Qazaqstan men Efıopııanyń dıplomatııalyq qatynas ornatqanyna 10 jyl tolady
Bıyl Qazaqstan óz Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵyn atap ótýde. Bul Efıopııa men Qazaqstan arasyndaǵy ekijaqty qarym-qatynastar úshin mańyzdy oqıǵa. 2021 jyldyń qyrkúıeginde eki el arasyndaǵy dıplomatııalyq qatynastardyń ornaǵanyna týra 10 jyl tolady. Elimizdi jaqsy biletin jáne bizdiń ekijaqty yntymaqtastyǵymyzdy damytýǵa múddeli Efıopııanyń ókili retinde Qazaqstannyń halyqaralyq qoǵamdastyq úshin úlgi bolatyn mynadaı jetistikterin atap ótkim keledi.
Birinshiden, Qazaqstannyń shet eldermen qarym-qatynasyn qurý negizine beıbit syrtqy saıasat alyndy. Táýelsizdiktiń barlyq jyldarynda Qazaqstanda birde-bir shet elmen qaqtyǵystar bolmaǵany óte mańyzdy. Halyqaralyq quqyqtyń normalary men qaǵıdattaryn qatań saqtaýǵa negizdelgen kópvektorly jáne teńgerimdi damýdyń syrtqy saıasaty Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń beıbitshilik pen kelisim formýlasynyń birine aınaldy. Qazaqstannyń halyqaralyq jáne óńirlik qaýipsizdikti qamtamasyz etýge qosqan úlesi óziniń aýqymy men mazmunymen tań qaldyrady.
Sonymen qatar, 1992 jyldan bastap Nursultan Nazarbaevtyń usynysy boıynsha Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi Konferentsııa (AÓSShK) qurylyp, tıimdi jumys isteýde. Qazaqstan óziniń syrtqy shekaralaryn barlyq kórshi eldermen zańdy túrde resimdedi, osylaısha yqtımal shekaralyq narazylyqtar máselesin túpkilikti joıdy. Qazaqstandy álemdik qaýymdastyq qarýsyzdaný jáne taratpaý salasyndaǵy kóshbasshy retinde tanıdy. 1991 jylǵy 29 tamyzda Qazaqstan Semeı ıadrolyq polıgonyn jaýyp, álemdegi kólemi boıynsha tórtinshi ıadrolyq arsenaldan bas tartty.
Qazaqstan Ortalyq Azııada ıadrolyq qarýdan azat aımaqty qurýǵa óz úlesin qosty (Semeı sharty) jáne bıyl onyń kúshine engenine 15 jyl tolady. Atom energııasy jónindegi halyqaralyq agenttiktiń (AEHA) qamqorlyǵymen tómen baıytylǵan ýran banki ıadrolyq energııany taratpaý jáne beıbit maqsatta paıdalanýdy qoldaý úshin Qazaqstan aýmaǵynda quryldy.
Qazaqstan ashyq, beıbit syrtqy saıasatty ustanady jáne BUU, DSU jáne basqa da halyqaralyq forýmdardyń belsendi múshesi bolyp tabylady. 2010 jyly elde memleket basshylary deńgeıinde EQYU sammıti ótti, al 2017-2018 jyldar ishinde Respýblıka BUU Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes múshesi boldy. Efıopııa men Qazaqstan osy tamyzda Halyqaralyq organynda tyǵyz yntymaqtastyq ornatqan.
Ekinshiden, Qazaqstan basynan bastap eldegi etnosaralyq kelisim saıasatyn turaqtylyq pen órkendeýdi qamtamasyz etýdiń kilti retinde aıqyndady. Esterińizge sala keteıin, bul el kópultty, onda 130-dan astam etnıkalyq toptar turady. Sondyqtan 1992 jyly Tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń usynysy boıynsha Qazaqstan halqy Assambleıasy quryldy, onda eldiń barlyq etnostyq toptarynyń ókilderi kezekpen saılanady. Keıinnen bul organ Konstıtýtsııalyq mártebege ıe boldy jáne onyń depýtattary Parlament Májilisi depýtattarynyń qataryna kiredi. Assambleıa Qazaqstanǵa ultaralyq kelisimdi saqtaýǵa jáne ultaralyq astary bar máselelerdi belsendi sheshýge kómektesedi.
Úshinshiden, Qazaqstan dinı turǵydan san alýan. Onda musylmandar, hrıstıandar, evreıler, býddıster jáne basqa konfessııalardyń ókilderi turady. Olardyń arasyndaǵy dıalog pen ózara túsinistikti saqtaý úshin Nursultan Nazarbaevtyń bastamasy boıynsha Qazaqstan árbir úsh jyl saıyn Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń sezin shaqyrady. Osy maqsatta Qazaqstan astanasynda shyny pıramıda túrinde Beıbitshilik jáne Kelisim Saraıy salyndy. Qazirgi ýaqytta osyndaı alty kezdesý ótkizildi, al kelesi jetinshi kongress 2022 jyly Nur-Sultanda ótedi. Bul forým qatysýshylardyń deńgeıi jaǵynan da, halyqaralyq qoǵamdastyqqa usynylǵan usynystardyń nátıjeleri jaǵynan da erekshe. Nátıjesinde N.Nazarbaevtyń mundaı saıasaty eldegi turaqtylyqty qamtamasyz etti.
