Qazaqstan men EO: Saýda jáne vızalyq rejımdi jeńildetý, ınvestıtsııalyq áleýetti arttyrý
Qazirgi tańda Eýropalyq Odaqpen baılanys odan saıyn kúsheıip, ekonomıka, saýda, logıstıka salasyndaǵy áriptestik jańa deńgeıge shyǵyp otyr. QazAqparat sarapshysy sońǵy jyldary ekijaqty qarym-qatynasty nyǵaıtý úshin qandaı kelisimder boldy, qaı salalarda baılanys artyp otyr, sondaı-aq Eýropalyq Odaq – Ortalyq Azııa ekonomıkalyq forýmynda qandaı máseleler kóterilgeni jaıly materıal ázirlegen edi.
EO – Qazaqstannyń negizgi saýda seriktesi
Qazaqstan men Eýropalyq odaq arasyndaǵy qarym-qatynas 30 jyl boıy damyp keledi. Osy ýaqyt ishinde taraptar barlyq baǵytta tıimdi seriktestik ornata aldy. Bul Qazaqstan men EO elderiniń, sondaı-aq búkil Ortalyq Azııa óńiriniń ekonomıkasyna oń áser etedi. Aıta keteıik, Qazaqstannyń syrtqy saýdasynyń jáne sheteldik ınvestıtsııalarynyń 30%-dan astamy EO elderiniń úlesine tıip otyr.
Eýropalyq odaq – Qazaqstannyń negizgi saýda jáne ınvestıtsııalyq áriptesi. Qazaqstan men EO arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq qarym-qatynastardyń serpini jyl saıyn artyp keledi. EO-nyń úlesine qazaqstandyq syrtqy saýdanyń jáne sheteldik ınvestıtsııalardyń 30%-dan astamy tıesili. 2022 jyldyń qorytyndysy boıynsha, taraptar arasyndaǵy taýar aınalymy 39,9 mlrd AQSh dollaryn qurady, bul ótken jylǵy kórsetkishten 38%-ǵa joǵary. Eksport 32,3 mlrd AQSh dollaryn qurady, ımport – 7,6 mlrd AQSh dollary.
Qazaqstan men EO saýdany jeńildetýge bet burdy
Sarapshylardyń pikirinshe, Qazaqstan men EO arasyndaǵy taýar aınalymynyń deńgeıin edáýir arttyrýǵa Eýropalyq Odaq pen Qazaqstan Respýblıkasy arasyndaǵy Keńeıtilgen áriptestik pen yntymaqtastyq týraly kelisim oń áserin tıgizgen. Ol qujatqa 2015 jyly qol qoıyldy jáne 2020 jylǵy 1 naýryzda kúshine endi. Kelisimge sáıkes, taraptar bir-birine saýdanyń barlyq salasynda eń qolaıly múmkindik usynady.
Al ótken jyl seriktester yntymaqtastyǵy úshin tabysty jyl boldy. 2022 jyldyń qazan aıynda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń bastamasymen Ortalyq Azııa memleketteri basshylary men Eýropalyq Keńes Prezıdentiniń alǵashqy kezdesýi ótti. Bul is-shara búkil aımaqtyń Eýropalyq odaqpen qarym-qatynasyn damytýda mańyzdy boldy. Sóıtip, Qazaqstan men EO arasynda ózara is-qımyldyń jańa kezeńi bastaldy. Bul jańa salalarda yntymaqtastyqtyń bastalýymen erekshelendi.
Máselen, Qazaqstanda jel-kún elektr stantsııalaryn ornatý jáne 3 mln tonna jasyl sýtegin óndirý (Eýropalyq Odaqtyń jasyl sýtegige degen qajettiliginiń besten bir bóligi) boıynsha kompanııamen mańyzdy kelisimge qol qoıyldy. Sondaı-aq 2022 jyldyń qarasha aıynda EýroOdaqtyń bastamasymen Qazaqstan Premer-mınıstri Álıhan Smaıylov pen Eýropalyq Komıssııanyń Prezıdenti Ýrsýla fon der Leıen QR men EO arasyndaǵy turaqty shıkizat, batareıalar men «jasyl sýtektiń» quny 50 mlrd eýroǵa jýyq bolatyn tizbekter salasyndaǵy strategııalyq áriptestik týraly ózara túsinistik týraly Memorandýmǵa qol qoıdy. Qujat Qazaqstannyń EO ónerkásiptik alıanstarymen qarjylyq jáne tehnologııalyq yntymaqtastyǵyn ornatýyna jaǵdaı jasaıdy.
