Qazaqstan-Qytaı: Beldeýler óńirdegi biryńǵaı damýdy ilgeriletedi
«Álemdik damý Azııaǵa qaraı oıysty» delinetin sarapshylar boljamynyń qaýlaı túsken búgingi zamanynda Jibek jolyn jańǵyrtý máselesi kóterildi. Osylaısha, bir kezderi saýdada mańyzdy ról atqaryp, basqa salalardy qosa ilgeriletken Jibek jolyn qaıta jańǵyrtýǵa qatysty másele HHІ ǵasyrda qaıta týyndady. Bul «jol» dúnıe ekonomıkasynyń damýyna, Qazaqstan men Ortalyq Azııaǵa qandaı jaqsylyq ákeledi?
Aıta keterligi, qaı zamanda da bolmasyn ekonomıka eń birinshi kezekte aqparatqa, tyń ónimder men tájirıbe almasýǵa tyǵyz baılanysty bolatyn. Al búgingideı aqparat ǵasyrynda jańa tehnologııalar, bilim men tájirıbeler burynǵydan da ózekti sala bola bastady. Jedel damý jolyna túskender eń birinshi kezekte ıntegratsııaǵa, tehnologııa almasýǵa, jetistikterimen bólisip, bilimdi bólisýge de birshama muqtaj. Sonymen qatar, turlaýly damý úshin turaqtylyq kerek, al turaqtylyqqa óńirdegi barsha memlekettermen birdeı jumyla múddeli bolǵanda ǵana nátıje kóńildegideı shyǵatyny anyq.
Rasynda, Azııa aımaǵynyń sońǵy onjyldyqta damýy dál osy Azııa óńiriniń óz ishinde tyǵyz baılanystyń kerektigin, sondaı-aq, Azııanyń Eýropa jáne AQSh-pen yntymaqtastyǵynyń qajet ekenin kórsete túskeni belgili. Osy turǵyda álem elderi úshin Qytaı basshysynyń «Bir beldeý - bir jol» bastamasy da úlken mańyzǵa ıe bolǵan edi. Qytaı Halyq Respýblıkasynyń tóraǵasy Sı Tszınpın 2013 jyldyń qyrkúıek aıynda Astanada Nazarbaev Ýnıversıtetinde oqyǵan dárisinde usynǵan «Bir beldeý - bir jol» ıdeıasy sol kezde-aq Qazaqstannan qoldaý tapqany da mańyzdy.
Jalpylama alǵanda, «Bir beldeý - bir jol» baǵdarlamasy - barlyq múddelerge saı keńes berý arqyly birigip jasalýy kerek júıeli joba. Máselen, joba aıasynda elderde resýrstardyń óz artyqshylyǵy bolyp, olardyń ekonomıkasy bir-birin tolyqtyrady. Osylaısha, yntymaqtastyq úshin úlken áleýet qalyptaspaq. Al jobaǵa qatysýshy elder negizgi bes mindet retinde saıasatty úılestirýge, baılanysqa, kedergisiz saýdaǵa, qarjy ıntegratsııasy men halyqtar arasyndaǵy qatynastarǵa járdemdesýi kerek.
Tutastaı alǵanda, «Bir beldeý, bir jol» sekildi halyqaralyq jobany iske asyrýda Qazaqstan Qytaıdyń Eýrazııa keńistigindegi senimdi áriptesi bolyp tabylady. Bundaı mańyzdylyqty Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev ta qoldap, Beıjińdegi halyqaralyq forýmda qýattaǵany belgili. Onda Nursultan Nazarbaev «birlese damý arqyly turaqtylyqqa qol jetkizý» ustanymy búginde kóptegen eldiń ekonomıkalyq múddesine saı keletin halyqaralyq yntymaqtastyqtyń tartymdy formasy bolyp sanalatynyn jetkizgen edi. Osyǵan oraı, Nursultan Nazarbaev Jibek jolynyń naqty sulbasy kórine bastaǵan qazirgi kezde bul makroóńirlik kooperatsııanyń birlesken strategııalyq úılesimi qajettigin, sondaı-aq, Jibek joly bastamasyn iske asyrý tutas bir óńirlerdi, sonyń ishinde Ortalyq Azııany jahandyq deńgeıde jańa turpatta tanytýǵa múmkindik beretinin aıtty. Túıindeı alsaq, XXI ǵasyrdyń eń iri jobalarynyń birine sanalatyn, Jer shary halqynyń tórtten úshin biriktiretin «Bir beldeý - bir jol» jańa ekonomıkalyq ahýal aıasynda óńir memleketteriniń birlese damýyn kózdeıdi. Al toǵyz joldyń torabynda ornalasqan Qazaqstan úshin «Bir beldeý, bir jol» bastamasyn belgili bir dárejede jańasha baǵyttaǵy umtylystarmen baılanystyrýǵa bolady. Bul rette Memleket basshysynyń «Nurly jol» - «Bolashaqqa bastar jol» ekonomıkalyq jobasyn erekshe atap ótý kerek. Baǵdarlamanyń maqsaty - jańa ekonomıkalyq ahýalǵa baılanysty Qazaqstan ekonomıkasyn jańǵyrtýdy jalǵastyrý jáne ony jahandyq ekonomıka baǵyttaryna beıimdeý bolǵan edi. Sonyń ishinde Qazaqstannyń tranzıttik áleýetin damytyp, ony jańa ekonomıkalyq ahýalǵa beıimdeýdiń mańyzy úlken.