Tórtinshiden, Qazaqstan úlken ekonomıkalyq nátıjelerge qol jetkizdi jáne álemdik qoǵamdastyq donor memleket mártebesi bar tabysy ortasha el dep tanyldy. Bul Ortalyq Azııa Respýblıkasy teńizge shyǵa almaıtyn ashyq teńizden eń alys el bolyp tabylady, sondyqtan ekonomıkalyq damý men saıası turaqtylyq basynan bastap memlekettiń damýyndaǵy basymdyq bolyp jarııalandy. Munaı-gaz resýrstaryna, metaldarǵa jáne aýyl sharýashylyǵy alqaptaryna baı Qazaqstan ekonomıkalyq reformalardyń arqasynda ulttyq ekonomıkaǵa 330 mıllıard dollardan astam sheteldik ınvestıtsııalar tarta aldy. Ol Dúnıejúzilik Banktiń 2019 jylǵy bıznesti júrgizý týraly esebinde 25 - shi oryndy ıelendi. Qazaqstan 2021 jylǵy ekonomıkalyq erkindik ındeksinde 180 eldiń ishinde 34-oryndy ıelendi.
Táýelsiz damý jyldarynda Nursultan Nazarbaevtyń usynysy boıynsha jańa Astana salyndy, ol ekonomıkalyq tartylys ortalyǵyna aınaldy. Jaqynda Nur-Sultanda «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy jumys isteıdi. Ol brıtandyq quqyq qaǵıdaty boıynsha qyzmet etýde jáne tsıfrlyq qarjy tehnologııalaryn belsendi damytýda.
Sońǵy jyldary Qazaqstan óziniń memlekettik damýynda mańyzdy kezeńdi bastan ótkerip otyrǵany anyq. 2019 jyly Ult kóshbasshysy – Elbasy Nursultan Nazarbaev otstavkaǵa ketti. Al demokratııalyq saılaýdyń qorytyndysy boıynsha Qasym-Jomart Toqaev jańa prezıdent bolyp saılandy. Bılikke kelgen Qasym-Jomart Toqaev óziniń ishki jáne syrtqy saıasattaǵy sabaqtastyq saıasatyn jarııalap, «halyq únine qulaq asatyn memleket» saıasatyn birinshi orynǵa qoıdy. Toqaev Nazarbaevtyń saıası reformalaryn saıası júıeni demokratııalandyrý, saılaý zańnamasy, eldiń sot júıesiniń ashyqtyǵy men ádildigin qamtamasyz etý, adam quqyqtary men bostandyqtaryn nyǵaıtý baǵytynda jalǵastyrdy.
Sonymen qatar, 2021 jyly Qazaqstanda Parlament saılaýy, al jaqynda Qazaqstan óńirlerindegi aýdandar men aýyldyq okrýgter ákimderiniń alǵashqy saılaýy ótti. Osynyń bári Qazaqstan qoǵamynyń odan ári turaqty jáne jedel damýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan osy respýblıkadaǵy aýqymdy demokratııalyq ózgeristerdi aıǵaqtaıdy.
Búginde Qazaqstan - Efıopııanyń Ortalyq Azııa óńirindegi mańyzdy saıası áriptesi. Qazaqstan – Ortalyq Azııadan Efıopııada óziniń dıplomatııalyq ókildigi bar jalǵyz el. Bizdiń elderimiz BUU-da jáne basqa da halyqaralyq forýmdar men uıymdarda ózara qoldaý kórsetedi. Elderimiz arasyndaǵy eki jaqty ekonomıkalyq jáne mádenı baılanystar turaqty damýda.
Burynǵy Sovet odaǵynda oqyǵan jyldarymdy eske alǵanyma árqashan qýanyshtymyn jáne Qazaqstan osy odaqtyń bir bóligi boldy. Ol kezde Qazaqstanda Efıopııadan kóptegen stýdentter bilim alǵan. Qazir olar Efıopııa úshin jumys isteıdi.
Osy múmkindikti paıdalana otyryp, men Qazaqstan Úkimeti men halqyn Táýelsizdiktiń 30 jyldyǵymen quttyqtap, olarǵa bilim berý, medıtsına jáne ózara qyzyǵýshylyq týdyratyn basqa da salalardaǵy ekijaqty yntymaqtastyǵymyzdyń odan ári jemisti damýy men nyǵaıýyn tileımin.