Seriktesterdiń yntymaqtastyǵy keleshekte qalaı damıdy?
Jalpy taraptar saýda-ekonomıkalyq qarym-qatynastardy jaqsartý baǵytynda turaqty jumys júrgizip keledi. 2023 jyldyń 1 sáýirinen bastap Qazaqstanda taýarlardy onlaın baqylaý júıesi iske qosyldy. Bul júıe arqyly elektrondy júkqujattar men júkterdi baqylaý onlaın rejıminde júzege asyrylady. Onlaın baqylaý Reseımen jáne EAEO elderimen kóleńkeli saýdany azaıtý, sondaı-aq salyq shyǵyndaryn joıý maqsatynda iske qosyldy. Sondaı-aq bir kún buryn Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrligi Eýropalyq Odaqtyń qazaqstandyqtar úshin vızalyq rejımdi jeńildetýge daıyn ekeni týraly habarlady.
18-19 mamyrda Almatyda «Eýropalyq Odaq – Ortalyq Azııa» ekonomıkalyq forýmy ótken bolatyn. Bul taraptar arasyndaǵy aldyńǵy kezdesýler men ýaǵdalastyqtardyń jalǵasy boldy. Osy forým barysynda Eýropalyq Odaq pen Qazaqstan qarjylyq kelisimge qol qoıdy. Qujatta EO jáne Qazaqstan arasyndaǵy 2023-2024 jyldarǵa arnalǵan shıkizat, akkýmýlıatorlyq batareıalar jáne jasyl sýtektiń turaqty qun tizbekteri qaralǵan. Osy Qarjylyq kelisim aıasynda EO 9 mıllıon eýro bóledi. Aıta keteıik, strategııalyq áriptestiktiń Jol kartasymen almasý rásimin QR Premer Mınıstri Álıhan Smaıylov pen Eýropalyq komıssııanyń vıtse-prezıdenti Valdıs Dombrovskıs ótkizdi.
«Bizde ekijaqty yntymaqtastyq qarqyndy damyp keledi. Qazaqstan – strategııalyq seriktes. Biz budan da qarqyndy yntymaqtastyqta jumys istegimiz keledi, bul ekonomıkaǵa da, saýdaǵa da qatysty. Qazir EO pen Qazaqstan arasynda ekijaqty kelisimder jasaldy. Bul atmosferaǵa kómirqyshqyl gazynyń shyǵarylý deńgeıin tómendetýge múmkindik beredi», - dedi Eýropalyq komıssııanyń vıtse-prezıdenti Valdıs Dombrovskıs.
QR Premer-Mınıstri Álıhan Smaıylov forým barysynda syndarly dıalog júrgizgen seriktester arasyndaǵy aǵymdaǵy qarym-qatynastardyń eń ózekti máselelerin atap ótti.
«Saýda sattyq óndirisi jáne jasyl energetıka salalarynda birlesken jobalardy iske asyrý maqsatynda pikir almastyq. Taýarlardy jetkizýdiń jahandyq tizbegin qamtamasyz etý úshin halyqaralyq kólik marshýrttaryn damytýdyń mańyzy zor. Bul rette, Eýropalyq Odaqtyń «Transkaspıı» halyqaralyq kólik baǵytyn damytý sharalaryn qadaǵaladyq. Byltyr qarasha aıynda EO komıssııa prezıdentimen strategııalyq áriptestik memorandýmyna qol qoıǵanbyz. Osy memorandým sheńberinde asa mańyzdy shıkizat túrleri, akkýmýlıator batareıalary jáne jasyl sýtektiń turaqty qun tizbekteri qarastyrylǵan. Budan bólek, Eýropalyq Odaq turaqty ekonomıkalyq ósimdi jáne quqyq ústemdigin qamtamasyz etý maqsatynda 9 mln eýro bóledi»,- dedi Álıhan Smaıylov.
