Qazaqstan balalarynyń 80 paıyzy óz quqyqtaryn bilmeıdi
Respýblıka boıynsha 2577 bala men 1284 ata-ana arasynda júrgizilgen saýalnamada balalardyń 19%-y ǵana óz quqyqtaryn jetik bilemin dep jaýap bergen.
«Óńirlerge shaqqanda, saýalnamada soltústik óńirler (Qostanaı, Pavlodar, SQO) men Almaty qalasynyń balalary joǵary nátıje kórsetken. Al Astana qalasy men Jambyl, Mańǵystaý, Almaty oblystarynyń kórsetkishi tómen», - dep túsindirdi «Sange» zertteý ortalyǵy» QQ sarapshysy Aınagúl Sháripbaeva Astanada ótken dóńgelek ústelde.
Bir aıta keterligi, óz quqyqtaryn jetik bilmeıtin óńir balalarynyń basym bóligi bala quqyqtary saqtala ma degen suraqqa «ıá» dep jaýap bergen. Máselen, Jambyl oblysynda óz quqyǵyn jaqsy biletin balalardyń úlesi 7 paıyzdy ǵana quraıdy, biraq jambyldyq balalardyń 83 paıyzy «Óńirde balalardyń barlyq quqyǵy saqtalady» dep baǵa bergen.
Densaýlyq pen qaýipsizdik máselesine kelgende balalar ózderiniń «Ómir súrý jáne salaýatty damý» (76%), «Jaqsy tamaqtaný men taza aýyz sý» (61%) jáne «Tegin, sapaly medıtsınalyq kómek» (56%) salalaryndaǵy quqyqtaryn jaqsy biletinderin kórsetti. Biraq, tutas respýblıka balalary «Zorlyq-zombylyq pen qatigezdikten qorǵaý» (39%) jáne «Jynystyq qanaýdyń barlyq túrinen qorǵaý» (25%) quqyqtaryn jetik bilmeıdi. Sarapshylar bul máselege barlyq óńirler mán berýi qajet dep esepteıdi.
Bilim berý bólimindegi kórsetkishter salystyrmaly túrde jaqsyraq. Munda Qazaqstan balalarynyń 65 paıyzy «Tegin bastaýysh jáne orta bilim berý» quqyǵyn biledi. Biraq, bul bólimde de Astana qalasy (33%) men Mańǵystaý oblysy (27%) óte tómen kórsetkishterge ıe boldy.
Balalardyń 47 paıyzy, ásirese, aýyl balalary «Demalys pen bos ýaqyt» jáne «Qosymsha bilim alý» quqyqtarynyń bar ekenin bilmeıdi.
«Muny aýyldyq jerlerde qosymsha bilim berýdiń jolǵa qoıylmaýymen túsindirýge bolady», - deıdi sarapshy.
Áleýmettik qorǵaý men eńbek bóliminde barlyq óńirler tómen nátıje kórsetti. Tipti, «Ata-ananyń nemese qamqorshynyń kútim kórsetýi jáne qorǵaýy tıistigin» balalardyń 31 paıyzy ǵana biledi eken. «Erekshe kútimdi qajet etetin balalarǵa memleket tarapynan kómek kórsetiletinin» de barlyq bala bile bermeıdi (20%). 14 jastan bastap «Eńbek etý» men «Zııandy jumystardy atqarmaý» quqyǵy jóninde balalardyń 23%-y ǵana habardar.
Azamattyq quqyqtar bóliminde de jaǵdaı máz emes. Balalardyń 14 %-y ǵana «Beıbit jınalystar ótkizip, balalar men jastar qaýymdastyqtaryn qurýǵa» quqyly ekenderin biledi.
«Dál osy quqyqtardy bilmeı ósken bala eseıgende de ashyq qoǵamdyq jınalystarǵa qatysý, qaýymdastyqtar qurý quqyǵyn paıdalana almaıdy», - deıdi Aınagúl Sháripbaeva.
Sondaı-aq, balalardyń kópshiligi «Jeke qupııa hat jazysý», «Túsinikti tilde aqparat alý», «Jeke bas bostandyǵyna qurmet», «Ózindik pikir bildirý» quqyqtary baryn bilmeıdi.
«Teńdik» quqyǵyna balalardyń 35%-y ǵana oń jaýap berdi. ıAǵnı, balalardyń 65 paıyzy qoǵamda áleýmettik teńsizdik bar dep esepteıdi, zań júzinde barlyq balalardyń áleýmettik, násildik jáne ulttyq ereksheligine qaramastan teń ekenin bilmeıdi», - dep atap ótti qoǵamdyq qor ókili.
Quqyqtarmen qatar, balalardyń ózindik mindetteriniń de bar ekeni belgili. Bir qyzyǵy, saýalnamaǵa qatysqan balalardyń 90%-y óz mindetterin jaqsy biletin bolyp shyqty.
«Demek, balalarǵa óz quqyqtarynan góri, mindetteri týraly kóbirek aqparat beriledi», - deıdi sarapshy.
Saraptama nátıjesine sáıkes, balalardyń kópshiligi «Jaqsy oqý» (84%) jáne «Ata-anaǵa kómektesý» (67%) mindetterinen habardar.
Biraq, «Densaýlyqty kútý, sportpen shuǵyldaný, shylym shekpeý, ishimdik ishpeý» (25%), «Ózgelerdiń pikirin, dinin, dástúrin qurmetteý» (28%), «Álsiz adamdy qorǵaý, muqtaj jandarǵa qol ushyn sozý» mindetteri boıynsha óte tómen nátıje kórsetilgen.
«Bul mindetterdi ata-ananyń ózi durys atqarmaıdy degen sóz. Balaǵa úlgi kórsetpegen. Balalar bizdiń aınamyz sekildi, biz ne istesek, olar da sony qaıtalaıdy. «Qaýipsizdik saqtaý» (15%) jáne «Aqparatqa jaýapkershilikpen qaraý» (14%) mindetterin de balalar bile bermeıdi. Muny bilmegen balalar op-ońaı qylmys pen úgit-nasıhat qurbanyna aınalady», - dep óz sózin túıindedi A. Sháripjanova.