Qazaqstan geosaıası jaǵdaıdy paıdalanyp, eksportty ulǵaıtty
2022 jyldyń taǵy bir rekordy eldiń shıkizattyq emes eksportynyń kólemine qatysty. Ol 2012 jylǵy eń joǵary deńgeıden asyp, 26,5 mıllıard dollarǵa jetti. Onyń ishinde 8 mlrd AQSh dollary joǵary óńdelgen taýarlardyń eksporty.
Biregeı eksport qataryna atom elektr stantsııalarynyń ıadrolyq reaktorlaryna arnalǵan jylý bóletin elementteri (ýran ózekteri) jatady. Ony Óskemende «Úlbi-TVS» JShS ıaǵnı Qazaqstan-Qytaı birlesken kásiporny óndirdi. 2022 jyldyń jeltoqsanynda Qytaıdyń CGNPC-URC ıadrolyq korporatsııasy úshin osyndaı qurylymdardyń alǵashqy jetkizilimi jasaldy. QazTrade saýda saıasatyn damytý ortalyǵy AQ (aktsıoner - QR Saýda jáne ıntegratsııa mınıstrligi) derekterine sáıkes, qazaqstandyq tarap bul tapsyrys úshin 51,1 mln AQSh dollaryn aldy.
Ótken jyly Qytaı men Reseı elimizdiń jetekshi saýda seriktesterine aınaldy. Atalǵan eki eldiń syrtqy taýar aınalymyndaǵy jalpy úlesi 37%. Reseı Federatsııasy 2021 jyldaǵydaı ótken jyly da kóshbasshy el boldy. Qazaqstan-Reseı saýda operatsııalarynyń kólemi byltyr 26,1 mlrd AQSh dollaryna jetti (+ 6,1%). Bul somanyń basym bóligin Reseı taýarlarynyń Qazaqstanǵa ımporty qurady. Sonymen qatar Qytaımen saýda da jaqsy júrdi, elder ózara 24,1 mıllıard AQSh dollaryna (+34,1%) saýda-sattyq jasasty. Alaıda, Reseımen saýda-ekonomıkalyq baılanystardan aıyrmashylyǵy, Qytaı Qazaqstan úshin birinshi kezekte ótkizý naryǵy (ózara saýdadaǵy eksporttyń úlesi 54,5%), sodan keıin ǵana jetkizýshi rólin atqarady.
Saýda seriktesteriniń bestigine qazaqstandyq shıkizatty jetekshi ımporttaýshy elder Italııa (basty munaı satyp alýshy), Túrkııa jáne Ońtústik Koreıa kirdi. Ótken jyly bul eldermen aqshalaı saýda aıtarlyqtaı ósip, munaı baǵasynyń ósýi esebinen Italııamen saýda 54,1%-ǵa, al Ońtústik Koreıamen 2,3 esege ósti.
QazTrade sarapshylarynyń pikirinshe, geosaıası jaǵdaıǵa baılanysty álemdik saýdadaǵy ózgerister jalpy Qazaqstan eksportyna oń áserin tıgizdi. Eksporttyq sebetti ártaraptandyrý deńgeıiniń joǵarylaýy baıqaldy. Qazaqstan taýarlardyń kóp túrin sata bastady (2,9 myńnan 3,4 myńǵa deıin), al eksporttyq naryqtar sany 122-den 129-ǵa deıin ósti.
Reseı men Belarýske qarsy batystyq sanktsııalar negizgi eýropalyq jetkizýshilerdi jańa naryq izdeýge májbúr etti, Reseı de óziniń saýda saıasatyn ózgertti. Bul ózgerister elimizdiń eksport aǵynyna áser etti. Mysaly, Qazaqstannan Belarýske tas kómirdi jetkizý ótken jyly 93,6%-ǵa-1,8 mln-nan 119,7 myń tonnaǵa deıin qysqardy. Alaıda, Qazaqstan Eýropadaǵy energetıkalyq daǵdarysty eskere otyryp, taýar satyp alýshylardy tez tapty. Olar bizdiń otyndy qýana satyp aldy. Atap aıtqanda, Polsha 1,5 mıllıon tonna ımporttady (2021 jylmen salystyrǵanda 10 ese kóp), Latvııa 752,8 myń tonna satyp aldy (bir jyl buryn jetkizilim bolǵan joq), Túrkııa men Kıprdiń suranystary ósti. Jalpy, álemdik naryqtarda kómirge suranys joǵary boldy, Qazaqstannyń osy shıkizatty satýdan túsken eksporttyq kirisi 89,3%-ǵa ulǵaıdy.
Qazaqstanda ósimdik maıy óndirisiniń kólemi der kezinde ulǵaıdy. Ótken jyly atalǵan naryqta ózgerister boldy. Eger buryn Qytaı men Ózbekstan Reseı men Ýkraınadan iri kólemde ónim satyp alsa, 2022 jyly jetkizilim tómendedi. Osylaısha Qazaqstan kórshilerine óz maıyn usynyp, taraptar kelisti.
QR Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimeti boıynsha, ótken jyly Qytaı elimizden maı ımportyn tórt esege, al Ózbekstannan eki esege arttyrdy.
Qazaqstan úshin taǵy bir qolaıly trend Reseıdiń orasan zor naryǵynda eýropalyq kompanııalardy almastyrý boldy.
Mysaly, QazTrade mamandarynyń aıtýynsha, ótken jyly aýstralııalyq alıýmınıı jetkizýshileri Reseıden saýda sanktsııalaryna baılanysty ketken. Óz kezeginde Reseı qazaqstandyq ónimnen bas tartqan joq. Sonymen qatar, alıýmınııdi óndirý úshin osy shıkizatty Qazaqstannan tasymaldaý Aýstralııaǵa qaraǵanda jyldamyraq bolady. Jańa kelisimsharttardyń arqasynda bizdiń elimiz Reseı Federatsııasyna alıýmınıı totyǵyn jetkizý kólemin eki esege arttyrdy - 378,1 myńnan 745,4 myń tonnaǵa deıin artty.
Eýropa men Reseı arasyndaǵy logıstıkadaǵy qıyndyqtar qazaqstandyq balyq jetkizýshilerge de áser etti. Olar Germanııaǵa fıle eksportyn 62,9%-ǵa, Lıtvaǵa-56,5%-ǵa, Nıderlandyǵa-48,7%-ǵa arttyrdy. Bizdiń brend - kókserke.
Elimiz Reseıge eksporttalatyn taýarlar boıynsha jetkizilimdi arttyrdy. Bul eksporttyń jalpy statıstıkasynan aıqyn kórinedi. 2022 jyly ol 26,9%-ǵa, 6,9 mlrd-tan 8,8 mlrd AQSh dollarǵa deıin ósti.
Alaıda, Qazaqstannyń utylǵan jaǵy da bar. Mysaly, sanktsııalarǵa baılanysty temir rýdasyn jetkizý 70%-ǵa tómendedi. Reseı bul taýardyń negizgi satyp alýshysy bolǵanyn eskere otyryp (2021 jyly úlesi 66,7% qurady), bul naryqtyń ornyn tez tabý múmkin bolmady. Nátıjesinde elimiz temir kenderin satýdan túsken eksporttyq túsim eki ese ıaǵnı 1,6 mlrd-tan 713,3 mln AQSh dollarǵa deıin tómendedi.