Qazaqstan men Iran saýdany keńeıtý joldary men kapıtaldy repatrıatsııalaý tásilderin talqylaýda
Taraptar saýda, ekonomıka jáne ınvestıtsııalar, aýyl sharýashylyǵy, kólik jáne logıstıka, bank isi jáne t. b. salalardaǵy yntymaqtastyq máselelerin talqylady.
Otyrys kezinde Qazaqstan Iranǵa úkimetaralyq protsesterdi aınalyp ótip, eki eldiń bıznesi arasynda dıalog ornatýǵa múmkindik beretin Qazaqstan-Iran Іskerlik keńesin qurýdy usyndy.
Saýda yntymaqtastyǵyn keńeıtý sheńberinde Qazaqstan men Iran saýdaǵa kedergi keltiretin tosqaýyldardy joıý boıynsha turaqty negizde jumys isteýge jáne eksporttaýshy kásiporyndarǵa qoldaý kórsetýge múddeliligin rastady. Baqyt Sultanov Iran tarapyna áleýetti eksporttyq taýarlar tizbesimen almasýdy usyndy.
«Bizdiń esepteýlerimiz boıynsha, bolashaqta qazaqstandyq kompanııalar Iran naryǵyna $162,3 mln somasyna túrli salalardyń 60 óńdelgen taýarlaryn jetkizýge daıyn, bul metallýrgııa, tamaq, mashına jasaý, hımııa, farmatsevtıka salalarynyń ónimderi, sondaı-aq qurylys taýarlary» , — dedi B. Sultanov.
Otyrysta qazaqstandyq aýyl sharýashylyǵy jáne tamaq ónimderiniń Iran naryǵyna qoljetimdiligi máselesi talqylandy. Sóz Iranǵa ónim ımportyna ruqsattardy bekitý, sondaı-aq Irannyń Halal talaptaryna sáıkes sertıfıkattaýǵa qoldaý kórsetý týraly bolyp otyr. Veterınarııalyq jáne fıtosanıtarııalyq sharalar salasynda turaqty aqparat almasýdy júrgizý, sondaı-aq saýda rásimderin jeńildetýge járdemdesý týraly sheshim qabyldandy.
Tegeran Qazaqstan tarapyna Irannyń aýyl sharýashylyǵy jáne azyq-túlik taýarlarynyń, mysaly, jemister, kókónister, keptirilgen jańǵaqtar jáne t.b. Qazaqstan naryǵyna eksportyn qoldaý týraly ótinishpen júgindi.
ÚAK barysynda Qazaqstan men Iran Ózara túsinistik týraly memorandýmdarǵa qol qoıdy:
- Qazaqstan Respýblıkasy Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrliginiń Tehnıkalyq retteý jáne metrologııa komıteti jáne Iran ulttyq standarttaý uıymy,
- QR Ulttyq akkredıtteý ortalyǵy jáne IIR Ulttyq akkredıtteý ortalyǵy,
- Qazaqstan standarttaý jáne metrologııa ınstıtýty (Qazstandart) jáne Iran ulttyq standarttaý uıymy.
Sondaı-aq, Qazaqstan men Iran arasyndaǵy ınvestıtsııalyq yntymaqtastyq boıynsha konsýltatıvtik kezdesýler ótkizý týraly sheshim qabyldandy. Iran tarapy aýyl sharýashylyǵy oraý ortalyqtaryn qurý úshin «Enzelı» erkin ekonomıkalyq aımaǵyna qazaqstandyq ınvestıtsııa salýǵa, sondaı-aq Parsy shyǵanaǵy elderine eksporttaý úshin óńirdegi jumys istep turǵan óndiristik bólimshelerdi paıdalanýǵa múddeli. Qazaqstan tarapy Iran tarapyna Qytaıǵa eksportqa baǵdarlanǵan óndirister qurý úshin «Qorǵas» shekara mańy yntymaqtastyǵy halyqaralyq ortalyǵy» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵynyń alańyn qaraýdy usyndy.
Eki eldiń ónerkásiptik kooperatsııasyn damytýǵa erekshe nazar aýdaryldy. Qazaqstannyń ońtústik óńirlerinde AEA aýmaǵynda jeńil ónerkásipte, onyń ishinde kilem jáne basqa da ónimder óndirý boıynsha birlesken kásiporyndar qurý týraly ýaǵdalastyqqa qol jetkizildi. Sondaı-aq, ırandyq IDRO Group ınjenerlik-tehnıkalyq jobalardy iske asyrý úshin qazaqstandyq kompanııalarmen konsortsıým qurýǵa daıyn ekenin bildirdi.
Taraptar sondaı-aq taý-ken salasynda yntymaqtasý nıetin rastady. Sóz temir keni men boksıtterdi satyp alýǵa uzaq merzimdi kelisimsharttar jasasý, sondaı-aq ınjenerlik-tehnıkalyq yntymaqtastyqty damytý jáne paıdaly qazbalardy barlaý men óndirýge ınvestıtsııalaý múmkindigi bolyp otyr.