Premer-Mınıstr Álıhan Smaıylov Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytynyń belsendi damýy týraly aıtty. Onyń sózinshe, Qazaqstan aýmaǵy arqyly Qytaıdan Eýropaǵa júk tasymaldaý merzimi eki ese – 12-den 6 kúnge azaıǵan.
«Biz Transkaspıı baǵyty boıynsha byltyr Aqtaýda ótken mınıstrlerdiń sońǵy kezdesýiniń nátıjelerin joǵary baǵalaımyz. Nátıjesinde Qazaqstan, Túrkııa jáne Grýzııa osy dálizdi damytýdyń Jol kartasyn jasady. Birlesken kúsh-jigerdiń arqasynda Qytaıdan Eýropaǵa tranzıttik júkterdiń ótý ýaqyty kem degende úsh esege, ıaǵnı 53 kúnnen 19-23 kúnge deıin azaıdy. Respýblıka aýmaǵy boıynsha tranzıttik júkterdiń ótý merzimi 12 kúnnen 6 kúnge deıin qysqardy. Jyl sońyna deıin bul kórsetkishti 5 kúnge deıin jetkizýdi josparlap otyrmyz», – dedi Álıhan Smaıylov.
Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵyty – Qytaı, Qazaqstan, Kaspıı teńizi akvatorııasy, Ázerbaıjan, Grýzııa arqyly jáne odan ári Túrkııa men Eýropa elderine ótetin halyqaralyq kólik dálizi.
Aıta keteıik, Premer-Mınıstr saýda yntymaqtastyǵyn keńeıtý turǵysynan Qazaqstan EO elderine mashına jasaý, temir jáne bolat óndirý, tamaq ónerkásibi jáne aýyl sharýashylyǵy sııaqty salalarda jylyna 2,3 mıllıard dollardan asatyn óńdelgen ónimniń 175-ten astam túrin usyna alatynyn aıtyp ótti.
Sonymen qatar forýmda bıznes-qaýymdastyqqa Ortalyq Azııanyń dálizderindegi transshekaralyq formaldylyqtardy tolyq sholýmen qamtamasyz etetin Info Trade Central Asia Gateway aımaqtyq saýdany jeńildetý portalynyń resmı iske qosylýy boldy.
Qazaqstanda 100 myń bilikti IT-maman daıarlaý jospary
Qazaqstan Syrtqy ister mınıstrliginiń málimetinshe, sońǵy onjyldyqta Eýropalyq Odaq Ortalyq Azııaǵa 120 mlrd-tan astam ınvestıtsııa salǵan, onyń 70%-y Qazaqstanǵa tıesili.
«Eýropalyq odaq – Ortalyq Azııa» ekinshi ekonomıkalyq forýmy aıasynda Premer-Mınıstr Álıhan Smaıylov Eýropanyń IT ýnıversıtetterin Qazaqstanǵa shaqyrdy. Ol óz sózinde Qazaqstan 2025 jylǵa qaraı kem degende 100 myń joǵary bilikti IT-maman daıarlaýdy josparlap otyrǵanyn aıtyp, tsıfrlandyrý ekonomıkany damytýdyń negizgi draıveri ekenin atap ótti. Osy oraıda, Qazaqstan Eýrazııa keńistigindegi eń iri tsıfrlyq habtardyń birine aınalýdy kózdep, óz aldyna osyndaı strategııalyq maqsat qoıǵanyn jetkizdi.
«Byltyr elimiz Úkimetter damýynyń BUU ındeksinde 28-orynǵa ıe boldy. Bul – óńirdegi jáne TMD elderi arasyndaǵy eń joǵary kórsetkish. Qazaqstanda tsıfrlyq transformatsııany damytý úshin qolaıly jaǵdaılar jasalyp jatyr. Biz bank júıesin qurdyq. Tsıfrlyq kommertsııa da qarqyndy damyp keledi», - dedi Úkimet basshysy.
