Qazaqstan qoǵamyn, ásirese jastardy ekstremıstik kúshterdiń teris pıǵylynan qorǵaý ózekti - Q.Lama Shárip

ASTANA. 15 qarasha. QazAqparat - Búginde Qazaqstan halqy memlekettiń dinnen kóz jazyp qalmaýy kerektigin, bılik pen dinniń arasynda zańdy turǵydan shek bolǵanymen adamǵa dinniń de, bıliktiń de alshaq emestigin jete túsindi. Oǵan sońǵy jyldary elimizdiń batysy men ońtústiginde oryn alǵan ekstremıstik pıǵyldaǵy áreketter men lańkestik oqıǵalardyń túrtki bolǵandyǵy da ras. Osydan keıin «Din -ustaı alsań qasıetiń, ustaı almasań - qasiretiń» degen ulaǵatty sózdiń baıybyna tereń boılaı túsesiń.

Aıta keterligi, Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev ta óz sózinde: «...Qazaqstanda qoǵam dinnen bólinbegen, sondyqtan da memleket osy saladaǵy qoǵamdyq qatynastardy retteýden boıyn aýlaq sala almaıdy. Bul rette, dinı senimderdiń ónegeli-rý­hanı bastaýlarǵa negizdele­tin­digin jáne orasan zor gýmanıstik áleýetke ıe ekendigin esepke alý mańyzdy. Beı-jaı qaraýǵa, osynaý mol áleýetti qazaqstandyq qoǵam­nyń rýhanı qundylyqtaryn damytý, qa­zaqstandyq patrıotızmdi ny­ǵaıtý, ultaralyq jáne dinara­lyq kelisimdi bekitý jáne dinı ekstremızmniń aldyn alý isine paıdalanbaýǵa endi bolmaıdy», - dep basa aıtqan edi.

Jalpy qoǵamdy rýhtandyrýdy arttyrýdyń mańyzdy mindeti - adamgershilikke baýlıtyn, adaldyq pen ádildikti nasıhattaıtyn, týǵan jerge degen súıispenshilikti oıatatyn, ulttyq dástúrler men ádet-ǵuryptarǵa qurmet kórsetýge tárbıeleıtin ıslam dininiń shynaıy qundylyqtaryn túsindirý bolyp tabylatyndyǵy sózsiz. Mine búgin elorda tórindegi L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıtetinde ótken Qazaqstan dintanýshylarynyń II forýmynyń negizine osy jáne elimizdegi dinı ahýalǵa qatysty ózekti máseleler arqaý boldy.

Alqaly jıynǵa jınalǵandar aldynda sóz sóılegen QR Din isteri agenttiginiń tóraǵasy Qaırat Lama Sháriptiń atap ótýinshe, memlekettiń dinge qatysty saıasatyn barlyq dinı senimderdiń zań aldyndaǵy ar-ujdan bostandyǵy men teńdiginiń konstıtýtsııalyq qaǵıdattaryn iske asyrýdy ulttyq qaýipsizdiktiń múddelerin qamtamasyz etýmen, Qazaqstan halqynyń tarıhı-mádenı murasyn, onyń dástúrli rýhanı qundylyqtaryn saqtaý men damytýǵa basa nazar aýdarýmen biryńǵaı baılanystyrý qajet. «Bir jyl buryn, ıaǵnı 2011 jyldyń 25 qazanynda «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» Zań óz kúshine endi. Zańnyń negizgi erejelerin iske asyrý din salasyn quqyqtyq retteýdi tártipke keltirýge múmkindik berdi. Dinı birlestikterdi qaıta tirkeý úderisi der kezinde jasalǵan sátti qadam der edik. Dinı birlestikterdiń sany men ustanatyn dini týraly jańa derekter alyndy. Elimizde qaıta tirkeý úderisi bastalǵanǵa deıin tirkeýde 4551 dinı birlestik bolǵany belgili. 2012 jyldyń 25 qazanynda aıaqtalǵan qaıta tirkeýden keıin olardyń sany 3088-ge deıin qysqardy. Bulardyń sanynyń azaıýy sany az dinı toptardyń taratylýymen jáne is júzinde jumys júrgizbegen dinı birlestikterdiń qaıta tirkeýden ótpeýimen baılanysty boldy. Olardyń qatarynda aty da zaty da beımálim «Hrıstovo bratstvo» (Hrıstadelfıane), «Sońǵy ósıet shirkeýi» (Vıssarıondyqtar), «Aljan - Dom spasenııa», «Hrıstıan ǵylym shirkeýi» dinı birlestikteri jáne taǵy basqalary bar. Buryn qyzmet atqarǵan dinı birlestikterdiń keıbiri óz quryltaı qujattaryna dintaný saraptamasynyń teris qorytyndysyn aldy», - dedi ol.