Sondaı-aq, taý-ken metallýrgııa sektoryndaǵy birlesken óndiristerdi keńeıtý áleýeti talqylandy. Qazirgi ýaqytta Iranda qýaty 650 MVt bolatyn Irandaǵy birinshi kómir elektr stantsııasyn jáne qazaqstandyq ǵalymdar ázirlegen, ónimdiligi jylyna 550 myń tonna ferrosılıkoalıýmınıı bolatyn («Qazaqstandyq» qorytpa) jańa keshendi qorytpa shyǵaratyn metallýrgııalyq óndiristi salý jónindegi joba iske asyrylýda.
Bul jobany iske asyrý álemdegi eń iri bolat óndirýshi bolyp tabylatyn elde qazaqstandyq zııatkerlik menshiktiń tabysty transfertiniń jarqyn mysaly bolady. Irandyq IMIDRO holdıngi Qazaqstanda Borly mys-molıbden ken ornyn barlaýǵa jáne ıgerýge ınvestıtsııa salady (Qaraǵandy oblysy). Qýaty jylyna 5000 tonna katodty mys óndirýge jetetin gıdrometallýrgııa zaýytynyń qurylysy bastaldy.
Irannyń metallýrgııa salasyn damytýdaǵy jáne temir kenin óndirýdi arttyrýdaǵy josparlaryn eskere otyryp, Qazaqstan yntymaqtastyqtyń aǵymdaǵy baǵyttaryn tereńdetýge jáne jańa baǵyttaryn damytýǵa múddeliligin rastady.
Densaýlyq saqtaý salasynda taraptar GMP (Good Manufacturing Practice) jáne elderdiń ulttyq zańnamalaryna sáıkes sharttarda dárilik zattar men medıtsınalyq maqsattaǵy buıymdardy óndirý boıynsha birlesken kásiporyn qurýdy pysyqtaýǵa ýaǵdalasty.
Talqylanǵan máselelerdiń úlken blogy kólik jáne logıstıka salasyndaǵy yntymaqtastyqty damytý máselelerine arnaldy. Eki eldiń qosymsha júk aǵyndaryn tartý, Qazaqstan-Túrikmenstan-Iran baǵyty boıynsha tıimdi tarıftik sharttardy belgileý jáne Úndistan men Parsy shyǵanaǵy elderinen Iran-Qazaqstan, Ortalyq Azııa jáne Reseı baǵyty boıynsha tranzıttik konteınerlik tasymaldardy uıymdastyrýdy pysyqtaýǵa birlesken kúsh-jiger jumsaý týraly sheshim qabyldandy. Sondaı-aq, Qytaı/Iran/Túrkııa baǵyty boıynsha jáne keri Inchebýrýn jáne Sarahs shekaralyq ótkelderi arqyly konteınerlik poıyzdardyń qozǵalysyn jandandyrý boıynsha sharalar qabyldandy.
Taraptar sondaı-aq Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq aıasynda ózara is-qımyldy keńeıtý perspektıvasyn talqylady. Qazirgi ýaqytta EAEO elderi men Iran Islam Respýblıkasy arasynda erkin saýda týraly tolyq formatty kelisim jasasý boıynsha kelissóz júrgizilýde. Tolyq formatty kelisim kedendik bajdardy taýar nomenklatýrasynyń keminde 80%-na alyp tastaýdy jáne/nemese tómendetýdi kózdeıdi, bul bizdiń elderimiz arasyndaǵy saýdanyń ósýine yqpal etetin bolady.
Qazaqstan-Iran Úkimetaralyq komıssııasynyń 17-shi otyrysynyń kún tártibindegi máselelerdiń biri eki el arasyndaǵy ózara esep aıyrysýdyń tıimdi jáne qaýipsiz tetigin ázirleý boldy.
Taraptar eki el arasyndaǵy saýdany jeńildetý úshin tıisti ádister men quraldardy aıqyndaý úshin banktik yntymaqtastyq jónindegi birlesken komıtet qurý múmkindigin qaraýǵa ýaǵdalasty. Sondaı-aq ekijaqty saýda qorlary boıynsha esep aıyrysý úshin eki eldiń jergilikti valıýtalaryn paıdalaný múmkindikterin zertteý qajet.
Sonymen qatar, Irannyń eksportqa kepildik berý qory men «KazakhExport» eksportty saqtandyrý kompanııasy eki el arasyndaǵy saýdaǵa járdemdesýge daıyn ekendikterin bildirdi.
Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyqty jandandyrý aıasynda Qazaqstan ırandyq áýe kompanııalaryna Qazaqstan men Iran arasyndaǵy turaqty reısterdi qaıta bastaýdy usyndy. Taraptar 2023 jyly Nur-Sultan qalasynda eki eldiń birlesken komıssııasynyń 18-otyrysyn ótkizýge kelisti.