Álıhan Smaıylov Microsoft korporatsııasy Qazaqstanda ornalasatyn mýltıaımaqtyq hab ashýǵa daıyn ekenin jetkizdi. Ol Ortalyq Azııa elderinen bólek, Ázerbaıjan, Armenııa, Grýzııa jáne Pákistan elderin de qamtıtyn bolady.
«Osy turǵyda Qazaqstan «Global Gateway», «Team Europe» jobalaryna jáne Eýropalyq odaqtyń Ortalyq Azııamen tsıfrlyq baılanys jónindegi bastamasyna belsendi qatysýǵa daıyn. Qazaqstan qazirdiń ózinde eýropalyq spýtnıktik kompanııalarǵa aımaqtyq hab qurý úshin alań usyndy. 2025 jylǵa qaraı biz kem degende 100 myń bilikti IT-mamanyn daıyndaýdy josparlap otyrmyz. Osy múmkindikti paıdalana otyryp, eýropalyq IT ýnıversıtetterin Qazaqstanda óz fılıaldaryn ashýǵa shaqyramyn. Osylaısha, Astana Hub tehnoparki belsendi aımaq retinde yńǵaıly alańǵa aınala alady», - dedi Álıhan Smaıylov.
Qazaqstannyń Eýropalyq joǵary bilim keńistigine qosqan úlesi
23 mamyrda Astanada Eýropalyq Odaq pen Qazaqstan arasyndaǵy yntymaqtastyq jónindegi komıtettiń 20-otyrysy ótti. Otyrys Qazaqstan Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary Roman Vasılenkonyń jáne Eýropalyq syrtqy baılanystar qyzmetiniń Eýropa jáne Ortalyq Azııa boıynsha basqarýshy dırektorynyń orynbasary Lıýk Devınniń tóraǵalyǵymen ótti. Jıynda EO jáne Qazaqstannyń azamattyq qoǵam men adam quqyqtaryn qoldaý jónindegi baǵdarlamalary jaıly sóz boldy. Sonyń ishinde Qazaqstannyń Erazmýs+ baǵdarlamasyna (2021-2027 jyldary) qatysýy talqylanyp, EO tarapy qazaqstandyq stýdentterdiń jaqsy kórsetkishin erekshe atap ótti. Erazmýs Mýndýs birlesken magıstratýra baǵdarlamasy boıynsha shákirtaqy jeńip alǵan stýdentterdiń sany 2022 jyly rekordtyq kórsetkishke jetti (59 jeńimpaz boldy).
Qazaqstannyń Eýropalyq Odaqtyń ǵylymı-zertteý jáne ınnovatsııalar jónindegi burynǵy negizdemelik baǵdarlamalaryna qatysý tájirıbesine súıene otyryp, EO Qazaqstandy eýropalyq áriptesterimen seriktestikte «Horizon Europe», sonyń ishinde Marı Sklodovskaıa-Kıýrı ǵylymı utqyrlyq baǵdarlamasyna qatysýǵa shaqyrdy. Sonymen qatar EO Qazaqstannyń Eýropalyq joǵary bilim keńistigine qosqan úlesin jáne onyń Ortalyq Azııadaǵy joǵary bilim keńistigin qurý arqyly osy róldi keńeıtý jónindegi mindettemesin quptady.
Sondaı-aq Yntymaqtastyq komıteti otyrysynyń qatysýshylary EO-Ortalyq Azııa óńirlik yntymaqtastyǵyn, onyń ishinde saýda, bilim berý, sý jáne qorshaǵan orta, zań ústemdigi, qaýipsizdik, terrorızmge qarsy kúres, esirtkiniń zańsyz aınalymymen kúres jáne shekarany basqarý salalaryndaǵy yntymaqtastyqty talqylady.
Sarapshylardyń pikirinshe, Qazaqstan men EO memorandýmǵa qol qoıýmen shektelmeı, keıingi kezeńge arnalǵan ınvestıtsııa, naqty qarjylyq kelisimder arqyly yntymaqtastyqty nyǵaıtýdy basty maqsat etip otyr. Bul rette, Qazaqstan óziniń ekonomıkalyq kórsetkishterin jaqsartady jáne sheteldik ınvestorlar esebinen jańa quzyretterdi damytpaq.