Aıta keterligi, barlyq dinı birlestikter «maqsatymyz - dinge senýshilerdiń dinı qajettilikterin qanaǵattandyrý, tulǵa men qoǵamdy rýhanı-adamgershilik turǵydan jetildirý», dep málimdeme jasaıtyndyǵy sózsiz. Al shyn máninde olar joǵaryda atalǵan maqsattaryn júzege asyrý úshin jan-tánimen berilip jumys isteı me? Bárine birdeı telýden aýlaqpyz. Biraq, keıbir sheteldik mıssıonerlerdiń qylmystyq iske qatysty bolǵandyǵy belgili. Sondaı-aq olardyń qarjy-sharýashylyq qyzmetterinde de aıqynsyzdyq basym. Olar pitir-sadaqadan túsken qarjyny maqsatty jumsap otyr dep te nyq senimmen aıtýǵa bolmaıdy. Tipti keıbir dinı jetekshiler dinı qyzmet etýdi kóp tabys ákeletin bıznes túrine aınaldyryp ta alǵan. «Sondyqtan da resmı tirkelgen dinı birlestikter qarjylyq qyzmetterin naqty aıqyn kórsetkeni abzal. Osylaısha, dinı birlestikter ózderiniń qarjy kózderi týraly aqparatty jarııalaý arqyly ashyq qyzmetin júrgize alady, al bul jaǵdaı jergilikti turǵyndardyń olarǵa degen durys kózqarastaryn qalyptastyrýǵa yqpal etedi», - dedi agenttik tóraǵasy.

Osy oraıda agenttik birqatar sheteldegi tájirıbeni jan-jaqty zerdelegen. Máselen, AQSh-ta dinı qaýymdar shyǵyn bolatyn nemese kiris túsetin is-sharalar boıynsha salyq esebin berip turady. Frantsııada dinı uıymdar jyl saıyn ótken kezeńge qarjy esebin berýge jáne múlikti túgendeýge mindetti. Japonııada Tokıo metrosynda bolǵan qandy oqıǵalardan keıin zańnama kúsheıtilip, endi dinı jetekshiler jyl saıyn qarjylyq qujattaryn tekserýge usynady. Al Túrkııada dinı qatynastar salasyn memleket qatań baqylap, rettep otyrady. Sóıtip, Túrkııanyń Dinı ister basqarmasy (Dıanet) 100 myńǵa jýyq ımamdar jumys isteıtin 85 myń meshit tóńiregindegi ahýaldy zer salyp, qadaǵalaýyna alady.

