Qazaqstan men AQSh arasyndaǵy ekonomıkalyq yntymaqtastyq qalaı damyp keledi
– Qazaqstan men Amerıka Qurama Shtattary arasyndaǵy ekonomıkalyq yntymaqtastyq qalaı damyp keledi?
– AQSh Saýda mınıstrliginiń málimetine sáıkes, 2021 jyly Qazaqstan Respýblıkasy men Amerıka Qurama Shtattary arasyndaǵy taýar aınalymy 2,5 mlrd dollardy qurady. AQSh-tyń Qazaqstanǵa eksporty 807 mln dollar bolsa, qazaqstandyq tarap AQSh-qa 1,7 mlrd dollardyń taýaryn eksporttady.
Qazaqstannyń AQSh-qa negizgi eksporty shıki munaı jáne munaı ónimderi, temir, bolat jáne baǵaly metaldar, al AQSh-tyń Qazaqstanǵa eksporttalatyn negizgi taýarlary – ushaqtar men olardyń qosalqy bólshekteri, mashına quraldary men qus eti.
Energetıka jáne aýyl sharýashylyǵy sektorlarynan basqa, AQSh kompanııalary aımaqta avıatsııa, aqparattyq jáne kommýnıkatsııalyq tehnologııa, densaýlyq saqtaý, týrızm, logıstıka jáne ǵaryshtyq tehnologııalar salasy boıynsha jumys isteıdi.
Almatydaǵy AQSh konsýldyǵynda ornalasqan bizdiń Syrtqy kommertsııalyq qyzmet keńsesi (FCS, AQSh Saýda mınıstrliginiń bólimshesi) de amerıkandyq jáne qazaqstandyq kompanııalar arasyndaǵy ınvestıtsııalyq jáne iskerlik qarym-qatynastardy ornatady.
– AQSh Qazaqstan Respýblıkasynyń negizgi ınvestıtsııalyq seriktesteriniń biri. Jańa perspektıvalar týraly aıtyp berińizshi.
– Amerıkalyq kompanııalar Qazaqstanda el táýelsizdiginiń alǵashqy kúnderinen bastap bar. Kómirsýtek shıkizatynan basqa, AQSh kompanııalary úshin Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy, energetıka, densaýlyq saqtaý, ınfraqurylym, aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar, qaýipsizdik jáne kólik salalarynda jumys istep keledi.
Jaqynda aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy Valmont Industries kompanııasy amerıkandyq tehnologııalar men óndiris protsesterin paıdalana otyryp, Qazaqstanda zamanaýı sýarý jabdyqtaryn shyǵarýdy qolǵa aldy. Bul qazaqstandyq dıqandarǵa sýdy únemdep, mol ónim alýǵa múmkindik beredi.
Buǵan qosa, AQSh kompanııalarynyń shaǵyn modýldik atom energetıkalyq reaktorlarynyń tehnologııalary Qazaqstan ekonomıkasynyń ósýine jáne elektr energııasyna degen suranysty qanaǵattandyrýda úlken ról atqarady dep úmittenemiz.
– Amerıkalyq kompanııalarmen jasalǵan yntymaqtastyq oń nátıje berdi me?
– AQSh-tyń Qazaqstanǵa quıǵan tikeleı ınvestıtsııasynyń jalpy kólemi 39 mlrd dollardan asady. Onyń 38 mlrd dollary munaı-gaz salasyna tıesili. Teńizshevroıldyń 75%- y AQSh kompanııalaryna tıesili. Qazaqstandaǵy eń iri salyq tóleýshi. Qazaqstan úkimetiniń málimetinshe, 2021 jyly Teńizshevroıl 1,7 trıllıon teńge nemese qazirgi baǵam boıynsha shamamen 3,3 mlrd dollar salyq tóledi.
– Qazaqstanda osyndaı qansha kompanııa jumys isteıdi?
– Qazir Qazaqstanda AQSh-tyń qatysýymen 400-den astam kompanııa jumys isteıdi. Mysaly, 2022 jyldyń 16 naýryzy men 18 naýryzy aralyǵynda AQSh Elshiligi Nur-Sultandaǵy AgriTek/FarmTek aýylsharýashylyq kórmesinde AQSh Saýda pavılonyn kórsetý úshin 11 amerıkandyq kompanııany qabyldaıdy. AQSh Saýda jáne aýylsharýashylyǵy mınıstrligi demeýshilik jasaǵan AQSh Saýda pavılony qazaqstandyq bıznes ókilderine AQSh kompanııalarynyń ókilderimen betpe-bet kezdesýge múmkindik beredi.
AQSh kompanııalary aýylsharýashylyq tehnıkasy men jabdyqtary, sýarý tehnologııalary, astyq, jem ıngredıentteri, astyq saqtaý jáne mal sharýashylyǵy tehnologııalary sııaqty aýylsharýashylyǵy sektoryna arnalǵan ónimderdiń, qyzmetter men sheshimderdiń keń aýqymyn usynady.
– Táýelsizdik alǵaly beri qandaı ekijaqty halyqaralyq sharttarǵa qol qoıyldy?
- Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne ekijaqty ınvestıtsııalar týraly shartqa qol 1994 jyly qoıyldy. Salyq týraly kelisim - 1996 jyly, Sheteldik shotqa salyqty saqtaý týraly kelisim (FATCA) - 2017 jyly jasaldy. 2019 jyly Ashyq aspan kelisimine qol qoıyldy. Sońǵy eki kelisimdi Qazaqstan jaqynda ratıfıkatsııalady.
Osy kelisimder arqyly seriktestik ekijaqty ınvestıtsııalyq múmkindikterdi keńeıtý, salyqtyq ákimshilendirýdi jaqsartý jáne tyǵyz iskerlik baılanystar úshin múmkindikterdi keńeıtý arqyly Qazaqstan ekonomıkasynyń ózgerýine yqpal etti.
Biz Amerıka Qurama Shtattarynan kóbirek ınvestıtsııa tartýdy jalǵastyramyz. Bul eki el arasyndaǵy saýdany odan ári jaqsartýǵa, Qazaqstannyń ekonomıkasyn damytýǵa jáne ártaraptandyrýǵa yqpal etpek.
– Ekijaqty saýda men ınvestıtsııa kólemin arttyrýǵa baǵyttalǵan ózara tıimdi ekonomıkalyq seriktestik úshin qazir qandaı jumystar atqarylyp jatyr?
– Amerıka Qurama Shtattary Qazaqstannyń Dúnıejúzilik saýda uıymynyń (DSU) tıimdi múshesi bolýyna kómektesýde. DSU senim, ózara qurmet jáne ashyqtyq júıesine qurylǵan. Eger AQSh kompanııalary Qazaqstannyń DSU-ǵa jańa nemese jaqynda ózgertilgen saýda erejeleri týraly habarlaý sııaqty óziniń DSU mindettemelerin oryndap jatqanyn kóretin bolsa, olar bul eldi senimdi uzaq merzimdi isker seriktes retinde qarastyrady.
Buǵan qosa, Amerıka Qurama Shtattary Qazaqstannyń ekonomıkasyn ártaraptandyrý jáne keń aýqymdy salalarǵa sheteldik ınvestıtsııalardy ulǵaıtý jónindegi kúsh-jigerin qoldaýǵa nıetti. AQSh Saýda-ınvestıtsııalyq negizdemelik kelisim (TIFA) jáne keńeıtilgen strategııalyq seriktestik dıalogy (ESPD) kontekstindegi turaqty kezdesýler arqyly Qazaqstanmen ekonomıkalyq máseleler boıynsha resmı túrde qarym-qatynas jasaıdy.
AQSh úkimeti sondaı-aq saýda kedergilerin anyqtaý jáne joıý, ınvestıtsııalyq ahýaldy jaqsartý úshin Qazaqstanmen jumys isteýde. Mysaly, USAID (Amerıka Qurama Shtattarynyń halyqaralyq damý agenttigi) bıznes úshin quqyqtyq ortany jaqsartýǵa kómektesedi jáne ınvestorlardy qorǵaýǵa kepildik beretin reformalardy, sonyń ishinde ınvestorlar men memlekettik organdar arasyndaǵy ınvestıtsııalyq daýlardy ádil jáne ashyq qaraýdy, sondaı-aq bıznestiń áleýetin kúsheıtýdi qoldaıdy.
– Eki el arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastardyń bolashaǵy qandaı?
– Amerıka Qurama Shtattarynyń Qazaqstanmen seriktestigi óte berik. 30 jyldan astam ýaqyt boıy AQSh Qazaqstannyń táýelsizdigin, egemendigi men aýmaqtyq tutastyǵyn qoldap keledi. Ol ózgermeıdi. Biz qazaqstandyq seriktestermen kóptegen salada, sonyń ishinde stýdentterdiń jaqsy bilim alýyna, adamdardyń qaýipsizdigi men densaýlyǵyn qamtamasyz etýge, kásipkerlikti, ınnovatsııalar men shyǵarmashylyqty qoldaýǵa, aımaqtyq saýdany ulǵaıtýǵa jáne ınklıýzıvti ekonomıkalyq ósýdi qoldaýǵa kómektesetin keń aýqymdy yntymaqtastyǵymyz bar.
Biz sondaı-aq genderlik teńdik pen áıelderdiń múmkindikterin keńeıtý úshin jumys isteımiz. Ekeýi de salaýatty ekonomıka úshin óte mańyzdy jáne COVID-19, klımattyń ózgerýi, genderlik zorlyq-zombylyq, násildik, áleýmettik jáne ekonomıkalyq teńsizdikterden týyndaıtyn máselelerdi sheship jatyr.
Biz Qazaqstanmen seriktestikke umtylamyz, óıtkeni biz qazaq halqy men ekonomıkasynyń orasan zor áleýetin kórip otyrmyz. Biz jumys oryndaryn ashýǵa jáne ekonomıkany ártaraptandyrýǵa kómekteskimiz keledi.
Bul bir-birimizdiń bereke-birligimiz ben dostyǵymyzdy nyǵaıta túsedi.
- Áńgimeńizge rahmet!