Osy turǵydan aıta keterligi, «Bir beldeý - bir jol» halyqaralyq jobasy aıasynda Qazaqstan men Qytaıdy segiz tranzıttik temirjol qosady eken, ári bul da shekti másele emes. Al osy segiz temirjoldiń jalpy taýar aınalymy jylyna 30 mıllıon dollardan asady. Máselen, Qytaıdyń shyǵysynda ornalasqan teńiz jaǵalaýyndaǵy Lıanıýngan logıstıkalyq teńiz porty - Qazaqstan men Qytaıdyń birlesken jobasy. Bul da sol «Nurly jol» men «Bir beldeý - bir jol» baǵdarlamasyn ushtastyrýdyń sátti kórinisi. 2014 jyly iske qosylǵan osy termınalda ótken tórt jyl ishinde eki memlekettiń arasyndaǵy eksport-ımport kólemi 8 mıllıon tonna júkten asqan, al konteınerlik suryptaý 100 myń birlikke jetse, konteınerlik júkterdi ákelý men alyp ketý 2,3 mıllıon tonnany qurapty. Aldaǵy josparda bul kórsetkishti bes mıllıon tonnaǵa, al konteınerler kórsetkishin 23 mıllıon birlikke jetkizý kózdelgen.
Aıta keterligi, Lıanıýngan portynan aldaǵy ýaqytta qazaqstandyq astyq úshin taǵy bir termınal ashylatyny týraly áńgime bar. Lıanıýngan portynyń tranzıttik tarıhy 1992 jyldan bastaý alatynyn, onyń bastapqy júk pýnktteri Ońtústik Shyǵys Azııaǵa, Japonııa men Ońtústik Koreıaǵa jáne Qytaıdyń óziniń ońtústik óńirlerine arnalǵanyn aıta ketý kerek. Budan bólek, Lıanıýngannan Qorǵas, Shymkent, Aqtaý, odan ári teńiz jolymen Baký, al odan grýzııalyq Potı portyna deıin pılotty konteıner-poıyz shyqqany da belgili. Júkterdiń jolǵa ketetin ýaqyty 12 kúndi quraǵan, bul teńizdi aınalyp ótetin 45 kúnge qaraǵanda ájeptáýir qysqa ýaqyt.
Tranzıt demekshi, jaqynda ǵana Amsterdamda «Bir beldeý, bir jol» bastamasy aıasynda Nıderlandydan Qytaıǵa alǵashqy poıyzy attanǵan bolatyn. Osylaısha, gollandııalyq Nunner Logistics kóliktik-logıstıkalyq kompanııasyna tıesili taýarlar Qazaqstan arqyly 16 kúnde 11 myń shaqyrym qashyqtyqty artqa tastap, Qytaıdyń shyǵysyndaǵy Ivý qalasyna júk jetkiziledi. Aldaǵy ýaqytta Amsterdam apta saıyn Ivý qalasyna 3 poıyz jiberýdi josparlaǵan. Sonymen qatar, 2020 jylǵa qaraı Eýropadan Qytaıǵa attanatyn poıyzdar sany bes myńǵa jetpek eken. Mine, osyndaı mysaldardy alǵa tarta bersek, «Bir beldeý - bir jol» jobasy men «Nurly jol» baǵdarlamalarynyń ózara tıimdiligi anyq bilinedi. Qytaı bastamasy bútindeı bir óńirge saýdalyq serpin berse, Qazaqstan óziniń tranzıttik-kóliktik áleýetin damytyp, transqurlyqtyq qatynasta negizgi býynǵa aınalmaq. Bul aınalyp kelgende Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Tóraǵasy Sı Tszınpın men Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń kóp jyldarǵa arnalǵan kóregen saıasatynyń ózegine aınalatyny sózsiz.
Avtory: Jankeldi Qarjan
Jýrnalıst, Aqtaý qalasynan.