Kelesi kezekte Q.Lama Shárip forým qatysýshylarynyń nazaryn din atyn jamylǵan ekstremızm kórinisteriniń aldyn alý sııaqty mańyzdy máseleni sheshýge aýdardy. «Bul jerde sarapshy qoǵamdastyqtyń, ǵylymı jáne shyǵarmashylyq zııalylardyń, buqaralyq aqparat quraldarynyń belsendi qatysqany ásirese mańyzdy. Biz ekstremıstik ıdeıalardyń taralýyna zııatkerlik turǵyda toıtarys berýimiz qajet. Gýmanıtarlyq saladaǵy ǵalymdardyń kúsh-jigerimen fanatızm men radıkalızmniń adamgershilikke qarsy ıdeologııasyn, bul ıdeıany qoldanýshylardyń dinı ilimniń shynaıy mán-maǵynasyn burmalaıtynyn áshkereleý qajet. Qazaqstan qoǵamyn, ásirese jastardy ekstremıstik kúshterdiń teris pıǵyldy yqpalynan qorǵaý úshin nasıhat, aǵartý jáne túsindirý jumystaryn júrgizýge tıimdi tásilder jasap shyǵarý kerek», - dep basa aıtty ol.

Shyndyǵynda da jat pıǵyldy teris aǵymdardyń yqpalyna jastardyń kóptep túsip jatqandyǵy da belgili. Óıtkeni búgingi tańda shekarasyz keńistik, 21 ǵasyr jetistigi sanalatyn ınternet óziniń ashyqtyǵy men qoljetimdiligi arqasynda ekstremıstik uıymdardyń qyzyǵýshylyǵyn týyndatty. Olar óz ıdeıalaryn taratý men qatarlaryna adam tartýda ınternet keńistigin tıimdi qoldanýda. Al osy ǵalamtordy qoldanýshylardyń 90 paıyzyn jastar quraıdy. Osy oraıda ekstremızmniń ınternet keńistigindegi kórinisin aldyn alýdyń mańyzdylyǵy men ózektiligi  joǵary ekendigin basa aıtqan QR Din isteri agenttigine qarasty Mádenıetter men dinderdiń halyqaralyq ortalyǵynyń dırektory Aıdar Ábýov: «Búgingi kúni kóptegen jastardyń dinge degen qyzyǵýshylyqtary artyp keledi. Meshit ımamdarynyń úıretýinen tys ıslamdy túsingisi kelgen jastar, álbette ınternet saıttardan basqa da jat pıǵyldy aqparat kózderine jolyǵýda. Teris pıǵyldy aqparattar jastardyń psıhıkalyq oı-órisine, sana-sezimine keri áser etip, ulttyq rýhanı baǵytta ósip-órkendeýine kedergi keltiretini anyq», - dedi.

Onyń paıymynsha, din atyn, sonyń ishinde ıslam atyn jamylatyn ekstremıstik saıttardy ajyratý men anyqtaý tek mamandardyń qoldarynan keledi. Sol sebepti dintaný páninen joǵary oqý oryndarynyń ustazdaryna dintanýshy sarapshylardyń qatysýymen ekstremıstik saıttardy anyqtaý ádisterine arnalǵan semınarlar uıymdastyrý qajet. Al sol dintaný páninen dáris oqıtyn elimizdegi barlyq ustazdardyń kózqarastary bir arnada toǵysa ma, dinı saýattylyq deńgeıleri joǵary ma degen zańdy saýaldyń týyndaıtyny anyq. Mine osy saýalǵa jaýap bergen QR Bilim jáne ǵylym vıtse-mınıstri Murat Ábenovtiń sózine qaraǵanda, dintaný pánin oqytatyn ustazdardy daıyndaý isinde áli de bolsa shıkilikter bar. «Ókinishke oraı olardyń barlyǵynyń da deńgeıi joǵary dep aıtý qıyndaý ári keıbir ustazdar osy pán boıynsha dáris bergende óziniń kózqarasy turǵysynan aıtady. Meniń oıymsha, bul jerde jalpy memlekttik turǵyda jáne resmı bizde qabyldanǵan zańdardaǵy ustanymdarǵa sáıkes dáris berilý tıisti», - dedi M.Ábenov.

Qoryta aıtqanda Qazaqstan qoǵamyn, ásirese jastardy ekstremıstik kúshterdiń teris pıǵyldy yqpalynan qorǵaý úshin nasıhat, aǵartý jáne túsindirý jumystaryn júrgizýge tıimdi tásilder jasap shyǵarý qajet-aq.