Qazaqstan Qytaı dostyǵy máńgilik

ASTANA. QazAqparat - Qazaqstan óz aldyna shańyraq kótergenine bıyl týra 27 jyl boldy. Bul bir qaraǵanda az ǵana ýaqyt sııaqty kóringenimen osy jyldar aralyǵynda búkil álem qazaq elin tanyp úlgerdi. Bul - Qazaqstannyń syrtqy eldermen dıplomatııalyq qarym-qatynasta ustanǵan syndarly saıasatynyń jemisi. Sonyń nátıjesi bolsa kerek, búginde qazaq eline alys-jaqyndaǵy elder qyzyǵa da, qyzǵana da qaraıdy. Solardyń biri - ejelden kórshiles kele jatqan Qytaı eli.

Bıyl Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynastardyń ornaǵanyna 27 jyl toldy. Osy shırek ǵasyrdyń ishinde eki el yntymaqtastyǵy berik, tatý ári senimdi áriptestikke aınalyp otyr.

Bul kúnderi qaı saladan alyp qarasańyz da qazaq-qytaı ózara yqpaldastyǵy kún sanap artyp barady. Jyl ótken saıyn ózara saýda-sattyq kólemi artyp, birlesken kásiporyndar sany da kún sanap ósip jatyr. Mádenıet, oqý-bilim, óner salalary sondaı-aq, densaýlyq salasynda da aýyz toltyryp aıtar jetistikter jeterlik. Sondaı-aq, eki el keıbir túıtkildi máselelerdi aýyzbirshilikpen sheship, álemde bolyp jatqan dıplomatııalyq talas-tartystardy retteýde de bir-birine qoldaý kórsetip keledi. Mine, bul Qazaq-Qytaı dostyǵyndaǵy erekshelikterdiń biri.

Jalpy, qazaq pen qytaıdyń dostyǵy Qazaqstan táýelsizdik alǵan jyldardan beri qaraı ǵana bastalǵan joq. Eki el dostyǵynyń tamyry tym tereńde jatqany barshamyzǵa belgili. Sonaý Uly Jibek joly dúrildep turǵan kezde eki el arasynda saýda-sattyq, dıplomatııalyq baılanys bolǵanyn eshkim joqqa shyǵara almaıdy. Jibek joly tek saýda-sattyqty ǵana damytyp qoıǵan joq. Ol sol kezeńdegi aldyńǵy qatarly tájirıbeniń, jetistikter men bilimniń almasýyn yntalandyryp, ǵasyrlar boıy úlken Eýrazııadaǵy beıbitshilik pen suhbattastyqtyń nyǵaıýyna septigin tıgizdi. Bul sol ǵasyrlarǵa jalǵasqan dostyqtyń naqty dáleli.

HH ǵasyrdyń 80 jyldaryna kelgende neshe ondaǵan jyldar tars bekitýli jatqan Keńes Odaǵy men Qytaı shekarasy ashyldy. Odan kóp uzamaı Keńes Odaǵy ydyrap, Qazaqstan Respýblıkasy óz táýelsizdigin jarııalady da, Qytaımen dıplomatııalyq qarym-qatynassy qaıta beleń aldy. Qytaı - Qazaqstannyń táýelsizdigin moıyndaǵan ári dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatqan alǵashqy memleketterdiń biri. Dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatqannan beri, eki eldiń baılanysy ózara senim, teńdik, tıimdilik, áriptestik negizinde, barlyq sala boıynsha bir qalypty damý qarqynyn saqtaı otyryp, osy aımaqta, tipti dúnıejúzinde tatý kórshi, senimdi dostyq qarym-qatynas pen ortaq damýdyń tamasha úlgisin kórsetip keledi desek artyq aıtqanymyz emes.

Búgingi tańda saıası turǵydan alǵanda, Qazaqstan men Qytaı elderi ortasynda kúrmeýi sheshilmegen kúrdeli máseleler qalǵan joq. Ótken kúnderdiń paraqtaryn aqtaryp qarasaq, eki el arasynda ilgerindi-keıindi birneshe mańyzdy qujattarǵa qol qoıǵanyn kórýge bolady. Sonyń ishindegi mańyzdy degenderge toqtalyp ótsek, 2002 jyldyń jeltoqsanynda qol qoıylǵan «Qazaqstan-Qytaı tatý kórshi, tatý dostyq yntymaqtastyq shartyna», 2005 jyly shildede «Qazaqstan-Qytaı strategııalyq áriptestik jónindegi birlesken deklaratsııasyna», 2011 jyldyń maýsym aıynda «Qazaqstan-Qytaı barlyq sala boıynsha strategııalyq áriptestikti damytý jónindegi birlesken málimdemege» qol qoıýy. 2013 jyldan bastalǵan QHR-nyń «Bir jol, bir beldeý» saıasaty, sondaı-aq, Qazaqstan men Qytaı elderi ShYU, AÓSShK syndy yqpaldy halyqaralyq uıymdardyń beldi músheleri retinde de ózara túsinisý men qoldaý saıasatyn ustanyp, nátıjeli yntymaqtastyqty tereńdetip, álemdegi beıbitshilik pen turaqtylyqty qorǵaý isine de mańyzdy úles qosyp keledi.

Saýda-ekonomıka turǵysynan alyp aıtatyn bolsaq ta aýyz toltyryp aıtar jetistikter jeterlik. Ekonomıkasy jańa sıpatta qarqyndy damyp otyrǵan Qytaı memleketi men Qazaqstannyń ortasynda energetıka, mıneraldy resýrstarǵa jatpaıtyn qurylys negizderi sııaqty salalarda Qazaqstan-Qytaı munaı-gaz qubyry, Qorǵas shekara mańy yntymaqtastyq halyqaralyq ortalyǵy, «Batys Qytaı - Batys Eýropa kólik dálizi» sekildi iri jobalar jónindegi yntymaqtastyq odan ári qarqyn ala tústi.

Qazaq elinde myńǵa jýyq Qazaqstan-Qytaı birlesken kásiporyndary ónimdi jumys istep jatyr. Sońǵy jyldary eki el halyqtarynyń barys-kelisi de qarqyn ala tústi. Qazaqstan men Qytaı elinde bir-birine jumys, oqý, saıahat babymen baryp keletinderdiń sany jyldan-jylǵa artpasa, kemigen emes. Búginde Qytaıda myńdaǵan qazaqstandyq stýdent bilim alyp júrse, Qytaı tarapy da Qazaqstannan oqıtyn stýdent-stıpendıattardyń jyl saıynǵy kvotalaryn arttyrýda. Eki el arasynda týrızm salasy da buryn sońdy bolǵan joǵary deńgeıine jetip, qarqyndy damyp kele jatqandyǵy baıqalady.

Eki memlekettiń de yntymaqtastyǵy shyn máninde ózara paıdaly negizde júrgizilip, qos tarapqa da naqty tabys ákelýde. Eki eldiń barlyq jaǵynan selbestik ornatyp, birlese jumys jasap jatqan qarym-qatynasynyń aldaǵy ýaqytta jalǵasyn taýyp, budan ári órkendeı beretinine senimimiz mol!