Qazaqstan pasporty: sapa men sıpat qandaı
Tólqujat alǵan azamattar sany ulǵaıdy
Keıingi jyldary qazaqstandyqtar arasynda tólqujat alý úrdisi údegen. Este bolsa, ótken jyly tólqujat pen jeke kýálik berý suranystaǵy memlekettik qyzmetter qatarynda bolǵan edi. «Azamattarǵa arnalǵan úkimet» memlekettik korporatsııasy 2023 jyly 2,6 mıllıonnan astam tólqujat pen jeke kýálik berilgenin rastaǵan. Bul aldyńǵy jylmen salystyrǵanda 300 myńǵa artyq. Al Іshki ister mınıstrligi elde barlyǵy 5 974 698 jaramdy tólqujat baryn aıtty. Demek, halyqtyń tórtten bir bóliginde tólqujat bar degen sóz. Jalpy 30 jyl ishinde, ıaǵnı 1994 jyldan bastap QR ІІM júıesinde 14 962 584 tólqujat shyǵarylypty. 692 467 tólqujat azamattardyń ulty kórsetilmeı daıyndalǵan.
Qazaqstandyqtardyń basym deni saıahat pen saparda azamattyq kók tústi tólqujatty paıdalanady. Ol – azamattyqty rastaıtyn ári shetelge shyǵýǵa múmkindik beretin qujat. Kók tústi, jazý memlekettik jáne aǵylshyn tilinde jazylǵan. Pasportta qajetti bazalyq málimetter kórsetilip, shekara asý kezinde keń qoldanylady. Tólqujat qazaqstandyqtarǵa jasyna qaramastan olardyń qalaýy boıynsha beriledi. Tólqujattyń jaramdylyq merzimi – 10 jyl. Alý tártibi de shegelengen. Arnaıy baj tólemin jasap, merzimdi kútý qajet. Mysaly, bıyldan bastap balalarǵa 24 bettik pasport jasatý úshin memlekettik baj 4 AEK (14 768 teńge) boldy. Eresekter 36 betten turatyn standartty pasport úshin 8 AEK (27 600 teńge), 48 bettik qujat úshin 12 AEK (44 304 teńge) tóleıdi. Eskeretin jaıt, arnaıy áleýmettik topqa jatatyn azamattar úshin aqy alynbaıdy.
QR Іshki ister mınıstrliginiń málimeti boıynsha, tólqujattyń tehnıkalyq sıpattamasy aıqyndalǵan. Mysaly, pasport mólsheri 88x125 mm, buryshy jumyrlanǵan muqaba, kemi 18 paraqtan turady. Muqabada pasport ıesi týraly elektrondyq aqparat tasymaldaýǵa arnalǵan mıkroshema, ıaǵnı chıp bar. Baıqasaq, ara-tura el arasynda bul chıpti «azamattardy baqylaý úshin qoldanady» degen jańsaq pikirler jıi taraıdy. Resmı málimette chıpte keskindemelik jáne mátindik aqparat ǵana saqtalatyny ári baılanys ınterfeısi joq ekeni aıtylǵan. Demek, eshqandaı baqylaý bolýy múmkin emes.
Baj tólemi men ótinimnen keıingi protsedýra – tólqujat kelýin kútý. Ádette tólqujat ótinim bergen kúnnen bastap 15 jumys kúni ishinde daıyndalady. Biraq qazaqstandyqtar qosymsha aqy tólep, pasportty bir-eki kúnde ala alýy múmkin. Ol úshin arnaıy sanattar qarastyrylyp, jetkizý kúni belgilenipti. Іshki ister mınıstrliginiń málimetinshe, Astana, Almaty, Aqtóbe, Shymkent qalalarynda 1-sanattaǵy jedeldik – 1 jumys kúni, 2-sanattaǵy jedeldik 2 jumys kúni dep belgilengen. Al oblys ortalyqtarynda 1-sanattaǵy jedeldik – 3 jumys kúni, 2-sanattaǵy jedeldik – 5 jumys kúni bolsa, oblys aýdandary men qalalarynda 3-sanattaǵy jedeldik – 7 jumys kúni daıyn bolady.
