazaqstan volframyn Ulybrıtanııaǵa tasymaldaý boıynsha kelissózder júrgizilýde
Ulybrıtanııanyń Asa mańyzdy paıdaly qazbalar qaýymdastyǵy uıymdastyrǵan sharaǵa taý-ken ónerkásibiniń 300-den astam ókili, sarapshylar, keńesshiler, dıplomattar jáne múddeli elderdiń sheneýnikteri qatysqan. Qazaqstan men Ulybrıtanııa arasyndaǵy osy saladaǵy yntymaqtastyq eń perspektıvaly baǵyttardyń biri retinde sanalady.
Ulybrıtanııanyń Bıznes jáne saýda mınıstrliginiń paıdaly qazbalardy óndirý bóliminiń basshysy Olıver Rıchardstyń aıtýynsha, birlesken kúsh-jiger qazirdiń ózinde eleýli nátıje berip otyr. 2023 jyldyń naýryz aıynda seriktester asa mańyzdy paıdaly qazbalar salasyndaǵy ózara túsinistik týraly memorandýmǵa qol qoıdy, al bir jyldan keıin osy saladaǵy seriktestik boıynsha jol kartasy kelisildi.
Asa mańyzdy paıdaly qazbalarǵa zamanaýı tehnologııalarda qoldanylatyn, ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýde jáne ekonomıkalyq damýda mańyzdy ról atqaratyn metaldar men sırek kezdesetin elementter jatady.
Memorandýmǵa qol qoıylǵan sátten beri Ulybrıtanııanyń Qazaqstandaǵy elshiligi 5,4 mln fýnt sterlıngke (shamamen 7 mln AQSh dollary) kelisimsharttardyń jasalýyna jáne iskerlik, saıası jáne bilim berý baılanystarynyń nyǵaıýyna yqpal etti. Bul bastamalar aldaǵy bes jylda Ulybrıtanııaǵa 100 mıllıon fýnt sterlıng (shamamen 126,6 mıllıon AQSh dollary) paıda ákeledi dep kútilýde.
Brıtandyq taraptyń qazaqstandyq volfram ónimderin óndirýshilermen yntymaqtastyǵy da mańyzdy qadamdardyń biri boldy. Ulybrıtanııanyń alty brokerimen jáne túpkilikti úsh tutynýshysymen baılanys ornatylyp, jetkizý týraly sharttar jóninde kelissózder bastaldy.
Oǵan qosymsha, Ulybrıtanııanyń Geologııalyq qyzmeti men Qazaqstannyń Geologııalyq qyzmeti arasyndaǵy seriktestik geologııalyq derekterdi tsıfrlandyrýǵa múmkindik beredi, bul brıtan kompanııalarynyń ınvestıtsııalyq sheshimderin anaǵurlym dáıekti etip, olardyń iske asyrýdaǵy syn-qaterdi azaıtady.
Ulybrıtanııanyń Asa mańyzdy paıdaly qazbalar jónindegi aqparattyq ortalyǵynyń ótken aptada jarııalaǵan baǵalaýyna sáıkes, bıyl mıneraldar tizimi edáýir keńeıip, 18-den 34 atalymǵa jetti. Jańa qosylǵan elementter qatarynda alıýmınıı, germanıı, temir, ırıdıı, magnezıt, marganets, nıkel, natrıı, renıı, tıtan, myrysh jáne basqa da mıneraldar bar.
Tizimniń keńeıýi osy mańyzdy materıaldardy jetkizý tizbeginiń turaqtylyǵyn saqtaýda artyp kele jatqan qıyndyqtardy kórsetedi. Sondyqtan Ulybrıtanııanyń basty mindeti – mıneraldyq resýrstarǵa degen ósip kele jatqan suranys pen olardyń senimdi ári turaqty jetkizilýin qamtamasyz etý arasyndaǵy tepe-teńdikke qol jetkizý.
− Bul baǵalaý Ulybrıtanııa ekonomıkasynyń kúnnen-kúnge keńeıip kele jatqan ártaraptanýy men jahandyq saýdaǵa táýeldiliktiń artýy asa mańyzdy paıdaly qazbalardy jetkizýdegi irkilister qaýpin arttyratynyn kórsetedi, – dedi Asa mańyzdy paıdaly qazbalar jónindegi Aqparattyq ortalyqtyń dırektory Gevın Madd konferentsııada.
QR Ónerkásip jáne qurylys mınıstrliginiń málimetinshe, konferentsııa is-sharasynda sóz sóılegen ókil Qazaqstanda 103 túrli paıdaly qazbanyń 9 myń ken orny bar ekenin aıtty. Olardyń qataryna vanadıı, volfram, kobalt, lıtıı, molıbden, nıobıı, nıkel, qalaıy, tantal, tıtan jáne basqalary kiredi. Bizdiń elimiz nıkel qory boıynsha álemde 11-oryndy ıelenedi (2 mln tonnadan astam qor).
Álemdegi árbir besinshi áýe laıneri qazaqstandyq tıtannan jasalǵan fıýzelıajben, al reaktıvti qozǵaltqyshtar – qazaqstandyq renıımen jabdyqtalǵan. Óskemen metallýrgııa zaýytynda óndiriletin berıllıı spýtnıkter men atom energetıkasynda qoldanylady. Kásiporynnyń ókilderi Londonda ótken konferentsııada halyqaralyq seriktestermen iskerlik baılanystar ornatý múmkindigin paıdalandy.
Qazaqstan óz aýmaǵynda resýrstardy óńdeýdi damytýǵa úlken mán beredi, bul olardyń qunyn arttyrýǵa múmkindik beredi. Sheteldik kompanııalar óndirilgen shıkizatty erkin eksporttaý quqyǵyn saqtasa da, jergilikti óndiris qýattarynyń bolýy shıkizatty qazaqstandyq kásiporyndarda óńdeýge múmkindik beredi. Mundaı baǵyt eldiń uzaq merzimdi múddeleri men maqsattaryna tolyq sáıkes keledi.
Qazaqstan men Ulybrıtanııa seriktestigin qorytyndylaı kele, Qazaqstannyń asa mańyzdy paıdaly qazbalar salasynda Ulybrıtanııa úshin senimdi seriktes retinde óz pozıtsııasyn birtindep nyǵaıtyp kele jatqanyn aıtýǵa bolady. El aıtarlyqtaı tabıǵı resýrstarǵa ıe jáne óńdeý qýattaryn damytýǵa baǵyt alǵan, bul Qazaqstanǵa jahandyq naryqta biregeı múmkindikter beredi.
2025-2026 jyldary Qazaqstanda sheteldik kompanııalardyń qatysýymen, shıkizatty tereń óńdeýge baǵyttalǵan zamanaýı kásiporyndar paıda bolady dep kútilýde. Eger brıtandyq seriktester aıtarlyqtaı ıkemdilik pen qyzyǵýshylyq tanytsa, olardyń bul jobalarǵa qatysýy osynaý tabystyń mańyzdy bóligine aınalýy múmkin. Mundaı bastamalardy iske asyrý tek yntymaqtastyqty nyǵaıtyp qana qoımaı, uzaqmerzimdi damý úshin berik irgetas ornatady.
Eske salsaq, Qazaqstan tarıhynda alǵash ret volfram óndirisi iske qosyldy.