Qazaqstan tólqujaty kók túste ekeni belgili. Qyzyǵy, bul jaıdan-jaı tańdalǵan sheshim emes, halyqaralyq norma men ıdeologııalyq ıshara sanalady. Sebebi dúnıejúzi elderiniń halyqaralyq tólqujattary tórt túspen shekteledi: kók, qyzyl, jasyl jáne qara. 1920 jyly Ulttar Lıgasynyń konferentsııasynda Halyqaralyq pasporttyń standarttalǵan túri týraly kelisim qabyldandy. Ǵasyrǵa jýyq ýaqyt ótse de, memleketter ortaq mánde qadam jasaýdy quptaǵan. Keıbir el memlekettik týdaǵy tústiń birin tańdasa, basqasy dinı-saıası ahýaldyń sımvolıkalyq reńkin alǵan. Jalpy kók tús memlekettik rámiz – tý men eltańbada da keń qoldanǵan. Qazaqstan da kók týmen mándes kók tólqujatty tańdaý arqyly sabaqtas sheshim shyǵardy desek, artyq emes.
Saıahatshylar pasporttaǵy beıbitshilik pen tynyshtyqtyń belgisine aınalǵan kók tús sheteldikterdiń qyzyǵýshylyǵyn týdyratynyn aıtady. Jıhankez Taımas Abylaıhan árbir saparynda tólqujat túsine qatysty jaǵymdy pikirdi kóp estıtinin jetkizdi.
– Saıahattaý maqsatymen álemniń ár buryshyna jol túsedi. Jasyratyny joq, shalǵaı jatqan memlekettegi turǵyndar Qazaqstandy tanı bermeıdi. Sondyqtan pasportymdy kórip, Qazaqstan týraly kóp suraıdy. Olarǵa bizdiń tabıǵat pen qonaqjaı halyq týraly aıtýdan jalyqpaımyn. Sońǵy kezde eldegi azamattar arasynda shetelge saıahattaý úrdisi beleń alǵaly memleket ımıdji men pasport tanymal bola bastady, – dedi Taımas Abylaıhan.
Dıplomatııalyq jáne qyzmettiktik pasporttyń ereksheligi nede?
Memlekettik qyzmettegi azamatardyń issapar júıesi azamattyq sektordan alabóten. Olarǵa arnalǵan vıza men kóshi-qon saıasatynda aıyrmashylyq kóp. Qyzmettik tólqujat qara túste bolady. Munda da mátin eki tilde jazylady. Qujat ulttyq kompanııa qyzmetkerleri men memlekettik qyzmetshilerdiń is-sapary kezinde beriledi. Al dıplomattyq qujat kúreń jasyl túste bolady. Kóbine QR SІM-niń dıplomatııalyq qyzmetkerleri men joǵary laýazymdy memlekettik sheneýnikterge arnalǵan.
Bul tólqujattardyń ıesine shekaradan ótý tártibi, shetelde bolý merzimi ózgeshe bekitilgen. Ereksheligi sol, qolsuǵylmashylyq quqy bar ári Vena konventsııasy aıasynda artyqshylyq qarastyrylǵanyn aıta ketý kerek. Mysaly, qazaqstandyqtar úshin vıza talap etetin Majarstan, Mysyr, Izraıl, Ispanııa, Kýba, Meksıka, Venesýela, Belgııa, Bolgarııa sekildi elderge dıplomatııalyq jáne qyzmettik pasporty bar azamattar vızasyz bara alady.
Ótken jyly jeltoqsan aıynda dıplomatııalyq, qyzmettik tólqujattardyń úlgisine ózgeris engen bolatyn. Qujatta qos tólqujatqa qoıylatyn talap shegelenip, ereje naqtylanǵan. Ásirese ıntaglıo móri, bederli basý ádisimen basylǵan mórli nómirleý, ýltrakúlgindi qorǵaý, jasyryn sýret, flýorestsentti jip sekildi sıpattamalar baıqalady.
Aıta keteıik, sońǵy ózgeriske sáıkes Qazaqstan pasportyn berý quqy endi Syrtqy ister mınıstrligine tıesili. Sonymen qatar, vedomstvo quzyretine qandastar kvotasy da qosa berilgen.